ئەزموونی مسعود بارزانی قاڵبوونەوەیە لەئەزموونی كوردستانیی و ڕابەرانی مەرجەعیی پێش خۆی، هەرئەو ئەزموونەیە كە بەرەو ئامانجێكی دیاریكراو ئاڕاستەی دەكات، ئەویش ئامانجی خوڵقاندنی گەوهەرێكی بریقەدارە بۆ دانانی بەردی بناغەی بونیادنانی دەوڵەتێكی بەهێزی ڕەشید، دەوڵەتێك لە ئازادی و لێبوردەیی و قبوڵكردنی فرەیی و بیروڕاجیاوازەكان و ڕێزگرتنی هەمەڕەنگی و مۆزائیكیەت و پاراستنی مافەكانی هەمووانەوە دروست بێت..
بەواتای ئەم كیانە نەتەوەییەی ئێستای هەرێم تەنیا بە وزەی ڕاپەڕین و پشتگیری گەورەی نێودەوڵەتی نەخوڵقاوە، بەڵكو وەك چڵەدارێكی تەڕوپاراوە، كە قەدی درەختێكی بەساڵاچوو دەپارێزێت، ئەویش درەختی مەرجەعیەتی سیاسی و كۆمەڵایەتیی خۆڕسكانەی كوردستانە، وێڕای نێڵەو هەڵكشانی ڕووداوەكان و توندی بارودۆخەكەو خنكاوێتی ناوچەكەو گەمارۆی دەرەكی و نەبوونی و داڕماوی سیستمی ئابووری و دڕندەیی نەیارەكانی ئەم نیشتمانە، بۆ ماوەی 20 ساڵ دەبێت بنەماكانی ڕێبازێكی خەباتگێڕانەی پاراستووە، بارزانی لەناو ئەم كەشتییەدا وەك جەنگاوەرێك سەنگینانە ڕاوەستاوە، كەشتییەك بەناو لافاوەكاندا دەڕوات و هیچ ڕایناگرێت، هەرگیز ناشهێڵێت ئاڵای سەرفرازی كوردستان بەربێتەوە، هەر ئەم مەرجەعیەتەشە كۆمەڵگەی كوردستانی لە كۆمەڵگەكانی خۆرهەڵات و وڵاتانی عارەبی جوداكردۆتەوە.




دروشمی (ئیرحەل) بەپێی پەتییەوە!!
داخستن و كردنەوەی دەرگای دیالۆگ بەپێی میزاج و هەوای نەفسەوە
ئەو دەستەواژانەی لەم دواییانەدا بە دروشمەكانی شۆڕشی وڵاتانی عارەبی ناودێر دەكرێت؛ دەستەواژەگەلێكن لەنێوان مەشق وەرگرتن بۆ ڕەتكردنەوە یان هێڕشبردندا دێن و دەچن، چەندین پرۆڤەش بۆ گرتنەوە دەستی فەرمانڕەوایی لە ئارادایە، هەروەكو چۆن بەنموونە وتەبێژی ئۆپۆزسیۆنی لیبیایی لە خۆرهەڵاتی ئەو وڵاتەدا ئاشكرای كردووە كەگوایە مانەوەی قەزافی سوودی زۆری هەبووە بۆیان، ئەوەشیان پێ باش بوو كە عەقید قەزافی لەدژی بەرەی ئۆپۆزسیۆن بەرگری توندی لە كورسییەكەی خۆی دەكرد، ئەو بەرەیە ئەوەشیان روونكردەوە كە ڕەتكردنەوەو پێداگیری و مانەوەی ئەو ڕژێمەی قەزافی لەو ڕووەوە سوودی پێ گەیاندون تاوەكو فێربن چۆن پارتی سیاسی و دەوڵەتی دامەزراوەیی رێك بخەن و بونیاد بنێنەوە.
ئایا ئەمە شرۆڤەیەكی جدیی نییە لە ئۆپۆزسیۆنەوە بۆ پێگەیاندنی پرۆژەكەیان، یان تەنیا فرتوفێڵێكی ڕاگەیاندنە بۆئاماژەدان بەوەی مانەوەی قەزافی و ڕژێمەكەی تائێستا شپرزەی نەكردون و لێی ناترسن؟؟!!
بەهەرحاڵ ئەمە بۆچوونێكی ئاشكرای ئۆپۆزسیۆنی لیبیایی بوو بۆ پاساوهێنانەوەی ئەوەی كە تا ئێستا بەرەكەیان لەناوسنوورێكی تەسك و تروسكی خۆرهەڵاتی لیبیادا گیرخواردون، ئیتر لەسەر ئەو شێوازە پەندە بەناوبانگەی كە دەڵێت: (ئەوەی لەدوای هەوڵێكی زۆر دەمی ناگاتە ترێ، بەجێی دێڵێت و دەشڵێت ترێیەكی ترشە..)
بەگشتی لەوە دەچێت بەردەوام بوونی ئەم بارەی ئێستا كە جۆرێك لە چەسپاویی هاوسەنگانەی هێزی مرۆیی و ئابووری لە نێوان رژێمی قەزافی و ئۆپۆزسیۆنی بەرهەڵستكار دروست كردووە كە بە دیفاكتۆیەكی نێودەوڵەتی خوڵقێنراوە، ئەمە هەمان ئەو هاوسەنگبوونەیە كە لە وتارێكی پێشوومدا گریمانەم بۆكردبوو، ئەو وتارەشم لەسەرەتای دروست بوونی ڕووداوەكانی لیبیادا بڵاوكردەوە، دوای ئەوەش بە دوو مانگ لە وتارێكی ترمدا ئاماژەم بەحاڵەتی هاوسەنگبوونی نیمچە سەقامگیری نێوان هەردوولای ناكۆكی كرد، ئەوساش وتم دەبێتە هۆیەك بۆ كردنەوەی دەرگای دیالۆگ و دانوساندن لەچارەسەری ئاشتیانەی كێشەكەدا، ئەوەبوو ئەوكاتیش لە لایەن حكومەتی قەزافییەوە پێشنیازی دیالۆگ و ئاشتی بۆ چەندین جار خرابوونەڕوو، بەڵام ئۆپۆزسیۆن بە لە خۆبوغرایی ومكوڕبوون و سووربوونەوە هەروەها بە گاڵتەكردن و تەنزولاقرتێگرتن لەڕێی هۆیەكانی راگەیاندنەوە دانوستان و دیالۆگیان بە توندی ڕەت دەكردەوە.
