هەتا ئێستا مەسەلەی دەركردنی یاسایەك بۆ دامەزراندنی ئەنجوومەنی سیاسەتە باڵاكان دەرنەكراوە و 9 پۆستی وەزارەت بەتاڵن و پڕنەكراونەتەوە، ئەمە بێجگە لەوەی خەریكە لەنێوان حكومەت و پەرلەماندا تەنگژەیەكی تازە سەرهەڵدەداتەوە، ئەمەش لەسەر ئەوەی ئایا دەستە سەربەخۆكان راستەوخۆ سەر بە ئەنجوومەنی وەزیران یان پەرلەمانی عێراق دەبن، هەروەها رۆژانە كارە توندوتیژییەكان روو لە زیادبوونە، ئەمەش هۆكارێكی دیكەیە كە پرۆسەكە لەسەر ئاستی سیاسیی و یەكلاییكردنەوەی پۆستە وەزارییەكان بەرەو پێشەوەچوون بەخۆیەوە نەبینێت، سەبارەت بەم پرسە ئاڵۆزە بەڕێز شێخ جەلالەدین سەغیر پەرلەمانتاری عێراقی لە ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی لەناو هاوپەیمانی نیشتمانی بەمجۆرە سەبارەت بە رەوشی ئێستای عێراق بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن و وتی: (ئێمە بە نیگەرانییەكی تێكەڵ بە گەشبینییەوە لەم پرسانە دەڕوانین، لەبەر ئەوەی ئەمە رەنگدانەوەی ئەوەیە كە هێشتا ناكۆكییەكان لەنێو لایەنەكاندا ماون و هێشتا بێ متمانەیی تەحەكوم دەكات، ئەمەش بە شێوەیەكی راستەوخۆ و بەشێوەیەكی سرووشتی رەنگدانەوەی دەبێت لەسەر ئەدای حكومەت لەهەموو قۆناغەكانی بەردەمیدا، بەتایبەتی ئێمە دەزانین تەحەددیاتی بەردەمی حكومەتەكە كەم نین، كە پێویستی بە كۆششێكی گەورە هەیە بۆ كامڵكردنی تەوافوقە سیاسییەكە پێش گەیشتن بە تەحەددیاتەكان. بۆ نموونە رێككەوتنە ئەمنیەكە دەبێت مایەی مشتومڕێكی زۆر لەنێوان لایەنە سیاسییەكاندا و حكومەت دووچاری كێشەیەكی گەورە دەكات، ئەمە ئەگەر پێشتر تەوافوقی سیاسی نەهاتبێتە ئاراوە. لەهەمان كاتدا كێشەی خزمەتگوزارییەكان لە ئارادایە، لەم رووەوە رووداوەكانی تونس بە شێوەیەك لە شێوەكان كاریگەری دەبێت لەسەر دۆخی عێراق، ئێمە دەزانین خزمەتگوزارییەكان لە ئاستێكی خراپدان و چەندین كێشە لە ئارادان. ئەوەی لە كەركوك روویدا بەهۆی كێشەی كارەباوە، ئاماژەیە بەم كێشەیە لە باقی پارێزگاكانی دیكەدا. لەبەر ئەوە لەسەر حكومەت و لایەنە سیاسییە بەشدارەكان پێویستە كار بۆ گەیشتن بە تەوافوقی سیاسی بكەن، كە جگە لە رێی سازشكردنەوە یاخود قوربانیدانەوە بە ئاڕاستەی خزمەتكردنی هاووڵاتیانەوە نەبێت روونادات. باوەڕم وانییە لە ئێستا دۆخەكە بە شێوەیەك بێت رەنگدانەوەی تەفاهوم بێت لەنێو لایەنەكاندا)).


