بۆ پارتی داد و گەشەپێدان، هەڵبژاردنی ئەمجارە تەنیا بیركردنەوە لەبردنەوە نییە بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو لەتوركیا، كە بەمجارەوە ئەمە سێهەمین جارە لەسەر یەك پارتی داد و گەشەپێدان حكومەت لەتوركیادا دروست دەكات، بەڵكو ئامانجی ئەمجارەی پارتی داد و گەشەپێدان بۆ ئەوەیە كە بتوانێت لەكۆی 550 كورسی پەرلەمانی، 367 كورسی مسۆگەر بكات كە دەكاتە رێژەی دوو لەسەر سێی كورسییەكانی پەرلەمان و بەمەش بتوانێت رەشنووسی پرۆسەی دەستوور لەپەرلەمان تێپەڕێنێت و بخرێتە ریفراندۆمەوە، كەواتە ئەم واقیعە پێمان دەڵێت پارتی داد و گەشەپێدان ئەمجارە تەنیا هەوڵ بۆ بەدەستهێنانی زۆرینەی دەنگەكان نادات، بەڵكو دەیەوێت رێژەی دەنگەكانی بەئاستێكی باش لەسەرووی رێژەی %50ـەوە بێت بۆ ئەوەی بتوانێت رێژەی دوو لەسەر سێی كورسییەكانی پەرلەمان مسۆگەر بكات، بێگومان هەڵكشانی ئاستی دەنگەكانی پارتی داد و گەشەپێدان لەماوەی ساڵی 2002 – 2007، لەگەڵ ئەوەی نیشانەیە بۆ زیاتر بەجەماوەریی بوونی پارتی داد و گەشەپێدان، بەڵام زۆرجار ئەم هەڵكشانی دەنگە نابێتە هۆكاری ئەوەی كە ژمارەی كورسییەكانی لەپەرلەماندا زیاتر بێت یان جاری واش هەیە پێچەوانە دەبێتەوە، هەر بۆ نموونە پارتی داد و گەشەپێدان لەهەڵبژاردنەكانی ساڵی 2002 رێژەی %36ی دەنگەكانی بەدەست هێنا، بەڵام رێژەی %66ی كورسییەكانی پەرلەمانی بەركەوت، بەپێچەوانەوە لەساڵی 2007 پارتی داد و گەشەپێدان رێژەی %46ی دەنگەكانی بەدەست هێنا، بەڵام رێژەی %62ی كورسییەكانی پەرلەمانی بەركەوت، ئەوەی ئەم هەڵكشان و داكشانە لەنێوان رێژەی دەنگ و ژمارەی كورسییەكان دیاری دەكات، رێژەی %10ی دەنگەكانە كە بەپێی سیستمی هەڵبژاردنی توركیا هەر پارتێكی سیاسیی رێژەی %10 كەمتر بەدەست بهێنێت، ئەوا بواری نادرێت بچێتە ناو پەرلەمان، كاتێكیش حزبە بچووكەكان كەمتر بچنە نێو پەرلەمانەوە، ئەوا كوررسییەكانی پەرلەمان جارێكی دیكە بەسەر حزبە سەركەوتووەكاندا دابەش دەكرێتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی رێژەی بەركەوتنی كورسییەكانی پەرلەمان هێندەی پێوەندی بەدەرنەچوونی حزبە بچووكەكانەوە هەیە، هێندە پێوەندی بەرێژەی دەنگدانەوە نییە، لێرەدا كە دەڵێین پێوەندی پێوە نییە، بەو مەبەستە دەیڵێین ئەگەر پارتی داد و گەشەپێدان رێژەی %50ی زیاتری دەنگەكانیش بەدەست بهێنێت، بەڵام بەشێك لەحزبە بچووكەكان بتوانن رێگری %10 تێپەڕێنن، ئەوا لەوانەیە پارتی داد و گەشەپێدان نەتوانێت رێژەی ئەو كورسیانەی پەرلەمان بەدەست بهێنێت كە مەبەستێتی، دەربارەی ئەم هەڵبژاردنانە سۆنر چاغپای وتارێكی سەبارەت بەهەڵبژاردنەكانی توركیا لە ویبسایتی ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی نزیك بڵاوكردۆتەوە و تیایدا راشكاوانە ئاماژەی بەوەكردووە كە(رۆژی 12ی حوزەیران توركیا رووبەڕووی هەڵبژاردنێكی مێژوویی دەكاتەوە، هەربۆیە لەگەڵ ئەوەی راپرسییەكان وا پیشاندەدەن كە حزبی داد و گەشەپێدان بۆ جاری سێهەم هەڵبژاردنەكان دەباتەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەو پرسیارە لەئارادایە ئاخۆ ئەم حزبە دەتوانێت زۆرینەیەكی پێویستی ئەوتۆ بەدەست بهێنێت كە ئەویش 3/2 كورسییەكانی پەرلەمانی توركیایە بۆ ئەوەی بتوانێت بەشێوەیەك پڕۆژەی رەشنووسی دەستووری وڵات دابڕێژێت، ئەمەش ببێتە هۆكاری ئەوەی گۆڕانكاری سەرەكی لەسیستمی سیاسیی توركیادا ئەنجامبدا)). كەواتە پرسیارەكەی سۆنر چاغاپتایش هەر لەوە سەرچاوە دەگرێت ئایا هێنانی زۆرینەی دەنگ دەبێتە هۆكاری بەدەستهێنانی ئەو رێژەیەی كورسییەكانی پەرلەمان كە پارتی داد و گەشەپێدان ئومێدی بۆ دەخوازێت، بۆ ئەمە هەندێك لەچاودێران پێیانوایە پێویستە حزبی داد و گەشەپێدان بایەخ بەدەنگی ئەو ناوچانەی توركیا بدات كە پێشتر نەیتوانیوە دەنگی پێویستی تیا بەدەست بهێنێت، لەمەشدا سوود لەرێژەی %10یەكە وەربگرێت و كۆمەڵێك پارتی بچووك بكاتە دەرەوە و سەرەنجامیش كورسی ئەو پارتە بچووكانە بۆ بەرژەوەندی حزبی داد و گەشەپێدان بشكێتەوە، هەروەها رێگە لەوە بگرێت پارتی ئاشتی و دیموكراتی كوردی بچێتە پەرلەمانەوە، سەبارەت بەم لایەنە و ئەگەری هێنانی دەنگی پێویست و رێژەی كورسی پێویست لەلایەن پارتی داد و گەشەپێدانەوە، پرسیارمان لەپرۆفیسۆر ئیحسان باڵ كرد كە تۆژەری باڵایە لەسەنتەری یۆساك (USAK) بۆ دیراساتی ستراتیژی لەمبارەوە بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی وتی: (من بەتەواوەتی لەگەڵتان هاوڕام لەگەڵ ئەو بۆچوونەتان كە AKP زۆرینەی دەنگەكان بەدەستدێنێت لەهەڵبژاردنەكانی حوزەیران بۆ پەرلەمان، بەڵام لەو بڕوایەدانیم ئەو زۆرینەیە بەدەستبێنێت بەشێوەیەك كە بتوانێت گۆڕانكاریی دەستووریی ئەنجامبدات لەڕووی هەمواركردنی دەستووری یان داڕشتنی دەستوورێكی نوێ. تەنانەت ئەگەر خوازیاریش بێت بۆ گۆڕینی دەستوور، ئەوكات پێویستە پرس بە پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن و پارتەكانی تر بكات و رایان وەربگرێت لەبارەی داڕشتنی دەستوورێكی نوێ. دەستوور تەنیا بۆ یەك پارتی سیاسی نییە، بەڵكو بۆ هەموو پارتە سیاسییەكانی توركیا-یە، بۆیە پێویستە كۆدەنگی و زۆرینە بڕیاری لەسەر بدات، سەبارەت بەدانانی رێژەی لە%10ش لەبەردەمی پارتە بچووكەكان، ئەم مەسەلەیە مایەی مشتومڕە لەتوركیا و زۆر تاوتۆدەكرێت. لەلایەنێكەوە شتێكی باشە و مایەی سەقامگیریی دیموكراسییەتە، لەكاتێكدا لەلایەنێكی ترەوە گومان دەخاتە سەر شەرعییەتی پەرلەمان. هەر لەم بارەیەوە، بەڕای من بۆ ساڵی داهاتوو زۆر كێشە و پرس دەخرێنەڕوو بۆ تاوتۆكردن، نەك تەنیا دەستوور، بەڵكو چۆنییەتی پێكهێنانی ئاییندەی وڵات هەروەها تاوتۆكردنی هەموو كێشە و مەسەلەكان بۆ نموونە لەبارەی كێشەی كەمینەكان و پرسی كورد. لەلایەنێكی ترەوە، ئەگەر هات و AKP حكومەتی پێكهێنا، پێموایە هەڵدەستێت بەپرسكردن و وەرگرتنی راوێژكاری لەپارتە سیاسییە بچووكەكان و پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن و تەنانەت رێكخراوە ناحكومییەكانیش، وێڕای وەرگرتنی هەر