لەو كاتەوە ئاماژەی زۆر لەنێوان ئۆپۆزسیۆن خۆیاندا بۆ ناكۆكی و نەیاربوون هەبوون، ئەوەش لەسەر چۆنیەتی بەڕێوەچوونی كێشەكەو بڕیاردان یان نەدانی دیالۆگكردن لەگەڵ دەسەڵات، چاوەڕوانكردنی موفاجەئە لەبەرژەوەندی بەرەی ئۆپۆزسیۆن نەبوو، ئەگەر پشتگیری سەربازی و دیپلۆماسی و ستراتیژی ئەمەریكاو ئەوروپاش بەهەموو شێوەیەك لە شێوەكانی پشتگیریكردن لەگەڵ ئۆپۆزسیۆندا نەبوونایە، ئەوا هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن نەیاندەتوانی تا ئەم چركەساتە خۆڕاگرانە بەپێوەبوونایە، حكومەتی واشنتۆن بەتایبەتی لە ڕێی هەوڵە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆكانی هەموو هەوڵێكی دانوستاندن و دیالۆگی لەنێوان ڕژێمەكەو ئۆپۆزسیۆنەكەی لیبیایی لەباردەبرد، ئێستاش هەركاتێك دەرفەتێك بۆ دیالۆگ دروست بێت، ئەمەریكاو هاوپەیمانەكانی بە پەلەو زۆربەتوندی لەڕێی هێزە جەنگییە ئاسمانییەكانیانەوە بۆردومانی بارەگاكانی قەزافی لەتەرابلوس دەكەن، كە پێشتر هەواڵی ئەوەیان بڵاودەكردەوە كە ئەوان واتە هاوپەیمانان، ژیان و بوونی خودی كەسێتی قەزافییان لا ئامانج نییە، كەچی ئێستا سیاسەتی ئەمەریكا لەبەرامبەر بوونی كەسێتی قەزافی دا نیگەران و شپرزەیەو هەموو هەوڵەكانی خستۆتەگەڕ بۆ لەناوبردنی شەخسی قەزافی. نزیكەی سێ مانگ دەبێت گەمەی كردنەوەو ئاوەڵابوونی دەرگای دیالۆگ و داخستنی بەردەوامە، هەندێك لایەنی نێودەوڵەتی تریش لە لایەكی ترەوە وادەخوازن بەچارەسەری ئاشتیانەو دیالۆگ ئەم جەنگە خوێناوییە كۆتایی پێ بێت، لەوانە گرووپی دەوڵەتانی ئەنجومەنی ئەفریقی كە پێش چەند ڕۆژێك لەمەوبەر پڕۆژەی ئاشتەوایی خۆیان خستەڕوو، بەڵام دیسانەوە ئۆپۆزسیۆنی لیبیایی بەبێ پاساوێكی لۆژیكی سەرلەبەریان ڕەت كردەوە، چونكە ئۆپۆزسیۆن بەو ئومێدەوەن بۆردومانە توند و سەختەكانی هاوپەیمانان ئەو ئاواتانەیان بۆ بەدیبهێنێت كەپێیان وایە بەلەناوبردنی تەواوی هەیبەت و بوونی قەزافیی هیواكانیان دێنەدی.
لەملاوەش ئەنجومەنی دەوڵەتانی ئەفریقایی سكاڵای خۆیان گەیاندۆتە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی كەگوایە بەشێوەیەكی نادروست وخراپ هەوڵەكانیان بۆ دانوستاندن و ڕۆڵیان لە پرۆسەی ئاشتی بەركەنارخراوە؛ ئەم بەركەنارخستنەی هەوڵەكانی ئەوانیش جۆرێكە لە ئیزدیواجیەت و دووفاقی مەسەلەی دادپەروەری جیهانی لە نێوان دەوڵەتانی پێشكەوتووی مەزن، كە دواتر كاریگەری ناهەمواری دەبێت لەسەر هاوپەیمانێتی نێوان دەوڵەتانی دنیادا، چونكە بەهاوپەیمانێتی نێوان وڵاتانەوە ژیانی خەڵكی سیڤیل دەپارێزرێت و سەختی وئازاری خەڵكی بەسەر گۆی زەمینەوە كەم دەبێتەوە. هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لەلایەكی ترەوە جۆرێكی تر لەداخوازی خۆیان هەیە بۆ دیالۆگكردن لە ناو وڵاتانی وەك سوریاو بەحرێن و یەمەن.
بۆیە خەڵكی لەدنیادا سەرسام و موحەیەرن لە بەرانبەر دیماگۆگی و دوفاقێتی و ئیزدواجیەتی مامەڵەتكردنی واشنتۆن لەسەر هەڵوێست نواندنی بەرانبەر كێشەكانی دنیا،ئەوەتا تائێستا نیمچە بێلایەنییەك بەرانبەر ڕژێمی عەلی عەبدوڵلا ساڵح و ئۆپۆزسیۆنی ئەو وڵاتە دەردەبڕێت، وێڕای بەرفراوانی و زۆرو زەبەندی ئۆپۆزسیۆن و بەرەی بەرهەڵستكاری لە یەمەندا كەچی جارێك بەسەرزارەكی داوا لە سەرۆكی یەمەن دەكات بۆ دەست لەكاركێشانەوە لە حوكم و، جارێ تریش داوای لێ دەكات دیالۆگ لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن ساز بكات، لە كاتێكدا لەوێ واتە لە یەمەن ئۆپۆزسیۆن داوا لە سەرۆكی یەمەن دەكەن (بە پێی پەتی) بڕواتە دەرەوەی وڵات..
ئیرحەل بەپێی پەتی
ئەم زاراوەی دروشمئاسای ڕۆیشتن و دەرپەڕاندنە بە پێی پەتییەوە لەچەندین شوێنی دیكەی دنیاشەوە لێرەو لەوێ بەپێی هەواو هەوەسی هێزە سیاسییە بەرهەڵستەكان و بەرژەوەندی بەرە كۆمەڵایەتییەكانی ئۆپۆزسیۆن دوپات و دەپات دەكرێتەوە، یەكێك لە ئاكامەكانی ئەم شۆڕشانەی لە وڵاتانی عارەبی بەرپا بوون دروست بوونی چەمك و زاراوەی وەك (ئیرحەل) و (دەست لە هەموو شتێك بەردەو سەفەر بكەو بڕۆ) و (بەپێی پەتی) و (بە جلوبەرگەوە) بێ جلوبەرگ..و چەندین زاراوەی ناسیاسی ترن..تاد!
ئەوەتا سەرۆكەكانی ئەو وڵاتانەی ناوم بردن لە حاڵ وگوزەرانی سەرۆكی پێشووی میسر دەپرسنەوە كە چۆن چۆنی وردە وردە دەستبەرداری هەموو شتێك بووەو كەچی شۆڕش هەر وازی لێ ناهێنێت و جارێك بەرەو دادگا ڕاپێچی دەكەن و جارێكیش لە بەرانبەر گێڕانەوەی هەرچی موڵك و سامانێتی بۆ دەوڵەت پێشنیازی لێبووردنی بۆ دەكەن، كە ئەم شپرزەییە لە داخوازیی و داواكاندا دوو شت دەگەیەنێت:
یەكەمیان: ئۆپۆزسیۆن لە هەر وڵاتێكدا لەم وڵاتانەی خۆرهەڵات تا ئێستاش هەڕەمەكیانەن و هیچ زەمینەیەك یان پرۆژەیەكی ڕوون وئاشكرایان پێ نییە بۆ بونیادنانەوەی دەوڵەت و رێكخستنەوەی سیستمی سیاسی جگە لە پێڕەوكردنی ڕێگەی هەڵبژاردنی ئازاد نەبێت كە ئەوەش بەهۆی ناڕێكی ڕێكخستنی شۆڕشەكانەوە بە بەردەوامی دوا دەخرێت و تا ئێستاش هیچ زەمانەتێك بۆ سەقامگیربوونی ئەو وڵاتانە بەدی ناكرێت و هیچ پلانێكی دیاریكراو بۆ ئاوەدانكردنەوەی وڵات و چاكسازیكردنی سیستمەكان لەئارادا نییەو ڕەنگە پرۆسەی ئاوەدانی و هەڵسانەوەی ئەو وڵاتانە لە دوای ڕووخانەوە ڕۆژ بە ڕۆژ قورستربێت و ساڵانێكی زۆری پێویست بێت تا بە پێی هەلومەرجی خوڵقاوی هەر وڵاتێكیان سەقامگیری بۆ دۆخەكەیان بگەڕێتەوە..
