وۆدرۆ ویلسۆن ئیلهامی مافی بڕیاردانی چارەنووسی لە كانت وەرگرتووە
پڕۆژەی ئاشتی هەمیشەیی، ئەو كتێبەیە كە دوای پرسیارە بەناوبانگەكەی: ( رۆشنگەری چییە؟) لە بیری فەیلەسووفی ناوداری جیهانی ئەمانوئێل كانت، چەكەرەی كردووە، كانت، لە وەڵامی پرسیاری رۆشنگەری چییە؟ ئەو ئەركە سەرەكیەی دەیخاتە سەر شانی دەوڵەتی هاوچەرخ كە پێویستە پێش ئەركەكانی دیكەی پیادەی بكات، ئەوەیە ئەو دەوڵەتە، هاووڵاتیانی خۆی بەوشێوەیە پەروەردە بكات كە لە مانای ئازادی تێبگەن، تێگەیشتن لە مانای ئازادیش وەك ئامانجێكی ئەخلاقی لای كانت، ئەو كتێبەیە كە ناونیشانی((پڕۆژەیەك بۆ ئاشتی هەمیشەیی لە جیهاندا) لەخۆی گرتووە و بریتییە لە رێكخستنی كۆمەڵگە بە ئاستێك كە تاك بتوانێت ئازادییەكانی تیادا پیادە بكات و بۆ ئەوەشی ئازادیی تاكەكانی نەتەوەیەك لەگەڵ ئازادیی تاكەكانی نەتەوەیەكی دیكەش پێكەوە بگونجێت، ئەوا كانت داوای ئەوە دەكات پێویستە كۆمەڵگەی جیهانیش ببێتە كۆمەڵگەیەكی یاسایی و دەستەی نەتەوەكان (هیئە امم) لەسەر بنەمای هەق دابمەزرێت، ئەم پڕۆژەیەش (پڕۆژەی ئاشتی هەمیشەیی) سەركەوتوو نابێت، تا پێوەندی نێوان نەتەوەكان رێكنەخرێت و نەگەیەنرێتە ئاستی جیهانێكی هاوچەرخ، جیهانی هاوچەرخ و شایستەش ئەو جیهانەیە كە بتوانێت رەگ و ریشەی شەڕ و ئامادەباشی بۆ شەڕ و نیەتی شەڕ لەنێوان نەتەوەكاندا هەڵبكێشێت، پرسیار ئەوەیە ئایا كانت چۆن هەوڵیداوە رێگەیەك بۆ ریشە هەڵكێشانی شەڕ و بونیادی ئاشتی دابڕێژێت؟ بێگومان وەك لە كتێبەكەی ئاماژەی پێكردووە نەتەوەكان بەپێی گەورە و بچووكی سەیر ناكرێن و هەر نەتەوەیەك دەبێت مافی ئەوەی هەبێت دەوڵەتی خۆی دابمەزرێنێت و نابێت دەوڵەتی گەورە، سەروەریی دەوڵەتی بچووك پێشێل بكات، بێگومان خستەڕووی مانای دەوڵەت لای كانت دەقا و دەق مانای نەتەوە دەگەیەنێت و لە پڕۆژەی ئاشتی هەمیشەیی داوای مافی دروستكردنی دەوڵەتی بۆ هەموو نەتەوەیەك ئاماژە پێكردووە و هەر لەم چوارچێوەیەشدا لەبری ئەوەی داوای دامەزراندنی دەستەی دەوڵەتەكان (هیئە الدول) بكات، داوای دامەزراندنی (دەستەی نەتەوەكان) دەكات، ئەمە مانای ئەوەیە هەموو نەتەوەیەك دەبێت مافی بڕیاردانی چارەنووسی هەبێت بۆ دروستكردنی دەوڵەتی خۆی و پێوەندی نێوان دەوڵەتەكان راستەوخۆ دەبێتە پێوەندی نێوان نەتەوەكان، ئەم بۆچوونەی كانت، وەك وینستۆن چەرچل لە كتێبی یادەوەرییەكانی خۆیدا ئاماژەی پێكردووە، شەڕی یەكەم و دووەمیی جیهانیش، شەڕی نێوان گەلان بووە، هەربۆیە مەسەلەی بڕیاردانی مافی چارەنووسی گەلان، هەتا كۆتایی شەڕی دووەمی جیهانیش بەمانای راگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆی نەتەوەیی بووە، بەڵام لەدوای شەڕی جیهانی دووەم مافی چارەنووس گۆڕانی بەسەردا هات و بێجگە لە دەوڵەتی سەربەخۆ، مافی ئۆتۆنۆمی و فیدرالیشی گرتەوە، بەڵام