رایەك یان بۆچوونێك لەنێو رای گشتی، نموونەیەكی دیار لەسەر ئەم قسانەم ئەوەیە كە، لەبەرئەوەی ئەمڕۆ قسە هەیە لەسەر گۆڕینی دەستوور بۆیە رێكخراوە ناحكومییەكان پێشوەختە و لەئێستاوە كاردەكەن و راپرسی ئەنجامدەدەن و توێژینەوە دەكەن بۆ دەستنیشانكردنی دەستووری داهاتوو و دیاریكردنی هەموارە پێویستەكان لەسەر دەستووری كۆن، لەگەڵ پێكهاتەی داڕشتنی دەستوورەكە و شێوازی تێگەیشتن لەدەستوور. ئەمڕۆش لەتوركیا چەندین گرووپی فشار درووستكەر سەریانهەڵداوە و درووستبوونە كە فشار دەخەنە سەر حكومەت و كێشە و مەسەلەكان دەستنیشان دەكەن و پرسیار و گومان ئاڕاستەی سیستەمەكە دەكەن. هەربۆیە، بەڕای من ئەمە ئەو مەسەلانەن كە AKP لەساڵی داهاتوودا دەیانخاتەڕوو و ئاڕاستەیان دەكات)).



كەواتە مەسەلەی دەنگدان و مەسەلەی بەدەستهێنانی رێژەی دوو لەسەر سێی كورسییەكانی پەرلەمانی توركیا لەزۆر حاڵەتدا نەك هەر پێوەندیان بەیەكەوە نییە، بەڵكو جاری واهەیە رێژەكە پێچەوانە دەكاتەوە، هەر سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە د.عیسا ساغباش ئوستادی ئابووری و كارگێڕی لەزانكۆی ئەنكەرە كرد و سەبارەت بەم لایەنە بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (بێگومان دووبارە پارتی داد و گەشەپێدان دەسەڵات دەگرێتەوە دەست لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوودا، رای گشتیش ئەوەمان پیشان دەدات كە پێدەچێت بەتەنیا حكومەت پێكبهێنێت، ئەمەش لەسایەی گرنگی پێدانی پارتی داد و گەشەپێدانە بەپڕۆژەكانی ئابووری و ئەمەش هۆكارێكە بۆ ئەوەی هاووڵاتیان دەنگی زیاتر بەپارتی دادو گەشپێدان بدەن و لەم رووەوە ئاك پارتی بە بەراورد لەگەڵ پارتەكانی تر سەركەوتووترە. لایەنێكی تریش بریتییە لەگۆڕانكارییەكان بۆ بوون بەئەندامی توركیا لەیەكێتی ئەوروپادا، لەم بوارەشدا، ئاك پارتی هەمیشە هەوڵی گۆڕانی بارە چەقبەستووەكە دەدات و بەڵێنی ئەوەشی داوە و لەم هەڵبژاردنەشدا بەردەوامێتی ئەو بەڵێنانەمان بۆ دەردەكەوێت كە ئایا ئاك پارتی لەسەر ئەو نەهجەی بەردەوامە یاخود لایداوە، چونكە ئەمە لەسیاسەتی ئەم ساڵەی دوایی و گۆڕانكارییەكانی دەستوور دەردەكەوێ. سەبارەت بەرێژەی %10ش، كە زۆر باسی لێوە دەكرێت، ئەم مەسەلەی رێژەیە لەهەڵبژاردن لەڕووی ئەوەی كە مەسەلەیەكی دیموكراتیە یان نا، هەمیشە بۆتە بابەتێك بۆ تاوتوێكردن، بەڵام ئەم رێژەیە لایەنی باشە و خراپەشی هەیە، ئەو بیروبۆچوونانەی زۆر جیاوازن و لەناو كۆمەڵگەدا جێیان نابێتەوە و پشتگیرییەكی زۆر كەمیان هەیە، بەراددەی %1-2، ئەمانە دەكەونە دەرەوەی بازنەكەوە، ئەمەش بریتییە لەكاری رێژەی هەڵبژاردن و بوونی ئەم رێژەیە لەم رووەوە سوودبەخشە بۆ بەدوور گرتنی بیروبۆچوونە نامۆكانی ناو كۆمەڵگە. ئەگەر ئەم جۆرە بیرانە نەبوایە، ئەوا پێویستیمان بەم رێژەیەش نەدەبوو، رێژەی %10 سوودی بۆ پارتە گەورەكان هەیە، چونكە ئەو پارتە بچووكانەی كە لەژێرەوەی ئەم رێژەیەن، ئەوا دەنگەكانیان بۆ پارتە گەورەكان دەگوازرێتەوە)).