پرۆسەی سەرلەنوێ بونیادنەوە
وەك كارێكی قورس
پرۆسەی سەرلەنوێ بونیادنانەوەی ئەو وڵاتانە لە دوای ڕووخانی ڕژێمەكانیانەوە زۆر زەحمەتترە لەو پرۆسەی بونیادنان و هەستانەوانەی وڵاتانی تازەپێگەیشتوو سەربەخۆبووی دوای جەنگی سارد(1945ــ1990)، كە ئەو وڵاتانە ئەوسا كەوتبوونە نێوان هەردوو جەمسەری سەربازگەی نێودەوڵەتی، چونكە ئەو كات قاڵبێكی ئامادە و حازركراو بۆ سیستمەكانی حوكم هەبوون چ خۆرئاوایی یان خۆرهەڵاتی و هەموو بڕیارو شتێكیش بۆ سەركردەو پارتە سیاسییەكانی ئەوێ سەردەم جێدەهێڵران كە زۆربەی كەڕەت جڵەوی حوكم و كۆنترۆڵیان بە پشتگیری نێودەوڵەتییەوە دەكەوتە دەست و وای لەم یان ئەویان دەكرد تا ئاستێك هەژموونی یەكێك لە دوو جەمسەرو سەربازگە نێودەوڵەتیەكە بەسەر سیاسەتیاندا زاڵ بن و لە ژێر كۆنترۆڵیاندا جڵەوگیربوون، وێڕای جەنگە ساردەكەی نێوانیان بەڵام ژێراو ژێر لە نێوان خۆیاندا رێكەوتبوون چ بە نهێنیی یان بە ئاشكرا، ڕاستەخۆ یان بەناڕاستەوخۆ كە وڵاتانی جیهان لەنێوان خۆیاندا دابەشبكەن و شێوازی حوكم و فەلسەفەی سیاسی خۆیان ببەشنەوەو هەر جەمسەرێكیان بە ئاشكراو لامسەرلایی ڕێزی لە ئایدیۆلۆژیای بەرانبەر دەگرت و بەنهێنیش ژێراو ژێر هەموو شێوازێكیان لە دژی یەكتر بەكار دەهێنا تا دەسەڵاتی خۆیان بەسەر پانتاییەكانی دنیادا و لەسەر وڵاتەكان فەرز بكەن..
لەسەرەتای نەوەدەكانەوە ئاڕاستەكانی ئایدیۆلۆژییان ئەم دوو جەمسەرییە گۆڕانكارییان بەسەرداهات، ئیتر لەوساكەوە سەربازگەی ڕووسی زۆربەی كات بڕیارەكانی دەبوونە پەرچەكردار، بۆ نموونە لە قەیرانەكەی لیبیادا وڵاتی رووسیا تەنیا بۆردومانە ئەمریكی و ئەوروپییەكانی سەر تەڕابلوسی بە پێچەوانەی بڕیارەكانی ئەنجومەنی ئاسایش لێكدەدایەوەو گەمارۆی بۆسەر ڕژێمی لیبیایی پێ هەڵەبوو، ڕووسیاجەختی دەكردەوە لەسەر وەستاندنی بۆردومانەكان تا دەرفەت بۆ دیالۆگ و دانوستان بخوڵقێت و بە ڕێگەچارەی ئاشتییانەوە ئەم قەیرانە كۆتایی پێ بێت، چونكە پێی وایە ناكرێت لەڕێی پاكتاوكردنی شەخسی قەزافییەوە بۆردومانەكان توندتربكرێنەوەو هەروەها بۆ چارەی كێشەیەكی ناوخۆیی بەتەواوی واز لە دانوستان و دیالۆگ بهێنرێت، ئەم هێڕشە ئاسمانیانەش لەبری ئەوەی خەڵكانی سڤیل بپارێزێت كەچی ئازارو موعاناتی خەڵكانی خۆرئاوای ئەو وڵاتەی زیاتر كردووە كە تا ئێستاش بەشێكیان لەبن دەستی ڕژێمی لیبیایدان، بەو مانایەی هاوپەیمانە خۆرئاواییەكان لە ڕووی پراكتیكەوە خەڵكی سڤیلی لیبیاییان كردۆتە دوو بەشەوە، لە بەشێكیاندا پشتگیری لەخەڵكی هەرێمی بنغازی دەكەن و لە بەشەكەی تریشدا ژیانی خەڵكی تەڕابلوس و دەوروبەریشیان خستۆتە هەلاكەتەوە..
تا كەنگێ ئەم گەمە ناتێگەیشتووە بەردەوام دەبێت؟ چونكە چەندە درێژبێتەوە میحنەتی خەڵكی سڤیلی ئەو وڵاتە زیاتر دەبێت و پێگەكانی ئابووری و كارگێڕی و هێزی مرۆیی لەناودەچن، لەكاتێكدا مانەوەی ئەو پێگانە زۆر پێویستن بۆ بونیادنانەوەی داهاتووی لیبیا..
لەلایەكی دیكەوە لەم دواییانەدا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی جەخت لەسەرتێكچوونی باری سەقامگیری وڵاتی سووریا دەكەنەوەو مەسەلەكۆنەكان لەوانە پێگەكانی ئەتۆمی ئەو وڵاتە دەوروژێننەوە، گەرچی لەوێش ئۆپۆزسیۆن لەهەڵەو كەموكورتی بونیادییانە بێبەش نین بەتایبەتی كاتێك پێداگیری لەسەر دروشمسازی و ئامانجی وەهمی دەكەنەوەو كاتێكی تریش نەرمی دەنوێنن، ئەو ئۆپۆزسیۆنە تا ئێستاش هاوئاهەنگ نین لەگەڵ یەكترداو ڕوانینێكی ئاشكراو دیاریان پێ نییە لەسەر بابەتە گرنگەكانی وەك ژینگەو ئابووری و كێشەی كوردو كەمینە ئاینیی و ئیتنیكەكان و ئایندەی عەلەوییەكان و دروزی و مەسیحییەكان، بەڵكو هەندێك لایەنی سەرەكی ئەو ئۆپۆزسیۆنە هەر لە هەمان بەرگ و ماسكی ئایدیۆلۆژییانەی ڕژێمی سووریاییدا بیر لە فرەیی و دیموكراتی و مەسەلەی كورد دەكەنەوە، هەر لەئێستاشەوە سیاسەتی خۆفەرزكردن و خۆبەزلزانینی ئۆپۆزسیۆن بۆ فەرامۆشكردنی بزاڤی دیموكراتی كوردی و لەناوبردنی و نەهێشتنی ئەو بزاڤە بە هەڵسوكەوت و وتارەكانی بەشێكی ئۆپۆزسیۆنەوە دەبینرێت كە دەبوایە بە پێچەوانەی ئەم ئاڕاستەیەوە لە هەڕەمەكێتی و بێ بەرنامەیی و حیسابنەكردن بۆ یەكتری دوور بكەوتنایەتەوە، چونكە ئەم ئاڕاستەیەیان خزمەتی ڕاستەوخۆی ئامانجەكانی ڕژێمی ئێستا دەكات بۆ داهاتوو، بۆیە پێشڤەچوونی ڕاستەوخۆی ئیخوان موسلمین و گرووپە رادیكاڵەكان و ئیسلامییەكانی تریش لە سووریادا هەست پێدەكرێت كە بوونەتە جەمسەرێكی سەرەكی ئۆپۆزسیۆن و لەناو یەكدیشدا هەر لەئێستاوە كەوتونەتە هەنجەتگرتن لەیەكتر و بەمەش پاساوی زیاتر بە مانەوەی ڕژێم دەدەن.