وەك دوای هەڵوەشانەوەی یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو بینمان سەركەتوو نەبوو، ئەوجا ئەگەر لێرەوە بگەڕێینەوە بۆ كۆتایی شەڕی یەكەمی جیهان و بیری وۆردۆ ویلسۆنی سەرۆكی 28 یەمینی ویلایەتە یەكگرتووەكان، كە داوای دامەزراندنی (كۆمەڵگەی گەلان و مافی بڕیاردانی چارەنووسی گەلان) پێشنیاركرد، بپرسین ئایا ئەم بیرەی ویلسۆن چ پێوەندییەكی بە پڕۆژەی ئاشتی هەمیشەیی ئەمانوئێل كانتەوە هەیە؟ ئەوا جێگەی خۆیەتی بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە ئاماژە بەوە بكەین، چۆن سەردەمی رۆشنگەری ئەوروپا بووە ئیلهامبەخش بۆ تۆماس جیفرسۆن كە بەیاننامەی سەربەخۆیی ئەمریكا لەبەر رۆشنایی سەردەمی رۆشنگەری فەرەنسا دابڕێژێت و بیكاتە ئەو دەقەی كە لای ئەمریكیەكان بە هاوتای دەستووری ئەمریكا بە پیرۆزی سەیری دەكەن، بەهەمان شێوە وۆردۆ ویلسۆنیش دوای زیاتر لە 142 ساڵ بەسەر داڕشتنی بەیانی سەربەخۆیی ئەمریكا و تێپەڕبوونی 125 ساڵ بەسەر (پڕۆژەیەك بۆ ئاشتییە هەمیشەیەكەی) كانت، ئیلهامی لە كانت وەرگرت و ئەوەی كانت وەك فەیلەسووفێك پێشبینی بۆ كردبوو، ویلسۆن وەك پڕۆژەیەك پێشكەشی كۆنگرێسی ئەمریكای كرد بۆ ئەوەی ببێتە پڕۆژەیەك بۆ ئاشتی لە جیهاندا و لەو چواردە خاڵەدا خۆی دەبێنێتەوە كە بە 14 خاڵەی پرانسیپی ویلسۆن لە جیهاندا ناسراوە، بەڵام لەبەر ئەوەی دەوڵەتانی رۆژئاوا رازی نەبوون ئەو مافە بە كۆلۆنیەكانی خۆیان بدەن و سەربەخۆیی رابگەیەنن، هەروەها لەبەر ئەوەی پەیماننامەی ڤێرسای وەك چەرچل ئاماژەی پێكردووە، بووە هۆكاری ئەوەی سوكایەتی بەو نەتەوانە بكرێت كە شەڕی یەكەمی جیهانیان دۆڕاندبوو، بۆیە پەیماننامەی ڤێرسای لەبری ئەوەی ببێتە هۆكارێك بۆ لە ریشە هەڵكێشانی شەڕ، بووە ئامادەباشی بۆ شەڕێكی دیكە، بەتایبەتیش لەلایەن هیتلەرەوە. بەڵام ئەوەی لێرەدا مەبەستە لە پرانسیپەكانی ویلسۆن ئاماژەی پێبكەین مەبەست هەڵوەشانەوەی هەردوو ئیمپراتۆریەتی (مەجەر – نەمسا) و ئیمپراتۆریەتی عوسمانی-یە، ویلسۆن ئامانجی ئەوەبوو كە نەتەوە جیاوازەكانی ناو ئەو دوو ئیمپراتۆریەتە هەر یەكەیان مافی ئەوەی هەبێت بڕیار لە چارەنووسی خۆی بدات، ئەم پڕۆژەیەی وۆردۆ ویلسۆن كە پراكتیزەكردنی پڕۆژەكەی ئەمانوئێل كانتە دوای 125 ساڵ، بووە هۆكاری ئەوەی كە ویلسۆن لەساڵی 1919 خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی پێبدرێت، گەڕانەوە بۆ ئەم باكگراوەندە مێژووییە بۆ بونیادی ئاشتیەكی هەمیشەیی لە جیهاندا، خۆی لە دووخاڵی سەرەكیدا دەبینێتەوە، كانت وەك پڕۆژە بۆ ئاشتی هەمیشەیی لە جیهان دركی پێكردووە و وۆردۆ ویلسۆن وەك سەركردەیەكی جیهانی هەنگاوی پراكتیكی بۆ هەڵگرتوووە، ئەو دووخاڵەش بریتین لە:
1- دەوڵەت دەبێت هاووڵاتیانی خۆی بەو شێوەیە پەروەردە بكات لەمانای ئازادی تێبگەن.