بانگێشەی هەڵبژاردن و بەردەوامی لەسەر سیاسەتی پێشووی AKP
بانگێشەی هەڵبژاردن لەتوركیا چەند بۆ پڕوپاگەندە كردنە بۆ ئەوەی حزبە سیاسییەكان دەنگی زیاتر بەدەست بهێنن، لەهەمانكاتدا بۆ حزبە گەورەكان هەوڵكێشە بۆ ئەوەی حزبە بچووكەكان بكەونە دەرەوەی پەرلەمان، هەر بۆیە وەك ئێستا لەبانگێشەی هەڵبژاردنەكانی توركیادا هەستی پێدەكرێت، ئاستی گرژییەكان لەنێوان حزبەكان گەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە هەندێك سنوور تێپەڕێنرێت، هەروەها هەندێك لێدوانیش بدرێت كە لەگەڵ سیاسەتی حزبێكی وەك داد و گەشەپێدان یەكنەگرێتەوە كە لەماوەی دوو كابینەی پێشوودا پیادەی كردووە، ئەمە لەگەڵ ئەوەی هەندێك بەپەتای هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی ناو زەد دەكەن، بەڵام هەندێكی دیكە بەجۆریك لەپەشیمانبوونەوەی دەزانن، محەمەد عەلی بیراند كە لەوتارێكیدا كە هەفتەی پێشوو لەحوریەت بڵاویكردۆتەوە هەندێك لێدوانی پارتی داد و گەشەپێدان بەرامبەر كورد بەمەترسی دەزانێت و ئاماژە بۆ ئەوە دەكات پارتی داد و گەشەپێدان پێشتر هەنگاوی باشی بۆ ئەم بوارە هەڵگرتووە وەك (هەڵگرتنی باری نائاسایی لەناوچە كوردییەكانی توركیا، كردنەوەی تەلەفزیۆنی كوردی، هەڵگرتنی هەندێك كۆت و بەند لەسەر زمانی كوردی، هەتا لەساڵی 2008 و 2009 گەیشتە ئەوەی دەستپێشخەری دیموكراتیانە بكات). بەبۆچوونی بیراند هەر یەك لەم هەنگاوانەی پارتی داد و گەشەپێدان گۆڕانكاری گەورە بوون، بەڵام ئێستا و لەمیانەی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا كە بانگێشە بۆ ئەوە دەكات كێشەیەك لەتوركیا نییە بەناوی كێشەی كورد، ئەمە مایەی نیگەرانییە. بیراند ئومێدی ئەوە دەخوازێت كە ئەمە تەنیا تای هەڵبژاردن بێت و دوای هەڵبژاردنەكان ئەم سیاسەتە درێژەی نەبێت، بەڵام هەندێك چاودێری دیكە مەسەلەی ئەم لێدوانانەی پارتی داد و گەشەپێدان، دەگێڕنەوە بۆ ئەوەی ئەم حزبە ئەمجارە مەبەستێتی بچێتە ئەو ناوچانەی كە پێویستیان لەگوتاری لەو جۆرەیە بەتایبەتی شارەكانی رۆژئاوا كە پێشتر پارتی داد و گەشەپێدان نەیتوانیووە دەنگی پێویستی تێدا بەدەست بهێنێت، ئامانجی سەرەكی ئەوەیە حزبە بچووكەكانی ئەو ناوچانە دەنگی ئەوتۆ نەهێنن كە بتوانن بچنە پەرلەمانەوە، سەبارەت بەم پرسە پرسیارمان لەپرۆفیسۆر ریچارد هێرمان ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی ئۆهایۆ و تایبەتمەند لەپێوەندییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكاو سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستكرد و بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە(پێش ئەوەی وەڵامی پرسیارەكەتان بدەمەوە دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم، ئەوەی دەردەكەوێت ئەوەیە دۆخە سیاسییەكە لەتوركیا تەواو هاوسەنگە، بەچەشنێك هیچ لایەنێك ناتوانێت ئەو هاوسەنگیە بنەڕەتییە بەشێوەیەكی ڕیشەیی بگۆڕێت، مەگەر پەنا بۆ بەكارهێنانی جۆرێك لەتوندوتیژی ببات، كە بەدڵنیاییەوە من پێشبینی ڕوودانی ئەمە ناكەم. كەواتە بەچاوپۆشین لەوەی كێ ئێستا لایەنی باڵادەستە، ئەوا هاوسەنگیی نێوان لایەنە عەلمانییەكان و گروپە ئاینییەكان وەك خۆی دەمێنێتەوە. هەروەها توركیا وەك گرنگترین گەمەكار دەركەوت لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە ڕۆڵێكی نوێ و سەرەكی بینی لەپرسەكانی پەیوەست بە ڕێكخراوی ناتۆ و ناكۆكی عەرەب-ئیسرائیل، لەم ڕوانگەیەوە پارتی حكومڕان هێزی بەردەوام بوونی هەیە. سەبارەت بەكێشەی كوردیش لەتوركیا، من وای دەبینم دەبێت هەموو سەركردەیەك لەتوركیا بایەخ بەكێشەی كورد و چۆنییەتی چارەسەركردنی ئەو كیشەیە بدات، من ئەوەم بەدی نەكردووە كە ئەردۆغان بەشێوەیەكی تایبەتی ئامادەبێت بۆ گرتنەبەری ڕێچكەیەكی ئاشتەوایی لەئاست كوردەكاندا، من نازانم ئایا دەگۆڕێت لەم ڕووەوە یان نا، كە من پێموایە ئەگەری ئەوە نییە بگۆڕێت. من گومانم هەیە لەوەی ئەگەر زۆرینە بەدەست بهێنێت، ئەوا سیاسەتێكی بەردەوام لەئاست كوردەكاندا بگرێتەبەر. نیشانەی پرسیاری سەرەكی ئەوەیە كە لەماوەی ساڵی یان دوو ساڵی ئاییندە لەعێراقدا چی ڕوودەدات، بەڵام سەبارەت بە پێوەندیی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان، بەڕاستی ئەمە زۆر گرنگە، لەبەر ئەوەی دەبێتە نیشانە و ئاماژەیەك بۆ كورەكانی توركیا لەبارەی هاوكاری نێوان توركیا و كوردەكانی عێراقەوە. لەلایەكی دیكەوە ئەم پێوەندیانە زۆر گرنگن بۆ سەقامگیری ناوچەكە بەتایبەتی دوای ئەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەكۆتایی ساڵی 2011دا عێراق جێدەهێڵن، كەواتە پێوێستە هانی گەیشتن بەڕێككەوتنێك بدرێت لەگەڵ توركیا، بەڕەوچاكردنی ئەوەی كاریگەری و نفوزی ئەمریكا لەداكشاندایە).