وڵاتانی وەك یەمەن و سووریاو ئەردەن و جەزائیر پێداویستییەكی ڕۆژانەیی ئێستایان بۆ خوڵقاندنی پڕۆژەی دینامیكی زیندوو هەیە، نەك خوڵقاندنی دروشمی سادەو سۆزاوی و هاش و هوشی بێ بەرنامە..
ڕوونبینی
لە ئامانجە ستراتیژییەكاندا
ئەم وڵاتانە پێویستیان بە ڕوون بیینیە لە ئامانجی ستراتیژییاندا چ لەلای ئۆپۆزسیۆنەوە یان لای ڕژێمەكانەوە، ئەو ئامانجانەش بریتین لە ئازادی كارو ئازادی تەفاعولی نێوان دەسەڵات و هاووڵاتیان بە بێ قەید وشەرت و بێ ئەوەی وردەكارییەكانی تر ببنە بەربەست بۆ ئازادییەكان چ وردەكاری نەتەوەیی یان هەستەوەری باری وێستای ئەو وڵاتانە یان كەمكردنەوەی ئازادی بە ناوی ئایین و ئایدیۆلۆژیاو وتایبەتمەندی مێژوویییەوە كە ئەمانەی دوایی تایبەتمەندی لاوەكین و بەهانەی سیاسی ڕیكلامئاسان بۆ كاربەڕێخستن، هەڵوێستی بەهێزتر لەمانە پابەندبوونی هێزەكانە لەسەر ئازادی بێ قەیدو مەرج، ئازادیش لە ئازادبوونی بیرو ڕاو قسە و كار و بڕوادایەو لە هەموو شوێن و زەمانێكداو ئینجا جەختكرنەوەیە لەسەر مەودای ڕێزگرتنی پلۆرالیزمی وهەمەڕەنگی كەلتووری و ئیتنی و مافەكانی مرۆڤ كە نابێت بە هەنجەتی هەلومەرجی تایبەتی و ئاسایشی نەتەوەیییەوە ئازادی لە خەڵكی كەمبكرێتەوە كە كەمكردنەوەی ئازادییەكان بەو هەنجەتانەوە، هەنجەتی بۆشن و پێویستە لەلایەن ئۆپۆزسیۆنەوە بەر لە ڕژێمی فەرمانڕەوا ڕازی بوونێك هەبێت بۆ وەرگرتنی مۆزائیكییەت و فرەیی، سیاسەتی ئەو سیستمانەی ڕژێمەكان پیادەی دەكەن ڕوون و دیارن بەڵام ئەوەی جێی نیگەرانی بێت میتۆدی ئۆپۆزسیۆن و ئاڕاستەكانێتی، ئۆپۆزسیۆنی ڕاستەقینە تەنیا لە خۆپیشاندان و ڕووبەڕووبوونەوەو بەرهەڵستكاری دەسەڵاتی فەرمانڕەوا دەرناكەوێت، بەڵكو پێویستە ئەلتەرناتیڤێكی واقیعیانەی مەدەنیانەو ژیارییانە پێ بێت بۆ ڕژێمەكان..
دەركەوتنی ئۆپۆزسیۆنی وڵاتانی وەك یەمەن و میسر و تونس و لیبیاو سووریاو جەزائیر و مەغریب و تاد بێ بەرنامەو فكربوون، تەنیا سنووردارانە، ئازادی و قبوڵكردنی بەرانبەرو فرەیی و هەمەڕەنگی بیروبڕواكانی تریان بە پێی میزاج و هەواو هەوەسی خۆیان وەرگرتووەو لەمەشدا كەموكورتی و ناڕێكییان زۆرە..
چۆڵكردنی مەیدانەكانی تەحریر
بەپێی پەتی
مادام هێزەكانی ئۆپۆزسیۆنی ئەو وڵاتانەی ناوم هێنان بێ بناغەن و ئەو بنكانەی هەشیانە شل و خاووخلیچكن و بێ بەرنامەو ناڕێكن، بۆیە هەر لە دوای ڕووخانی ڕژێمە سیاسییەكانی ئێستاوە ئەوانیش (بە پێی پەتی) مەیدانەكانی تەحریر چۆڵ دەكەن و وەك چۆن ئێستا لە میسردا ئەو حاڵەتە بەدی دەكەین، ئەوەتا داواكاری میللی بەرفراوان دروست بووە بۆ دوورخستنەوەی ئەنجوومەنی سەربازی فەرمانڕەوا دوای ئەوەی هەرئۆپۆزسیۆن خۆیان بە هێنانیان شاگەشكەبووبوون، بەتایبەت لە دوای ڕۆیشتنی حوسنی موبارەكەوە لەسەر كورسی حوكم، ئەم داواكارییانەش تەنیا بۆ وەدیهاتنی وشەی ((ئیرحەل))ەكە بوون، ئێستا ئەم وشەیە بووەتە دروشمێكی ئەفسووناوی كاریگەر لە هەموو شوێنێكدا، مناڵان بەسەر ناوچەوانیانەوە دەینەخشێنن و پیرانیش بەسەر سنگیانەوە هەڵیدەواسن و كردویانەتە هونەری گەورەی هەموو هونەرەكانی سیاسەتیان، بەڵام بۆچی ڕەحیل؟بەشداربووانی ئۆپۆزسیۆن وای دەبینن كە ئەو وشەیە ئەلتەرناتیڤە بۆ شكستهێنانیان لە ڕووخاندنی ڕژێمەكان، یان بە ئومێدی دواڕۆژێكی تەمومژاوی و شپرزەی دەزانن تا ئەو ڕادەیەی هەندێكیان پەنجەی پەشیمانی لە دوای وتنەوەی دەگەزن چونكەخۆشیان لەواتای ڕەحیلەكە نەگەیشتوون !
لەدوای ڕووخانی هەندێك ڕژێمەوە، ڕەحیلی هەندێك ئۆپۆزسیۆن دەبینین، ئەمانیش بە پێی پەتی و جەستەی ڕووتەوە ئیرحەل دەكەن چونكە مەرجەعیەتێكی بەهێز و تۆكمەی مانەوی و مادییان ئەرزش نییە، كە مەرجەعیەت وەك میكانیزمێك پێویستن بۆ بونیادنانەوەی دەوڵەت لە هەموو زەمان و شوێنێكدا، زۆربەی خەڵكی لە زانستی سیاسەت و بنەماكانی دەوڵەتی تێنەگەیشتون، ئەزموونی كۆدێتا سەربازییەكانی سەدەی ڕابردوو تەنیا ئەو خەڵكانەی فێری ئەوە كردون بڵێن بابڕووخێت یان تەنیا دەزانن پشتگیری بكەن لە ڕژێمێكی تۆتالیتار بێ ئەوەی هۆكاری شكستخواردنی بونیادنانی دەوڵەت لە باكگراوەندی كۆدێتاكان و بەناو شۆڕشەكان لێك بدەنەوە، سیستمی تۆتالیتار وەك سیستمی تۆتالیتارییانەی هەردوو جەمسەری خۆرئاوایی و خۆرهەڵاتی بە ئەنقەستەوە دڵ و بیر و زەین وچاوی میللەتانیان قەپات دەكرد تا بنەما بنەڕەتییەكانی ژیانی ئازادانەی ئاسایی كە لە ژێر سایەی دەوڵەتی مەدەنی دادەمەزرێت نەناسن و شارەزا نەبن بە ڕێزگرتنی یاساو چەمكگەلی هاووڵاتی بوون و دابین بوونی ئازادی بیرو ڕا و مافە تایبەتی و گشتییەكان و ئازادی هەڵبژاردن و سیاسی و فكری و هونەری لە هەموو بوارەكانی ژیاری و مەدەنیانەی مرۆڤایەتیدا..