بێگومان شیخ جەلالەدین ئەو راستیەی لە گوڵان نەشاردەوە كە ئەو تەنگژانە بوونیان هەیە و ئەگەری ئەوەی هەیە ئەگەر لایەنە سیاسییەكان بەزوویی نەگەنە چارەسەرێك، ئەوا ئاكامی خراپی لێدەكەوێتەوە، بەتایبەتیش كە رەوشی ئەمنی رۆژ لەدوای رۆژ بەرەو خراپتر دەچێت، سەبارەت بەلایەنی ئەمنیش شێخ جەلالەدین سەغیر لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بە گوڵانی راگەیاند: (ئەم رووداوە ئەمنیانە چاوەڕوانكراون، لەبەر ئەوەی كۆبوونەوەكان ئامانجی هێزە ئیرهابیەكانن. بەڵام ئەوەی زیاتر كاریگەری ئەم رووداوانە زیاتر دەكات درێژبوونەوەیانە بۆ تكریت و ئەنبار _ كە سوپاس بۆ خوا لە موسڵ رووداوێكی لەم چەشنە رووینەدا، هەروەها ئەوەی لە دیالە و كەربەلا روویدا نموونەی ئەم هەڵكشانەن، بەڵام ئەگەر لە تێكڕای دۆخی ئەمنیەكە بڕوانیت، ئەوا پاشەكشەیەكی بەرچاوی هێرشە تیرۆریستییەكان دەبینین، ئەمە سەرەڕای بوونی رووداوی ئیغتیالات و رووداوی دانانەوەی بۆمبی سەر رێگەكان لە شاری بەغدا بە دیاریكراوی، بەڵام بە تێكڕایی ئەگەر خوێندنەوە بۆ دۆخە ئەمنیەكە بكەین، پاشەكەشەیەكی بەرچاو دەبینین لە توانای رێكخراوی ئەلقاعیدە و رێكخراوە هاوپەیمانەكانی، ئەگەرچی بوونی حاڵەتی بێزاری ناشارمەوە بەهۆی ئەو ئیختیراقاتانەی لە دەزگا ئەمنییەكاندا روودەدات، بۆ نموونە ئیغتیالكردنی گەورە ئەفسەرەكان لەهەندێ دەزگا ئەمنیە دیاریكراوەكاندا، بۆ توانای رێكخراوی ئەلقاعیدە ناگەڕێتەوە، بەڵكو زیاتر بۆ ئەو ئیختیراقاتە دەگەڕێتەوە كە لە دەزگا ئەمنیەكاندا هەیە)).


لەگەڵ ئەوەی راستەوخۆ هەڵكشانی كارە توندوتیژییەكان كۆمەڵێك هۆكاری لەپشتەوەیە كە هەندێك پێیانوایە ئەو كێشە و ململانێی سیاسییەش كاریگەری لەسەر ئەو رەوشە هەیە، بەڵام كازم شەممەری پەرلەمانتاری لیستی ئەلعراقیە هۆكاری ئەم هەڵكشانە دەگەڕێنێتەوە بۆ ناسەقامگیری وەزارەتە ئەمنییەكان و باری سیاسی عێراق بە سەقامگیر لە قەڵەمدەدات و لەم چوارچێوەیەدا و لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان، بەمجۆرە رای خۆی بۆ خستینەڕوو وتی: (یەكێك لە هۆكارەكانی هەڵكشانی توندوتیژی و زیادبوونی كارە خۆكوژییەكان و كردەوەی گروپە چەكدارییەكان بۆ ناسەقامگیری وەزارەتە ئەمنییەكان دەگەڕێتەوە، كە دەبێت بە چەشنی وەزارەتەكانی دیكە سەقامگیربن، دیاری نەكردنیشیان تا ئێستا رەنگدانەوەی ئەو قەیرانی بێ متمانەییە كە هەیە لەنێوان لایەنە سیاسییەكاندا، ئێمە ئومێدەوارین لایەنە سیاسییەكان بتوانن لەسەر بنەمای نییەتپاكی ئەم متمانەیە بنیاد بنێین و لەسەر ئەساسی مسداقیەت بێت، بەڵام هۆكاری بێ متمانەییەكە بە پاڵێوراوێكی دیاریكراو ئەوە بێت كە لەلایەن لایەنێكی دیاریكراوەوە دەستنیشانكراوە، ئەمە دەبێتەهۆی قەیراناوی كردنی دۆخەكە و بواری بەرفراوانیش دەكاتەوە لەبەردەم گروپە چەكدارەكاندا بۆ دۆزینەوەی كەلێن و سوودوەرگرتن بۆ ئەنجامدانی كردەوەكانیان)).