2- دەبێت رێكخستنی پێوەندی نێوان نەتەوەكان بریتی بێت لە رێزگرتنی بڕیاری هاووڵاتیانی ئەو نەتەوانە، ئەو رێزگرتنەش دەبێت بە یاسا رێكبخرێت.
كەواتە مێژووی سیاسیی سەرهەڵدانی چەمكی مافی بڕیاردانی چارەنووس و هەنگاو هەڵگرتن بۆ پیادەكردنی مافی بڕیاردانی چارەنووس، پێمان دەڵێن مافی بڕیاردانی چارەنووس واتە تێگەیشتن لە ئازادی، كە ئەمەیان ئەركی دەوڵەتە، دووەمیان رێكخستنی پێوەندی نێوان نەتەوەكانە كە ئەوەیان پێویستی بەرێكخستنێكی یاسایی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەبێت، بۆ ئەوەی رێز لە ئیرادەی نەتەوەكان بگرێت.
پابەند نەبوون بە پرانسیپەكانی كۆمەڵگەی گەلانەوە شەڕی دووەمی جیهانی هەڵگیرساند
چواردە بەندەكەی ویلسۆن، لە خاڵی دوازدەیەمیندا ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە كورد وەك نەتەوەیەك لەژێر دەسەڵاتی دەوڵەتی عوسمانی مافی ئەوەی هەیە بڕیاری چارەنووسی خۆی بدات و بەدەق خاڵی دوازەدەهەمین دەڵێت: (گەرەنتی مانەوەی سەروەریی بەشە توركیەكە(مەبەستی بەشە توركیەكەی ناو دەوڵەتی عوسمانی)، گەلانی دیكەی غەیرە تورك مافی بڕیاردانی چارەنووس دەیانگرێتەوە، ئازادی هاتووچۆ لە تەنگەكاندا(المضایق) بۆ هەموو پاپۆریك دەبێت بە گەرەنتی نێودەوڵەتی)، خاڵی چواردەیەمینیشی كە دوایین خاڵی پرانسیپەكانی ویلسۆنە (دامەزراندنی كۆمەڵەی گەلانە). ئەگەر بە وردی لە پرانسیپەكانی وۆردۆ ویلسۆن وردبینەوە، هەست دەكەین ئەو 14 خاڵەی وەك پرانسیپ بۆ ئاشتی هەمیشەیی جیهان پێشنیاری كردووە و پێشكەشی كۆنگرێسی كرد لەكاتی خۆیدا، شایستەی ئەوەیە كە خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی پێدراوە، بەپێی ئەم پرانسیپانەی ویلسۆنیش، ئاشتی هەمیشەیی لە جیهاندا كاتێك بەرقەرار دەبێت كە نەتەوە جیاوازەكان، بەشێوەیەكی ئازادانە ئەو مافەیان هەبێت بڕیار لە چارەنووسی خۆیان بدەن، ئەوجا دوای ئەوەی نەتەوە جیاوازەكان بڕیاری مافی چارەنووسی خۆیان دەدەن، لەكۆی نەتەوە ئازادەكان ئەو كۆمەڵەی گەلانە دروست دەبێت كە بتوانن ئاشتی هەمیشەیی لە جیهاندا بچەسپێنن، ئەگەر لەم چوارچێوەیەدا و لەماوەی 91 ساڵی رابردوو سەیری مێژووی عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكەین، دەبینن خۆ گێلكردن لە دانپێدانان بەمافی چارەنووسی گەلانی ناوچەكە بەگشتی و گەلی كورد بەتایبەتی هۆكارێكی سەرەكیە بۆئەوەی ئاشتی هەمیشەیی لە ناوچەكە نەیەتە دی، كەواتە كاتێك كورد بەگشتی و بەتایبەتی لەعێراقدا، هەوڵ بۆ ئەوەدەدات رەگەكانی شەڕ و ئاشوب لەریشەوە هەڵبكێشت و سەرۆك بارزانی یەك دوو مانگ لەمەوپێش بەهەموو دەوڵەتانی هاوپەیمانی دیموكراتی راگەیاند (دەكرێت بەرێگەی جێبەجێكردنی دەستووری عێراق، ئاشتی لە عێراقدا بێتە دی، كە تیایدا كورد بڕیاردەدات بەشێوەیەكی ئارەزوومەندانە لەگەڵ عەرەب لە عێراقدا بژی) ئەمە مانای ئەوەیە دوای ئەوەی دان بە مافی كورد دەنرێت و ناوچە دابڕاوەكان بگەڕێنرێنەوە سەر هەرێمی كوردستان، كورد بەو ئاراستەیە بڕیاری چارەنووسی خۆی دەدات كە بەشێوەیەكی ئارەزوومەندا لە عێراقدا بمێنێتەوە.