لە 20ساڵی ڕابردوودا هەرێمی كوردستان تاقانە ئەزموونێكی دیموكراتییە
بەدرێژایی دوایەمین چارەگی سەدەی پێشوو ئەزموونی هەرێمی كوردستان تەنیا ئەزموونێكی تاقانەی دیموكراتی بووە كە توانیویەتی ئارامگرانە پێشكەوتن بەخۆیەوە ببینێت بۆ دامودەزگایی كردن و دامەزراوەیی بوونی دەوڵەتێكی ڕەشید لە كاتێكدا ئەم هەرێمە بەشێك بوو لە ناو دەوڵەتێكداو بەدرێژایی سەدەكانی پێشوو لەژێر ستەم و شێوازەكانی زوڵم و پەراوێزخستن و كۆتوبەندكردندا دەچەوسێنرایەوە، باشە ئەم هەرێمە بچووكە لە ناوەندی كۆمەڵێك دەوڵەتی نەتەوەیی گەورەی خۆرهەڵاتی ناوەندا چۆن چۆنی توانی خۆی ڕابگرێت و بەرگری بكات و پەرەسەندنی گەورە بەخۆیەوە ببینێت بەجۆرێك هەموو بێگانەكانی دوورو نزیك ستایشی ئەو پەرەپێدانەی بكەن؟؟!!
هەروەها لە ناوچەكەدا بە نموونەی دابنێن لەوەدیهێنانی ئەو سەركەوتنەیدا كە توانی هاریكارییەكی نێودەوڵەتی و شارستانی بۆ خۆی ڕابكێشێت، هەر لەسەرەتای دروست بوونی هەرێمەكەوە، كۆدەكانی نهێنی ئەم سەركەوتنە لە چیدایە؟
نهێنییەكانی هەستانەوەو پێشكەوتنی گەلێكی بچووك لەناو گەمارۆی كۆمەڵێك ڕژێمی تۆتالیتارو توندڕەودا سانا نییە، دەكرێت سوود لە ئەزموونی كوردستان وەربگیرێت لە چەند خاڵێكدا كە ئەمە پوختەكەیانن:
گرنگترینیان پابەندبوونی هەرێمی كوردستان بە ڕێزگرتنی پلۆرالیزمی و بەرجەستەبوونەوەی هەمەجۆرێتی لەناو دامودەزگا فیعلیەكانی،كە لە ساڵی 1992 موژدەی دروستكردنی درا لە پاڵ ئەمانەشدا توانیویەتی بەپێی یاسا و بەمانا بەرفراوانەكەی ئازادییەكان بەرجەستە بكاتەوە، بەشێوازێك لەسەروو قەبارەی ئیستعابكردنی كۆمەڵگاكەوە بەرجەستە بێتەوە، هەروەكو چۆن هەندێك توێژەران ڕەخنەیان لەم بەرەڵڵابوونەی ئازادییە ڕەهاكان دەگرت، دواتر دەركەوت ڕێزگرتنی بەهای ئازادی و پراكتیك پێكردنی لەواقیعدا بنەمای ئەم پێشكەوتنەیە، دواتر هەندێك لە ڕادیكاڵ و زەین داخراوەكان ئەم فراوانییەی ئازادی و كرانەوەو شەفافیەتەیان بۆ مەرامی تایبەتی خۆیان قۆزتەوە، تا هەرێمەكەیان گەیاندە لێواری شەڕێكی ناوخۆ.
لەكوردستانی عێراقدا لەوكاتەدا مەرجەعیەتی چەسپاووی رەگ داكوتاو لەناو جەرگی كوردستاندا توانی خۆڕاگر بێت لەبەردەم ڕووداوو كارەساتە نەخوازراوەكانی شەڕی ناوخۆ، ئەو مەرجەعیەتە بوو كە توانی هەرێمەكە لەو شەڕە دەرباز بكات و دواتر عیبرەتی ئەو شەڕە نەخوازراوە بكاتە خاڵێك بۆ پەندوەرگرتنی مێژوویی لەو دروست بوونی ڕق و قین و هەڵانەی لە ماوەیەكی زەمەنیدا ڕوویاندا. كەواتە نهێنی گەورە بۆ مانەوەی پاراستن و پێشكەوتنی ئەزموونی كوردستانی عێراق لەبوونی مەرجەعیەتێكی نەنووسراوو ناچەسپاوی ناو دەستووردایە كە بە دیفاكتۆ لەچەندین سەدەی پێشووەوە ئەم مەرجەعیەتە بوونی هەیەو پێویست بە دانپێنانی ئاشكرا ناكات، وەك قوتابخانەیەكی بەردەوام ئەكتیڤ بووە چونكە بەمەرجەعیەتی شۆڕش و بزاڤی رزگاریخوازی كوردستانی دەناسرێت هەر لە نیوەی سەدەی هەژدەهەمەوە، كە ڕەگ و ریشەی لەناو خاكدا داكوتیوە بەبێ ئەوەی پێویستی بە داخوازیكردن و ڕوخسەت وەرگرتن هەبێت لە دەوڵەتانی دەوروبەرییەوە، بەڵكو ئەم مەرجەعە لەناو مێژووی كەلەپووری ئەم خاك و گەلەوە ڕسكاوە، وەك رۆژنامەنووسێكی فەرەنسی دەڵێت خاكی خودایە و بۆ ئەم مەبەستەش ئەلبوومێكی جوانی دەوڵەمەندی بەكەلتوورو ئایینەكانی كوردستان دروست كردووە، هەر لە سەردەمەكانی سومەری و كلدانی و ئاشوورییەكانەوە تا دروستبوونی ئایینی زەردەشتی و جوولەكەو مەسیحی و ئیسلام و هەموو مەزهەب و قوتابخانە ئایینی و كەلتوورییە داهێنەرەكانی ترەوە كەلەم خاكەوە خوڵقاون، پێشكەوتنەكە لە كێبەركێی داهێنەرانەوەیە نەك لە داسەپاندن و خۆسەپاندنی لایەك بەسەر لایەكی دیكەدا..
ئەم باكگراوەندە فكرییە سەربەخۆیە دوور لە دیدو دەسەڵاتی وڵات و فەرمانڕەوا چەوسێنەرەكانەوە لەدایك بوون، بەشێوازێكی شەرعیانەی سروشتی و ئازاد و خۆڕسكانە خوڵقاون، بەڵام كەوتونەتە ناو ململانێ و كێشمەكێشی دڕندانەو بێ بڕانەوەی دەوڵەتان و دامودەزگاكانی وڵاتانێك كە هیچ بەزەییان بە لەدایكبوونی ئەو بیرۆكەو فكرانە لەدەرەوەی مەنزڵگەی خۆیان نایەتەوە..