سەبارەت بە پرۆسەی سیاسیی عێراق كازم شەمەری لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ ئەم راپۆرتە بەمجۆرە تیشكی خستە سەر باری پرۆسە سیاسییەكە و وتی: (پێموایە دۆخی سیاسی سەقامگیرە، بەڵام دواكەوتنی ئیقراركردنی بودجە و دواكەوتنی دیاریكردنی وەزیرەكانی وەزراەتە ئەمنییەكان و وەزارەتەكانی دیكە رەنگدانەوەی سلبیان دەبێت لەسەر ئەدای حكومەت و ئەو خزمەتگوزارییانەی پێشكەش بە هاووڵاتیان دەكرێت و بەشێوەیەكی گشتی لەسەر دۆخە سیاسییەكەش، بەڵام ئەمە مانای ئەوەنییە كە هەل و مەرجی سیاسی لە عێراقدا ناسەقامگیرە، بەڵام هیوادارین سیاسییەكان ئەدایەكی باشتریان هەبێت لەو ئەدایەی ئێستا هەیانە. ساڵانی پێشوو بودجە بێ پێشكەشكردنی حساباتی كۆتایی لەلایەن حكومەتەوە پەسەند دەكرا، كە ئەنجومەنی نوێنەران داوای لە حكومەت كرد حساباتی كۆتایی هەر وەزارتێك بە جیا پێشكەش بكرێت، ئەمە هۆكارێكی سەرەكیە، ئەو حساباتانە پێشكەش كران، بەڵام وەڵامدانەوەی هەندێ لە پرسیارەكان جێی قەناعەتی لیژنە پەرلەمانییەكە نەبوون و گەڕێنرانەوە بۆ حكومەت)).


لە چوارچێوەی ئەو بارەی هەردوو پەرلەمانتار ئاماژەیان پێكرد، دەبێت دانیشتنەكانی داهاتووی پەرلەمان جەخت لەسەر ئەو پرسە گرنگانە بكاتەوە تابتوانێت بارودۆخەكە هێور بكاتەوە، سەبارەت بەم لایەنە پەرلەمانتار محەمەد سەهیود لە لیستی دەوڵەتی یاسا سەبارەت بە دانیشتەكانی داهاتووی پەرلەمان بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (دانیشتنی داهاتووی پەرلەمان، زیاتر جەخت لەسەر سەرۆكایەتی لیژنەكان دەكاتەوە كە پەرلەمانی عێراق ناتوانێت بە كار و ئەركەكانی خۆی هەڵسێت ئەگەر پرسی پێكهێنانی لیژنەكان یەكلا نەكاتەوە، ئەویش بۆ ئەوەی پەرلەمان بە رۆڵی تەشریعكردن و چاودێریكردن هەڵبستێت. هەروەها خوێندنەوەی دووەمی یاسای بودجە بۆ ئەوەی هەموو ئەندام پەرلەمانەكان بگەنە رێككەوتن و تەرحكردنی هەموو ئەو بۆچوونانەی هەیانە و ئەنجامدانی گفتوگۆیەكی تێر و تەسەل لەبارەی بودجەوە، بۆ ئەوەی بگەینە باشترین شتێك كە مومكین بێت تاوەكو دەنگی لەسەر بدەین. ئەمە دوو خاڵی سەرەكین پەرلەمان لە دوای كۆتایی هاتنی پشوو كاریان لەسەر دەكات. هەروەها ئەركەكانی دیكە بریتین لە تەواوكردنی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت و دانانی وەزارەتە ئەمنی و غەیرە ئەمنییەكان)).