بەڵام پرۆفیسۆر ئیحسان باڵ وەك ستراتیژزانێك پرسەكە بەشێوەیەكی دیكە دەبینێت و چارەسەری كێشەی كورد زۆر بەگرنگ دەزانێت، بۆیە لەمیانەی لێدوانە تایبەتەكەی بۆ گوڵان بەمجۆرە هاتە ئاخاوتن: ( بێگومان ئەم مەسەلەیە زۆر گرنگە، لەبەرئەوەی كاتێك كە پرسی كورد ئاڕاستە دەكرێت چەند لایەنێكی گرنگ هەیە، لایەنێك ئەوەیە كە ژمارەیەك لەكوردەكان لایەنگری AKPەم و دەنگی پێدەدەن، لەلایەنێكی ترەوە ژمارەیەكی تر لەكوردەكان هەن كە لەناخەوە لایەنگری پارتە سیاسییە كوردییەكانی ترن بۆ نموونە BDP. خواستی كوردەكان و ئیرادەی سیاسی بڕیاردەرن لەسەر چۆنییەتی ئاڕاستەكردنی پرسی كورد پاش هەڵبژاردنەكان، بەڵام لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە كە ئایا توركیا لەڕێگەی تێگەیشتنی دیموكراسییانە و بەپێی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەكان كێشەكان ئاڕاستەدەكات، یاخود ئەوەیە لەڕێگەی شەڕ و جەنگ مەسەلەكان تاوتۆدەكات؟ لێرەدا بەپێی تێگەیشتن و بۆچوونەكانم پێموایە «ئەردۆغان» و رووناكبیرەكان، رووناكبیرەكانی كورد و تورك، تاوتۆی مەسەلەكان دەكەن لەسەر بنەمای تێگەیشتنی دوو قۆڵی و بەڕێگەچارەی دیموكراسییانە، نەك لەڕێگەی چەك و شەڕ. لەهەمان كاتیشدا پێموایە ئەو سیاسەتەی كە توركیا پیادەی كردووە لەماوەی 8 – تاكو 9 ساڵی رابردوودا بەردەوام دەبێت، بۆنموونە لەبارەی فێركردنی زمانی كوردی لەقوتابخانەكان، لەگەڵ جێبەجێكردنی هەموو شتێكی پێویست لەپێناو وەدیهێنانی تێگەیشتنی دوولایەنە و ئاڕاستەكردنی پرسی كورد بە ڕێگەچارەی دیموكراسی و لێكتێگەیشتن. لەهەمان كاتیشدا بەهیچ شێوەیەك رازی نابێت بەرامبەر سەرهەڵدانی توندوتیژی، لەبەرئەوەی دڵنیام كە هیچ دوودڵییەك ناكات لەبەكارهێنانی هێز بۆ كپكردنەوەی هەر گرووپێك كە هەوڵبدات بۆ شێواندنی پرۆسەی پەرەپێدانەكە و نالەباركردنی بارودۆخەكە لەڕێگەی بەكارهێنانی چەك و توندوتیژی. وێڕای هەموو ئەمانەش پێموایە زۆرینەی كوردەكان دەنگ بەAKP دەدەن، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە مرۆڤ خاوەن مێشك و هۆشیاریە، بەشێوەیەك كە لەبارودۆخەكان دەڕوانن و بەراورد لەنێوان هەڵبژاردنەكان دەكەن. راستە كەموكورتی و كێشە لەئارادا هەیە، بەڵام لەكۆتاییدا هەر یەكێكمان رێچكەی دروست دەدۆزینەوە و لەسەری دەڕۆین. بۆیە ئەمڕۆ دەرفەتێك هەیە بۆئەوەی زۆرینەی كوردەكان بەشێوەیەكی دروست بیربكەنەوە، نەك تەنیا لەرۆژهەڵات، بەڵكو لەسەرتاسەری توركیا. كێشەی BDP و PKK لەوەدایە كە نەگەیشتوونەتە ئاستێك لەتێگەیشتنی سیاسی بۆ ئاڕاستەكردنی كێشەكان و زۆرجار پەنا دەبەنە بەر توندوتیژی، كێشەیەكی تر لەوەدایە كە ئەوان خۆیان لەگەڵ كوردەكانی عێراق بەراورد دەكەن، كوردەكانی عێراق لەبارودۆخەكانی عێراق سوودمەندن و تاكو ئەمڕۆ بەشێوەیەكی باش خۆیان بەڕێوەبردووە. لەكاتێكدا ئەگەر بێت و توركیا چەند دیموكراسیتر و دەوڵەمەندتر بێت، ئەوكات بارودۆخەكان بۆ هەموو لایەنێك باشتر دەبێت، بۆ تورك و بۆ كوردەكانیش. هەربۆیە «ئەردۆغان» جیاكردنەوەیەكی ئەنجامداوە لەنێوان پرسی كورد و تێگەیشتنی BDP لەبارەی پرسی كورد و هەروەها PKKیش كە بارودۆخەكانی