نهێنی سەركەوتنەكانی هەرێمی كوردستان بوونی مەرجەعە بەهێزەكەیەتی
لەناو پزدانی ئەو گەلانەی میزۆپۆتامیاو میللەتانی تری خۆرهەڵات بەپێی كەلەپوورو ڕێڕەوی مێژوویی هەر كۆمەڵگەیەك، كۆمەڵێك مەرجەعیەتی هاوشێوە بە جودا لەیەكتر دروست بوون، كۆمەڵگەی كوردستانیش لەوانە ئاوارتە نییە، تەنیا سیمایەكی جیاواز كە لەوانی دی جودای بكاتەوە ئەوەیەكە بەهۆی فاكتەری سیاسی و كۆمەڵایەتییەوە بەدرێژایی سێ سەدەی ڕابردوو بەرگریكار بووە لە بوونی خۆی، لە هەمان زەمانێكدا كەكۆمەڵگەكانی عێراقی و میسری و ئێرانی و عوسمانییەكان و باكووری ئەفەریقا مەرجەعی فكری و مەعنەوی گەورەیان هەبووە كە لە سیمبۆڵ و كەسایەتی و رێبازو قوتابخانەی فكری و ئەدەبی و مەزهەبی و بزاڤی سیاسی پتەودا دەركەوتون، لەو كاتەی كە مەرجەعیەتە فكری و مەزهەبی و بزاڤەكانی ئەو كۆمەڵگە خۆرهەڵاتیانە لەژێر كۆنترۆڵی هێزو دەوڵەتانی ناوچەكەدا گۆڕانیان بەسەردا دەهات كەچی كۆمەڵگەی كوردستانی پارێزگاری لە مەنزڵگەی ژێدەری خۆی دەكرد ئەوەش لەژێر سایەی خۆڕسكبوونیدا، چونكە ئەم كۆمەڵگەیە كیان و دامودەزگای سەنگینی نەبووە تا بكەونە بەر هەرەس و لەرزین، بەڵكو لەناو خۆیدا تاڕادەیەك سەقامگیر بووە، ئەوەش یارمەتیدەر بووە بۆ پاراستنی زاتی كیانە ناوخۆییەكەی كە ناڕوون و ناڕۆشنایی پێوە دیار بووە، زۆر سەرسامیی و جێی بەهەند وەرگرتنە بۆ كۆمەڵگەیەك كە بەدرێژایی مێژووی دروست بوونی بەر شاڵاوی جینۆسایدو لەناوبردن كەوتووەتەوەو تاڵایی چەندین نسكۆی مەترسیداری چەشتووە، لەگەڵ ئەوانەشدا تەنیا بەوزەو توانای ناوەخۆی پارێزگاری لە گەنجینەی مەرجەعیەتە خۆڕسكەكەی خۆی كردووەوە تا ئەمڕۆش ماوەتەوە، كە تا ئێستا بەڕوانگەیەكی فەلسەفیانەوە كەس لەم مەغزا قووڵەی نەكۆڵیوەتەوە، نهێنی مەزنێتی ئەم مەرجەعیەتی خاكڕایی نەتەوەیی بەحوكمی واقیع سەرتوێژی بنەڕەتی و خەمیرەی زیندووی ژیانەوە و بونیادی هەر كۆمەڵگەو دەوڵەتێكە، گەرچاودێران و توێژەران هەوڵی تێگەیشتنیان لە مەغزاو نهێنییەكانی ئەم هەستان و پێشڤەچوونە خێرایەی كۆمەڵگەی هەرێمی كوردستانیان بدایە، كە لە ماوەیەكی كورتدا بەشێوەیەكی واخێرا چووە پێشەوە، تەنانەت ئەندامانی كۆمەڵگەش كاریگەری ڕاستەوخۆی بەهێزو پتەوی ئەم پێشكەوتنەیان لەسەر كارو ڕەفتاری تاك و گرووپ و چینەكانی كۆمەڵگەكەدا هەست پێ دەكرد، تیشك و ڕۆشنایی ئەم مەرجەعیەتەیە كە بووتە چراو گڵۆپی ڕێگا، هەروەها فاكتەری بەرزڕاگرتنی مەعنەوییەتی تاكەكانێتی، ئەو نسكۆو شكست و هێڕشە دڕندانەیەی لە ماوەی چەند سەدەی ڕابردوودا ئەم كۆمەڵگەیە ڕووبەڕووی بۆتەوە، چۆكی بە خەڵكەكەی نەداوەو دوای هەر نسكۆیەك بە گوڕو تینی زیاترەوە هەستاونەتەوە، تێگەیشتن لەم مەغزایە ئاسان نییە، وەك ئەوە وایە زەمانە مەناعەت و توانای خۆپارێزی دابێتە ئەم كۆمەڵگەیە لە بەرانبەر چۆكدادان و تەسلیم بوون..
هێزی مەرجەعیەت لە قووڵایی ویژانی كۆمەڵگەدا ڕەگی داكوتیوە
لەماوەی سەدەیەك زیاتردا ئەم مەرجەعیەتە وردە وردە كۆبووەتەوە لەلای شێخانی بزاڤەكانی شۆڕش و سەركردەكانی رێبازی نەقشەبەندی لەباكوورو باشووری كوردستاندا تا بۆ دواجار شێخەكانی بارزان مەرجەعیەتی خۆڕسكانەی شۆڕشیان وەرگرتۆتەوەو ئەو زانین و فكرانەیان لای شێخ عەبدولسەلام بارزانی لە خەباتی ڕۆژانەدا بەرجەستەكردۆتەوە، دوای ئەویش شێخ ئەحمەد دەوڵەمەندی كردووەو وەك قوتابخانەیەكی فێربوونی سیماو خەسڵەتەكانی پێشكەوتن و ئازادی لێ هاتووە، بۆ بە پراكتیك كردنی ئەم فكرانەش لە مەیدانەكانی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری لەلایەن مستەفا بارزانییەوە مەرجەعیەتەكە بووەتە ڕەفتارێكی ڕۆژانەو گەرچی میتۆدی لە خوێندنی قوتابخانەكاندا ناخوێنرێت، بەڵام لە واقیعی ژیاندا بوونی هەیە چ لەسەر ئاستی خێزان یان لەسەرئاستی كۆمەڵگەو ئێستاش بۆ برەوسەندنی ئاستی كارگێڕی هەرێمی كوردستانی عێراق بەكاردەهێنرێت..
ناكرێت ئەزموونی مەرجەعیەتی كوردستانی پەرت پەرت بكرێت و لە ڕەگ و ڕیشەوە دەربكێشرێت، هەر لەچاخی دەسەڵاتی فەرمانڕەوای سەڵاحەدینی ئەیوبییەوە نەوەكانی ئەم كۆمەڵگەیە لە هەموو بزاڤ و شۆڕشە پێشكەوتوخوازەكانی جیهانی ئیسلامیدا(لە هەموو خۆرهەڵاتدا) ڕۆڵیان هەبووە، لە هەموویاندا قوربانییان بەخشیوە بۆیە خاوەنی ماف و شەراكەتن چ لەسەر ئاستی ئاوەدانی و كارگێڕی و هونەری و كەلەپووری و زمان یان لەسەر ئاستی كاروباری سەربازی، هەمووشی دەگەڕێتەوە بۆ هێزی مەرجەعیەت كە لە ناو قووڵایی ویژانی كۆمەڵگەدا ڕەگی داكوتیوە، وەك سەرچاوەیەكی ڕوون و خاوێنە كە بە ئارامی و بە حیكمەتەوە ئاودێری نیشتمان دەكات..