سەبارەت بەو كۆسپانەی بوونەتە رێگر لەبەردەم پەسەندكردنی بودجە و ئیشكالیەتی نێوان هاوپەیمانی كوردستان و لایەنەكانی دیكەش، پەرلەمانتاری لیستی دەوڵەتی یاسا ئەو مەسەلەیەی بەگرفت لە قەڵەم نەداو بەمجۆرە رای خۆی لەسەر ئەو پرسە روونكردەوە و وتی: (هیچ ئیشكالیەتێك نییە لەبارەی بودجەوە، بەڵام هاوپەیمانی كوردستانی تێڕوانینی خۆی هەیە و هاوپەیمانی نیشتمانیش تێڕوانیی خۆی هەیە، لە راستیدا هەموو لایەك پێویستیان بەوە هەیە بیروبۆچوونی جیاواز تەرح بكەن بۆ ئەوەی باشترین بودجە پەسەند بكرێت، لەبەر ئەوەی بودجەی ساڵی 2011 بە گەورەترین میزانیە لە مێژووی عێراقدا دادەنرێت. كە لە رێیەوە دەتوانین ئەو پاشماوە قورسەی رابردوو چارەسەربكەین و هەلی دامەزراندن بكەینەوە و كار بۆ نەهێشتنی بێكاری بكەین و دەتوانین باشترین خزمەتگوزاری بە خەڵكی عێراق پێشكەش بكەین، ئەمە ئەگەر توانیمان بەباشترین شێوە ئیستیغلالی بكەین و بە عەدالەت دابەشی بكەین. كەواتە ئەم میزانیەیە بۆ خەڵكی عێراق گرنگە، پێموایە لەماوەی چوار ساڵی داهاتوودا هیچ رێگەچارەیەكمان لە پێش نییە جگە لە كۆتایی هێنان بە نەهامەتییەكانی خەڵكی عێراق، ئەویش لە بواری كارەبادا بێت، یاخود لە بواری نەهێشتنی بێكاری و چارەسەركردنی قەیرانی نیشتەجێبوون و باشتركردنی ئاستی مووچە، كە باوەڕمان وایە دەكرێت لە رێی ئەم میزانییەوە ئەم كێشانە چارەسەر بكرێن)).


لایەنێكی دیكە كە هەتائێستاش بەتەواوەتی یەكلایی نەبۆتەوە، مەسەلەی ئەو یاسایەیە كە پێویستە بۆ دامەزراندنی هەیكەلەی ئەنجوومەنی سیاسەتە باڵاكان دابڕێژرێت، لەمبارەوە محەمەد سەهیود بەمجۆرە سەبارەت بەم پرسە رای خۆی دەربڕی بۆمان و وتی: ((باوەڕم وایە _ئەمە تێڕوانینی شەخسی منە_ ئێمە ناتوانین لە پەرلەماندا یاسایەك بۆ ئەنجومەنی نیشتمانی بۆ سیاسەتە باڵاكان دابنێین كە پێچەوانە و ناكۆك بێت بە دەستوور، بە حوكمی ئەوەی هەر یاسایەك پێچەوانەبێت لەگەڵ دەستووردا، ئەوا پوچەڵە. ئەو پڕۆژە یاسایەی تا ئێستا بۆ ئەنجومەنی نیشتمانی بۆ سیاسەتە باڵاكان دانراوە، یەكتربڕینێكی گەورەی تێدایە لەگەڵ دەستووردا. لەبەر ئەوەی بەشێك لە دەسەڵاتەكانی سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران و تەنانەت دەسەڵاتی قەزائیشی لە خۆگرتووە و هەرسێ دەسەڵاتەكە لە سایەی یەك دەسەڵاتدا كۆدەكاتەوە. لەبەر ئەوە ئەم رەشنووسە چەندین خاڵ و ماددەی تێدایە پێچەوانە لەگەڵ دەستووردا و پێموانیە بتوانرێت بەم شێوەیە یاسای بۆ دەربكرێت. كە ئەگەر پێداگیری بكرێت لەسەر تێپەڕاندنی ئەم یاسایە، ئەوا ئەمە لەسەر حسابی سیستمە دیموكراتیەكە و لەسەر حسابی دەستوور دەبێت. لەبەر ئەوەی بەو سیغەیەی ئێستای بریتییە لە حكومەتێك لە پاڵ حكومەتی مەركەزیدا و ئەمەش دەبێتەهۆی لاوازكردنی حكومەتی مەركەزی، لەم روانگەیەوە پێموایە ئەم ئەنجوومەنە تەنیا ئەنجوومەنێكی راوێژكارییە و لە پرسە سەرەكی و ستراتیجییەكاندا، وەك مەسەلە ئابوورییەكان و پێوەندییەكانی دەرەوە و بوارە خزمەتگوزارییەكان و هەموو بوارەكانی راوێژ پێشكەش بە حكومەت دەكات و راوێژەكانیش مولزەم نابن و دەكرێت پەیڕەوی ناوخۆییشی هەبێت)).