بەرەو ئاقارێكی هەڵە بردووە. كوردستانی عێراق نموونەیەكی بەرچاوە بۆ كوردەكان كە دەتوانن هەموو شتێك وەدی بێنن بەبێ پەنابردنە بەر توندوتیژی. لەهەمان كاتیشدا لەتوركیا هەموو دەرفەت و زەمینەكان فەراهەمكراوە و چەندین ئەڵتەڕناتیڤ هەیە كە دەكرێ بۆ بەرژەوەندیی كوردەكان بەكاربهێنرێت، هاوكات توندوتیژی تاكە رێگە نییە. لەساڵانی 1980كان و 1990كان توندوتیژی هەبوو، بەڵام ئەمڕۆ توركیا لەقۆناغێكی نوێیە و دەكرێ كوردستانی عێراق بكرێت بەنموونەیەك لەبەرئەوەی كوردستانی عێراق نموونەیەكی زۆر باشە بۆ كوردەكان و بۆ «ئەردۆغان» و حكومەتی AKP و كوردەكانی توركیا. لەلایەكی تر سەبارەت بە پێوەندییەكانی توركیا لەگەڵ هەرێمی كوردستان، بەڕای من پێوەندییەكانی نێوان توركیا و عێراق و هەروەها لەگەڵ كوردستانی عێراق لەسەر هەمان رێچكە بەردەوام دەبێت و دڵنیام هەردوو لایەن سیاسەتی ئاساییكردنەوەی پێوەندییەكان لەبەرچاودەگرن. هەربۆیە لەسەر ئەم بنەمایە و لەم روانگەیەوە، توركیا لەسەر ئاستەكانی حكومەت و دەوڵەت و كۆمەڵایەتی-شدا، هەوڵێكی زۆری ئەنجامداوە بۆ پتەوكردنی پێوەندییەكان لەگەڵ كوردستانی عێراق، ئەگەر سەردانێكی هەوڵێر یان دهۆك یان شارەكانی تری عێراق بكەن، دەبینین لەم بارەیەوە تێگەیشتنی دوولایەنە هەیە، هاوكات هەردوو لایەن چاوەڕوانی بەرەوپێشەوەچوونی زیاتر دەكەن و پێشبینیی شتی زیاتر لەلایەنی بەرامبەر دەكەن. ئەم شتەش بەردەوامبوونی دەبێت، لەبەرئەوەی پتەوكردنی پێوەندییەكان بەم شێوەیە دەبێت. بۆیە بەڕای من پێوەندییەكانی نێوان توركیا و عێراق لەساڵانی داهاتوودا بەردەوام دەبێت)).


هەڵبژاردنەكان و ئەندامیەتی توركیا لەیەكێتی ئەوروپا
ئەگەر بتوانرێت رەشنووسی پڕۆژەی هەمواركردنی دەستوور لەپەرلەمان تێپەڕێنرێت و ئامادە بكرێت بۆ ریفراندۆم، ئەوا زۆر لەچاودێران پێیانوایە ئەو هەمواركردنە لەلایەن هاووڵاتیانی توركیاوە پەسەند دەكرێت و ئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی هەنگاوی گەورە بەرەو یەكێتی ئەوروپا بچنە پێشەوە، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لەپرۆفیسۆر مەتین هاپەر راگری كۆلێژی زانستی كۆمەڵایەتی لەزانكۆی بیلكنت لەئەنكەرا كرد، لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە رای خۆی دەربڕی و وتی: (بەڕای من پارتی عەدالەت و گەشەپێدان زۆرینەی دەنگەكان وەدەست دێنێت و پێموایە بەتەنیا دەتوانێت حكومەت پێكبهێنێت. توركیا پێشوەختە وڵاتێكی دیموكراسیە، ئەمڕۆش لەبەرئەوەی كە توركیا وڵاتێكی دیموكراسیە، بۆیە نیازی هەیە بۆ هەنگاونان بەرەو ئاڕاستەی پێوەندیكردن بەیەكێتی ئەوروپا. لەلایەكی دیكە ئەمڕۆ مەسەلەی بەئەندامبوونی توركیا لەیەكێتی ئەوروپا بۆتە خواستی هەموولایەك، بۆیە گرنگ نییە چ پارتێكی سیاسی سەركەوتن بەدەست بێنێت و بگاتە دەسەڵات، لەبەرئەوەی هەموو پارتە سیاسییەكان ئامانجیان هەیە توركیا ببێت بەئەندامێك لەیەكێتی ئەوروپا. بۆیە ئەگەر هەر پارتێكی سیاسی ئاسانكاریی كرد بۆ وەرگرتنی توركیا وەكو ئەندام لەیەكێتی ئەوروپا، ئەوكات ئەو پارتە سیاسییە بەلای هاووڵاتیانی توركیا وەكو پارتێكی سەركەوتوو دەژمێردرێت)).