كۆبوونەوەی مەرجەعیەت
لە كەسایەتی مسعود بارزانیدا
راپەڕینی ئازاری 1991 هەر درێژبوونەوەی ئەزموونی مەرجەعیەتەكەی كوردستانییە كە لە ناخەوە بزووێنەرو دینامیكیەتی ڕاپەڕین بوو، ئێستا مەرجەعیەتەكە لە كەسایەتی ڕێزدار مسعود بارزانی كۆبۆتەوە وەك بەرجەستەبوونێكی ڕۆحی بۆ پاراستن و پەرەپێدانی ڕێبازە بنەڕەتییەكانی ڕێزگرتنی ئازادی و فرەیی و هەمەچەشنێتی داهێنەرانەو لێبووردەیی لە كۆمەڵگەی كوردستانیدا و گواستنەوەی سیماكانی مەرجەعیەت بۆ ئەوەی ببێتە میتۆدێك لە عێراق و بەرەو وڵاتانی دیكەی خۆرهەڵاتی و ئەفەریقاش بكشێت، لە ڕاستیدا خودی مسعود بارزانی هیچ ئیدیعایەكی لەم ڕووەوە بۆ خۆی ڕانەگەیاندووە، بەلاشمەوە گرنگ نییە ددان بەم ڕاستییەدا بنێم یان نا، چونكە بەندە بۆ وتنی حەقیقەتێك و بۆ خۆم دەنووسم نەك بۆ بارزانی یان بۆ كۆمەڵگە، بۆ كەسیانیش ڕیكلام ناكەم، بەڵكو موكاشەفەی سەرچاوەكانی هێز دەكەم هەروەك چۆن سەرچاوەكانی لاوازیش ئاشكرا دەكەم، مسعودبارزانی پێویستی بە مەدح و سەنای كەس نییە، بەتایبەتیش لەم ڕوانینەمدا كە لەمیانەی 40 ساڵی ئەزموونی لێكۆڵینەوەو چاودێری كردنی بارودۆخ و هەوڵدانی بەردەوامم بۆ تێگەیشتن لە لوغزەكانی ژیاریی كوردستانیماندا كە لە مێژووی شارستانیەت دانەبڕاوین، بەڵكە خاوەنی شارستانی بووین و هەین بە شێوازی هەمەجۆرەوە كیان و بوونمان هەبووەو پێش ئیسلام ولەگەڵ هاتنی ئیسلامیشدا، هەر لە دەوڵەتی سەڵاحەدینەوە بۆ كەریم خانی زەند و قەوارەسەربەخۆكانی نەهری و شێخ مەحمود و قازی و بارزانی، هەموویان ڕەمزی فەرمانڕەوایی و رەمزی دەوڵەتی و بەرخودانی بوون، نەك تەنیا سەركردەی سیاسی بەڵكو بەلوەرەی فكریی زەمانی خۆیان داتاشیوەو تەجەللابوونی كۆمەڵگەیەكی ئازاد لەوانەوە سەری هەڵداوە كۆمەڵگەیەك ویستویەتی گوزارشت لە بوونی خۆی بكات و بەو شێوەیە بەردەوامی بەو بوونە داوە، هەڵەین گەر واتێبگەین ئەم دامەزرێنەران و سەركردانەی میرنشینەكان وەك سەركردەی شۆڕشەكانی سەدەكانی 19 و 20 بووبن بەڵكو لەئاستی ڕێنیشاندەری كەشتی ناو ئۆقیانووسەكاندا بوون كە ناوەندی كەشتییەكەی خۆیان ناسیوە لە ناو شەپۆلەكاندا ڕێچكەی دروستیان گرتۆتەبەر..
ئەزموونی مسعودبارزانی قاڵبوونەوەیە لەئەزموونەكانی ڕابەرانی مەرجەعیی پێش خۆی، ئەو ئەزموونەیە كە بەرەو ئامانجێكی دیاریكراو ئاڕاستەی دەكات، ئەویش ئامانجی خوڵقاندنی گەوهەرێكی بریقەدارە بۆ دانانی بەردی بناغەی دروست بوونی دەوڵەتێكی بەهێزی ڕەشید، دەوڵەتێك لە ئازادی و لێبوردەیی و قبوڵكردنی فرەیی و بیروڕاجیاوازەكان و ڕێزگرتنی هەمەڕەنگی و مۆزائیكیەت و پاراستنی مافەكانی هەمووانەوە دروست بێت..
بەواتای ئەم كیانە نەتەوەییەی ئێستای هەرێم تەنیا بە وزەی ڕاپەڕین و پشتگیری گەورەی نێودەوڵەتی نەخوڵقاوە، بەڵكو وەك چڵەدارێكی تەڕوپاراوە كە قەدی درەختێكی بەساڵاچوو دەپارێزێت، ئەویش درەختی مەرجەعیەتی سیاسی و كۆمەڵایەتیی خۆڕسكانەیەو بۆ ماوەی 20 ساڵ دەبێت بنەماكانی رێبازێكی خەباتگێڕانەی پاراستووە وێڕای توندی بارودۆخەكەو خنكاوێتی ناوچەكەو گەمارۆی دەرەكی و نەبوونی و داڕماوی ئابووری و دڕندەیی نەیارەكانی ئەم نیشتمانە، بارزانی لە ناو ئەم كەشتییەدا وەك جەنگاوەرێك ڕاوەستاوە كەشتییەكە بە ناو لافاوەكاندا دەڕوات، بێ ئەوەی بهێڵێت ئاڵای سەرفرازی كوردستانی بەربێتەوە..
ئەم مەرجەعیەتەیە كە كۆمەڵگەی كوردستانی لە كۆمەڵگەكانی خۆرهەڵات جیادەكاتەوە بە تایبەت ئەوانەی كەبەهۆی نەبوونی مەرجەعیەتەوە بزربوون ((مەرجەعیەت بەرجەستەدەبێتەوە بەهۆی كەسایەتییەكی بەهێز یان پەرلەمان یان دامودەزگای سیاسی میانڕەو كە پێویستی بە مەرجەعیەتێكە بەهای مرۆڤایەتی تێدا پارێزراو بێت.)) جارێكی تر دێمەوە سەر ئەزموونی گەلانی خۆرهەڵات و ئەفریقیا بۆئەوەی بوونی مەرجەعیەت لای گەلان بەدرێژایی مێژوو جەختی لێبكەینەوە كە چۆن خۆڕسكانە پێ دەگات، لەناو كۆمەڵگاكاندا سەلمێندراوە كە بەهۆی بارودۆخی سروشتیەوە ئاسوودەیی دروست دەبێت، نەك لە ڕێگای شۆڕش و بازدان و كودەتاوە، چونكە ئەمانەی دوایی لەسەر حسابی خوێن و فرمێسكی گەلان دروست دەبن، كە هەندێكیان بەناوی گۆڕانخوازیەوە رەوڕەوەی پێشكەوتن بە هەزاران فەرسەخەوە دەبەنەوە دواوە، ئەوەی كە بەشۆڕشی رۆشنبیری چینی ناودێركراوەو كەسانی تر تەقلیدیان كردۆتەوەو شكستیان تێدا خواردووە یان هەوڵە خێراكانی كودەتای سەربازی و گۆڕانكاری لە ڕێگای پاكتاوكردنی جەستەیی و پلانگێڕییەوە كە بەگشتی وڵاتانی خۆرهەڵات لایان بۆتە خووی ڕۆژانە، دەركەوتووە هەموو ئەو هەوڵانە تەنیا پازدانێكی وەهمین لە بۆشاییدا، وێرانەیی و هەڵوەشانەوەی كۆمەڵایەتی دروست دەكەن، ئەوەی بەشۆڕشی ئۆكتۆبەری 1917ی رووسیا ناسرا تەنیا پازێكی عەبەسیانە بوون چونكە بەپەلە هەوڵی چاكسازی كشتوكاڵی و بەدەستهێنانی خاك و رەتكردنەوەی موڵكیەتی شەخسی لە كشتوكاڵ و پیشەسازی دا ئەنجامێكی پێچەوانەی لێكەوتەوەو رووبەڕووی بەرگریكردنی كۆمەڵگا بۆوە، بۆیە بە زۆرەملێ پرۆژەكانی خۆیان لەسەركۆمەڵگا فەرز كرد، ڕووبەرێكی بەرفراوانیان لە خوێن و فرمێسك و موسیبەت دروست كرد لەبری ڕووبەری پێشكەوتن، كەواتە ئەلتەرناتیڤ پەرەپێدانی سروشتیەو بەجێهێشتنی كاروبارەكانە لە چوارچێوەی رێكخستنێكی بەردەوامی ئارامگر كە بەسروشتی خۆی كۆمەڵگا بچێتە پێشەوە.