عێراق وەك جیهانێكی بچكۆلە و هەوڵەكانی بارزانی وەك پڕۆژەی هەمیشەیی بۆ ئاشتی
پێش ئەوەی بێینە سەر ئەو هەرایەی هەندێك میدیای عەرەبی،لە دوای وتارەكەی سەرۆك بارزانی نایانەوە، گرنگ بوو لە مانای مافی بڕیاردانی چارەنووس تێبگەن، هەروەها پێش ئەوەی بەشێوەیەكی موجەرەد هەڵوەستە لەسەر ئەو رستەیە بكەن كە بارزانی لەوتارەكەیدا ئاماژەی پێكردووە(پەنا بەخوا مافی چارەنووس لەم كۆنگرەیەدا هەوێنی پرۆگرامی خەباتی پارتی دەبێت)، گرنگە هەڵوەستەیەكی خێرا لەسەر هەڵوێستەكانی بارزانی بۆ بونیادنانەوەی عێراقی نوێ بكەینەوە، كە نەك هەر لەدوای رووخانی رژێمی پێشووەوە لە 2003، بەڵكو پێش رووخانی رژێم و رۆڵی بەڕێزیان لە كۆنگرەكانی ئۆپۆزسیۆنی عێراقیدا ئەوجا چ لەو كۆنگرانەی لەسەر خاكی هەرێمی كوردستان (وەك بەشە ئازادەكەی عێراق) و چ ئەوانەی لەدەرەوە گرێدراون، رۆڵێكی بەرچاو و جێگەی تەقدیری لای هەموو عێراقییەكان هەبووە، هەربۆیە هەموو ئەوانەی ئێستا بە ئەنقەست و بەمەبەست دەیانەوێت پەیامەكەی سەرۆك بارزانی بشێوێنن، پرسیاری ئەوەیان لێدەكەین، ئایا ئێوە بەشێوەیەكی موجەرەد ئەو چەند وشەیە وەردەگرن و بە ئارەزووی خۆتان تەفسیر و تەئویلی بۆ دەكەن؟ یان ئەو چەند وشە پێویستە لە چوارچێوەی تێكڕای وتارەكە دابنرێتەوەو پێكەوە هەموو گوتارەكە شرۆڤە بكرێت؟ لەبەر ئەوەی ئەگەر بەموجەرەدی ئەم چەند وشەیە تەفسیر و تەئویلی بۆ بكرێت، مەبەستێكی لێدەخوێنرێتەوە كە بەداخەوە ناتوانرێت بە نیەتێكی دۆستانە و پێكەوە ژیانی ئارەزوومەندانە بخوێنرێتەوە، بەڵام ئەگەر بڕیاردانی مافی چارەنووس لە چوارچێوەی سەرجەم وتارەكەی بارزانی بخوێنرێتەوە و ئەوە بەبیر خۆیان بهێننەوە كە عێراقی نوێ لەسەر بنەمای یەكێتیەكی ئارەزوومەندانە بونیادنراوەتەوە و گەلی كوردستان دوای ئەوەی لەژێر سایەی دەستووری عێراق و دەستووری هەرێمی كوردستان بەمافە ئازادییەكانی خۆی شاد دەبێت، ئەوا چۆن دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا ئارەزوومەندانە لە چوارچێوەی مافی بڕیاردانی چارەنووسی گەلانی خۆیاندا بڕیار دەدەن ببنە ئەندامی فیدراسیۆنی ئەوروپا، ئەو دەوڵەت و نەتەوانەی ئەوروپا چۆن مافی بڕیاردانی چارەنووسی خۆیان لەناو دەستووری فیدراسیۆنی ئەوروپا دەبیننەوە و لەپێناوی ئەو دەستوورە وەك كیانێكی فیدرالی لەناو یەكێتی ئەوروپا دەمێننەوە، پەیامەكەی سەرۆك بارزانیش بە هەمان شێوەیە كە دەكرێت بەچەند خاڵێك زیاتر روونی بكەینەوە:
1- سەرۆك بارزانی جەخت لەسەر جێبەجێكردنی ئەو دەستوورە دەكاتەوە، كە عێراقی نوێ وەك دەوڵەتێكی فیدراڵی و فرەیی و دیموكراتی و پەرلەمانی پیادە دەكاتەوە، دەوڵەتێكیش لەسەر بنەمای فیدراڵی و فرەیی و دیموكراتی و پەرلەمانی دابمەزرێتەوە، واتە ئەو دەوڵەتەیە كە بەرجەستەی ئازادی بۆ تاكەكانی خۆی دەكات و فرەیی سیاسیی و هەمەڕەنگی نەتەوەیی و ئایینی دەپارێزێت.