ئەوەی دەمێنتەوە لەبەردەمی دانیشتەكانی داهاتووی پەرلەمان پرسی گرنگی یەكلاییكرنەوەی پۆستی وەزارەتە ئەمنییەكانە، كەئەمەش زیاد لەماوەی خۆی درێژەی كێشاوە، لەوەڵامی ئەو پرسیارەشدا ئایا چۆن ئەم كێشەیە یەكلاییدەكرێتەوە؟ محەمەد سەهیود پەرلەمانتاری دەوڵەتی یاسا بەمجۆرە وەڵامیداینەوەو وتی: (هۆكارە راستەقینەكە ئەوەیە بتوانین باشترین كەسایەتی هەڵبژێرین، لەبەر ئەوەی مەلەفی ئەمنی مەلەفێكی زۆر گرنگە و قۆناغی داهاتوو لە هەموو بوارەكاندا قۆناغێكی گرنگە لە مێژووی عێراقدا، لە بوارە سیاسی، ئابووری و پێوەندیەكانی دەرەوەدا. ناكرێت لەم بوارانەدا گەشەبكەین ئەگەر دۆخێكی ئەمنی سەقامگیر بوونی نەبێت، واتە دەبێت ئاستێكی باڵای سەقامگیری هەبێت، ئەمەش لە رێی كۆمەڵێك ئیجرائاتەوە دەكرێت، وەك بنیادنانەوەی دەزگا ئەمنییەكان لەسەر بناغەیەكی میهەنی و نیشتمانی، هەروەها دەبێت وەزیرەكانیش ئاستێكی باڵای كەفائەت و میهەنیەتیان تێدابێت و تا راددەیەكی گەورە بێلایەن بن بۆ ئەوەی بتوانن دۆخە ئەمنیەكە ببەنە ئاستێكی باڵاتر، ئەمە ئەگەر نەتوانرا بە تەواوەتی بێلایەن بن. كەواتە هەڵبژاردنی باشترین كەسایەتی لەم رووەوە پێویستی بە كاتە و دەبێت لایەنەكانیش زیاتر لە كەسێك بپاڵێون بۆ ئەم پۆستانە بۆ ئەوەی گفتوگۆیان لەبارەوە و بكەین و باشترینیان هەڵبژێرین. دەتوانم بڵێم ناكۆكی لەنێوان لایەنەكاندا نییە لەم روەوە، لەبەر ئەوەی هەموو لایەك لەسەر ئەوە كۆكن دەبێت ئەو كەسانە سەربەخۆ و میهەنی بن، ئەگەرچی تێگەیشتنی لایەنەكان بۆ سەربەخۆیی و میهەنیەتیش جیاوازبێت، كە رەنگە ئەمە دووچاری ئیشكالیەتمان بكات، پێموایە دەبێت بەلای كەمەوە لەم وەزارەتانەدا بوارێكی ئازادی بدەین بە سەرۆك وەزیران بۆ ئەوەی وەزیرە ئەمنییەكان هەڵبژێردرێت، ئەویش بە پاڵاوتنی زیاتر لە كەسێك لە لیستی ئەلعێراقیە یاخود هاوپەیمانی نیشتمانی بۆ وەزارەتی بەرگری و ناوخۆیی. هەربۆیە ئەگەر مەسەلەكە بۆ لیست و لایەنەكان جێبهێڵرێت، ئەوا مەسەلەكە درێژە دەكێشێت، لەبەر ئەوەی هەر كوتلەیەكی سیاسی خوازیارە ئەو كەسە ئەم پۆستە بگرێتە دەست كە ئەو پەسەندی دەكات، بەڵام پێموایە دەبێت ئەم مەسەلەیە لە نزیكیترین دەرفەتدا چارەسەر بكرێت و نابێت لەم رووەوە سەرۆك وەزیران بكەوێتە ژێر فشاری لایەنە سیاسییەكانەوە لە هەڵبژاردنی وەزیرە ئەمنییەكاندا)).