بەڵام پرۆفیسۆر ریچارد هێرمان مەسەلەی بەئەندامبوونی توركیا لەیەكێتی ئەوروپا بەئەگەرێكی دوور دەزانێت و پێیوایە مەسەلەكە تەنیا پەیوەست نییە بەهەمواركردنی دەستووری توركیا، بەڵكو لەسەر ئاستی ئەوروپا جۆرە رەتكردنەوەیەك بۆ ئەندامیەتی توركیا لەیەكێتی ئەوروپا هەیە، سەبارەت بەم رەتكردنەوەیە بەمجۆرە سەرنجەكانی خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو: (بەرهەڵستیكردنی توركیا بۆ ئەوەی ببێتە ئەندامی یەكێتی ئەوروپا زیاتر پەیوەستە بەكاریگەریە ئابوورییەكانەوە، ئەویش بەهۆی بوونی هێزی كاری هەرزان لەم وڵاتەدا، كە حاڵی حازر ئەوروپا ڕووبەڕووی شەپۆلێكی كۆچكردن بۆتەوە لەباكووری ئەفریقیاوە، بەهۆی ئەو شەڕەی لەلیبیا هەیە، هەروەها بەهۆی شۆڕشی تونسەوە. لەبەر ئەوە ساتەوەختێكی ئاڵۆزە بۆ یەكێتی ئەوروپا كاتێك ئەو كاریگەریە ئابووریانە لەبەرچاو دەگرێت، ئەمە سەرەڕای ڕەچاوكردنی ئەوەی لەئێستادا یەكێتی ئەوروپا خۆی لەدژواری و سەختیەكی داراییدایە، بەهۆی داڕووخانی ئابووری و ئەو كێشانەی ئەگەری سەرهەڵدانیان لێدەكرێت لەئیسپانیا و پورتوگال. لەم ڕوانگەیەوە من پێموایە لەئێستادا یەكێتی ئەوروپا زیاتر بەوە سەرقاڵە كە چۆن پارێزگاری لەوە بكات كە هەیەتی، بەتایبەتی لەناوچەی یۆرۆدا، زیاتر لەوەی بایەخ بەفراوانكردنی خۆی بدات. كەواتە ئەوە گۆڕانكارییەكانی ناو ئەوروپایە، نەك توركیا كە دەبنەهۆی ئەوەی ئەگەری بەئەندامبوونی توركیا لەیەكێتی ئەوروپا لەمەودای نزیكدا كەمتر بكاتەوە، بەڵام ئێستا توركیا رۆڵیكی جێۆپۆلیتیكی گرنگی لەپێشتر هەیە، هەروەها من پێشبینی دەكەم ئەو گۆڕانكاریە جیوپۆلەتیكیەی لەماوەی 16 بۆ 18 مانگی داهاتوودا ڕوودەدەن، زیاتر و زیاتر وا لەكوردەكان دەكەن درك بەو ڕاستیە بكەن كە پێویستیان بە پێوەندی و ڕێككەوتن هەیە لەگەڵ توركیا، لەبەر ئەوەی جیوستراتیجیەتێكی بەدیلیان نییە، كەواتە بەڕەوچاكردنی ئەو دۆخەی كوردەكانی تێدان و ئەو هێزانەی دەورەی داون، ئەوا جگە لەپێوەندییەكی ئیجابی بەردەوام لەگەڵ توركیا، كارێكی باشتریان لەبەردەمدا نییە ئەنجامی بدەن. لەبەر ئەوە زەحمەتترە قەناعەت بەكوردەكان بكەیت كە زیاتر ژیانی خۆیان بخەنە مەترسیەوە بۆ بەدەستهێنانی ئامانجگەلێكی دوور كە ئەگەری ئەوەنییە هێزێكی دەرەكی پشتیوانیان بێت لەبەدەستهێنانیاندا. پێموایە ئەو كەسانەی واقیعین ئەوە دیاری دەكەن كە مومكین نییە، ئەو كاتە هەموو هەوڵی خۆیان دەخەنەگەڕ بۆ بەدەستهێنانی ئەوەی مومكینە. بەچەشنێك ئەگەر دە ساڵ پێش ئێستا خەونی بەدەستهێنانی سەربەخۆییەكی تەواو هەبوایە بۆ كوردەكان، ئەوا لەئێستادا هاتنەدی ئەو خەونە زەحمەتترە، ئەگەر مەحاڵ نەبێت لەمەودای نزیكدا)).