2- كەواتە چۆن مافی بڕیاردانی چارەنووسی دەوڵەتانی ئەوروپا كە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆیی خۆیانن، بەڵام دوای ئەوەی هاووڵاتیانی ئەو وڵاتانە دەستووری ئەوروپا پەسەند دەكەن و دەنگی بۆ دەدەن، واتە دەنگ بۆ ئەوە دەدەن ببن بە ئەندامی فیدراسیۆنی ئەوروپا، زیاتر لەمەش دەوڵەتێكی وەك توركیا كە خۆی ئێستا خاوەنی دەوڵەتە ئامادەیە و زیاتر لە 30 ساڵە هەموو هەوڵی بۆ ئەوەیە ببێتە ئەندامی فیدراسیۆنی ئەوروپا، لەم روانگەیەوە ئەگەر لە پەیامەكەی سەرۆك بارزانی تێبگەین و وردبینەوە لەپێناسەی سەرۆك بارزانی بۆ عێراقی نوێ، ئەوا دەگەینە ئەو ئاكامەی كە لای بارزانی عێراقی نوێ واتە فیدراسیۆنێكی بچكۆلەی یەكێتی ئەوروپا و كاتێكیش عێراق ببێتە ئەو فیدراسیۆنەی یەكێتی ئەوروپا، ئەگەر كوردستان دەوڵەتیش بێت، خۆمان حەزدەكەین ببینە یەكێك لە ئەندامەكانی نێو ئەو فیدراسیۆنە، بەڵام ئەگەر عێراق هەر ئەو عێراقە بێت كە شۆڤێنیەكان پێناسەی دەكەن و دەیانەوێت دیكتاتۆری حكومڕانی عێراق بكات و كورد هاووڵاتی پلە دوو بێت لە عێراقدا، ئەوا جارێكی دیكە هەرێمی كوردستان بەشێك نابێت لەو عێراقە و هەرچی دەشبێت با ببێت.
3- هەر سەبارەت بە جێبەجێكردن و چارەسەركردنی كێشەی ناوچە دابڕاوەكان و گەڕانەوەی ئەو ناوچانە بۆسەر هەرێمی كوردستان، ئەوە یەكەمجار نییە سەرۆك بارزانی لە هۆڵی كۆنگرەی پارتی دیموكراتی كوردستان و لەبەردەم میوانانی كۆنگرە جەخت لەسەر جێبەجێكردنی ماددەی 140 و ناسنامەی كوردستانی بوونی كەركوك دەكاتەوە، بەڵكو سەرۆك بارزانی لە ئەنقەرە و واشنتۆن و تەواوی پایتەختەكانی جیهان دەیان جار ئەو راستیەی بە جیهان راگەیاندووە، ئەگەر كار گەیشتە ئەوەی بەراورد لەنێوان دەست هەڵگرتن لەو ناوچانە و دەسكەوتەكانی هەرێمی كوردستان بكرێت، ئەوا بێگومان دەسكەوتەكان لەبەرچاوناگیرێن و هەموو شتێك بە قوربانی كەركوك و ناوچە دابڕاوەكان دەكرێت، لە شەنگالەوە تا خانەقین، ئەمە پرسێكی مەبدەئی و ئەخلاقییە لای سەرۆك بارزانی، نەك تەنیا هەرێمی كوردستان و ناوچە دابڕاوەكان وەك یەك كێشە سەیر دەكات، بەڵكو كێشەی نەتەوەی كورد وەك یەك كێشە سەیر دەكات.