ئەوگەلانەی مەرجەعیان دیار نییە
موعاناتێكی دوورودرێژیان بۆ دروست دەبێت
رەنگە هەندێك لە ئەسڵی بابەتەكە بچینە دەرەوە بەڵام ئەنجامی هەمان بابەتە، پەرەپێدانی سروشتی ڕێگا دەدات بە لەدایكبوونی مەرجەعی پتەو كە لەكاتێكدا زۆربەی زانایان بەئەلتەرناتیڤی گۆڕانی كتوپڕو كاردانەوەی دەروونی ناتەندروستی دەزانن، هەروەكو چۆن مەرجەعی پتەو تۆتالیتاری و لەخۆبایی بوون دروست ناكات، كە مرۆڤایەتی بەرەو لە ناوچوون دەبات، هاودژێتی لەهەموو كاروبارەكانی ژیاندا هەیە، هەر شتێك دەركەوێت لە پاڵیدا دژەكەشی دروست دەبێت، زۆر بیردۆز هەن كە خەڵكانێك ویستوویانە ئینكاری لە بوونی بكەن، چەندە پەستانیان خستبێتە سەر چونكە بیردۆزەكە خۆڕسك و سروشتی بووە لە دوای هەر پەستانێك بەرگریكردنی ناوخۆیی باشتری بۆ دروست بووە، نابێت دەرگای دیالۆگ دابخرێت بەكورتی ئەو گەلانەی مەرجەعیەتیان دیار نییە موعاناتێكی دوورودرێژیان بۆ دروست دەبێت، بەر لەوەی ژیانیان سەقامگیر بێت، پێشتر زۆر مەرجەعیەتی نێودەوڵەتی هەبوون كە دواتر توانەوە. هیچ دەوڵەتێك ناتوانێت بەبێ مەرجەعیەتێكی بەرز بچێتە پێشەوە، ئەوەی كە خەون و ئاواتێكی دوورە دروستبوونی كیانێكی وایە بەخەسڵەتی رەوشتی جیهانگیری نوێ كە وەك راگەیاندنێكی دووەمە بۆ راگەیاندنی جیهانی مافەكانی مرۆڤ كە گەلان و كۆمەڵگاكان پێوەی بابەندن، وەدیهاتنی ئەو كیانەش زەحمەت نییە، بەڵام لە ڕووی زەمانەوە رێژەیییە، كێ دەزانێت لەوانەیە كودەتایەكی ڕۆحی كتوپڕ لە میزاجی گشتی خەڵكیدا دروست بێت، بۆ وەرگرتنی بەهاو رەوشتی جیهانگیری نوێ، ئەمەش لە ئەزموونی مرۆڤایەتی بەدەر نییە، هەندێك لەكاتەكانی مێژوودا گۆڕانكاری ناچاوەڕوانكراویان بەخۆوە بینیوە وەك دروستبوونی ئایینە مەزنەكان لەوانە دروستبوونی زەردەشتیەت و بوودایی لە هەردوو سەدەی پێنچەم و شەشەمی پێش زایینی یان دروستبوونی مەسیحییەت و ئیسلام و مەزهەبەكانی تر لەسەرەتای هەزارەی یەكەمەوە هەروەها دروستبوونی فەلسەفەو رێبازە فكری و ئایدیۆلۆژیا گەورەكان لەم سەدانەی دواییدا، دواتر دۆزینەوەی زانستی لەسەدەی بیستەمدا هەموو ئەم هەوڵانەی مرۆڤایەتی كاردانەوەی بەهێزی لە پشت بووە بۆ گۆڕینی میزاجی گشتی خەڵك، هەروەها چەندین بزاڤی هەمە چەشنەی بۆ دامەزرێنراوە، تا ئەو زنجیرە حەلەزۆنیەی پەرەپێدان بەردەوام بێت، یان وەك چۆن لە فەلسەفەی تائو = دائو= تاوی چینی كە بەبزاڤی ئەزەلی چاو دەناسرێت كە نێرو مێ و شەوو ڕۆژ و بەرزی سەركەوتن و دابەزین و خۆرئاواو خۆرهەڵات و هێزو لاوازی. تاد لەلیستی تەواونەبووی ئەم بزاڤەدان بەپێی تائو جووڵانەوەی شتەكان لەبچووكیانەوە تا گەورەیان لەهەموو دیاردەكاندا جووڵانەوەیەكی سروشتی ئارامە كە بەبێ دەنگی دەچێتە پێشەوە، بەبێ ئەوەی هاتوو هاواری بۆ بكرێت ڕێرەوی سروشتی جووڵانەوەی شتەكان وەك تائو دەینەخشێنێت، نهێنی شاراوەی نەبینراوی مەرجەعیەتی كوردستانیی، لە واقیعدا ئەو كارە نهێنی و تەمومژەیە كە دەستەوەستانین لە درك پێكردنی، ئەمەش نهێنی هەموو مەرجەعیەتە ڕەسەنەكانی كۆمەڵگا مرۆڤایەتییەكانە. ئێمە لەبەردەم یەك چارەسەرداین كە چارەسەری هەمان جووڵانەوەی ئەستێرەكانە و هەروەها یاسای جووڵانەوەی بچووكترین زیندەوەری سەر زەمینیشە گەربێتوو ئەو جووڵانەوەیە خێراو كتوپڕ بێت، وەك چارەنووسی كودەتاكانی لێدێت كە سەرتاپای ژیان لەناو دەبات و هیچ شتێكی تێدانامێنێتەوە بۆ گۆڕانكاری، ئەم دەستكردنە بەپەرەپێدانی سروشتی و میانڕەوی لە كاروبارەكاندا سوكانی پەرەپێدانی ڕاستەقینەی پەرەپێدانە، مەرجەعیەتی كوردستانیش بە میانڕەویی و ناوەندگیری و ئیرادەی پتەوییەوە ناسراوە چونكە میانڕەویێتی پارێزگاری لە هاوسەنگ بوونی كۆمەڵگا دەكات هاوسەنگ بوونیش رەمزی جووڵانەوەی دروستی گەردوونە هەر كاتێك تەوەری هاوسەنگبوونمان كەشف كرد، بەدڵنیایی كۆمەڵگای كوردستانی سەقامگیر دەبێـــــــــــــت، بەختـــەوەریش لای هەمووان بوونی دەبێت.