4- هەرێمی فیدرالی كوردستان لە عێراقدا، هەرێمێك بێت یان دەوڵەتێكی سەربەخۆ، دەبێت بنەمای ئابووری ئەم هەرێمە یان ئەو دەوڵەتە لەسەر بنەمای تەكامولی ئابووری نیشتمانی دابمەزرێت و ناكرێت نە عێراق وەك دەوڵەت لە رووی ئابوورییەوە لە هەرێمی كوردستان جیابكاتەوە، نەهەرێمی كوردستانیش دەتوانێت خۆی لە عێراق جیابكاتەوە، لێرەدا مەسەلەكە بەو جۆرە نییە ئەگەر حكومەتی عێراق ساڵانە رێژەی %17ی بودجە بۆ كوردستان دابین نەكات، ئەوا كوردستان ناتوانێت خۆی بژێوی خۆی دابین بكات، بەپێچەوانەوە مەرجی رازی بوونی هەرێمی كوردستان بە رێژەی %17ی بودجەی عێراق ئەوەیە دەبێت ئەو پەرەپێدان و پێشكەوتنەی لەبواری نەوت و گاز و باجەكانی هەرێمی كوردستان روودەدن، دەبێت بە هەمان ئاستیش لەبەشەكانی دیكەی عێراق رووبدەن، بەواتایەكی دیكە نەك هەر مەترسی لەسەر داهاتی رێژەی %17ـەكە نییە، بەڵكو ئەو بودجەیەی بۆ بەشە ئازادكراوەكەی هەرێمی كوردستان تەرخاندەكرێت زۆر لەوە كەمترە كە مەزندە دەكرێت، هەر ئەمەش یەكێكە لەو هۆكارانەی كە هەرێمی كوردستان داوای ئەنجامدانی ئامارێكی گشتی پاك و بێگەرد بۆ سەرانسەری عێراق دەكات، بۆ ئەوانەی ترسیان هەیە ئەگەر رێژەی %17ی بودجەی عێراق نەمێنێت و كوردستان بەرگەی دوومانگ ناگرێت، دەڵێین باشترین بەڵگە ئەوەیە بچن سەیری رێژەی ئەو دەنگانە بكەن كە لیستی ئەلعراقیە هێناویەتی و 91 كورسی پەرلەمانی پێ وەرگرتووە و بەراوردی بكەن لەگەڵ ئەو دەنگانەی هاوپەیمانی فراكسیۆنە كوردستانیەكان هێناویانە و 57 كورسی وەرگرتووە، دەبینن ژمارەی دەنگەكانی لیستی ئەلعراقیە تەنیا چەند هەزارێك لە دەنگەكانی هاوپەیمانی فراكسیۆنە كوردستانیەكان زیاترە، بەڵام ژمارەی كورسییەكانی ئەلعراقیەش نزیكەی دوو بەرانبەری ئەو كورسیانەیە كە هاوپەیمانی فراكسیۆنە كوردستانیەكان بەدەستی هێناوە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەو كەسانەی تەنزیر بۆ ئەوەدەكەن، كوردستان رێژەی %17ی بودجەی عێراقی لێ ببڕێت بەشی دوومانگ ناكات، ئەوا دەبێت ئەو راستیەش لەبەر چاو بگرن دوای ئەوەی ئامارێكی رێكوپێك ئەنجامدەدرێت ئەو كاتە دەزانن كە لەدوای رووخانی رژێمەوە، لە بواری جیاكردنەوەی بەشە داهاتی كوردستان لەبودجەی عێراقدا، چ غەدرێك لە بودجەی هەرێمی كوردستان كراوە، بێگومان مەبەست لێرەدا ئەوەنییە مافی بڕیاردانی چارەنووس بە دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان و زیادكردنی بودجەی هەرێمی كوردستان تەفسیر و تەئویل بكەین، بەڵام بۆ بەرچاوڕوونی ئەو كەسانەیە كە بانگەشەی ئەوەدەكەن ئەگەر كوردستان ببێتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ بەرگەی دوومانگ ناگرێت.
5- ئەگەر هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێكی فیدرالی هەر لە چوارچێوەی عێراق بمێنێتەوە، دیسان مانەوەی هەرێمی كوردستان رێگە لەوەناگرێت كە هەرێمی كوردستان ببێتە بەشێك لە تەكامولی ئابووری هەرێمی، بەپێچەوانەوە هەرێمی كوردستان دەبێتە تەكامولی ئابووری هەموو عێراقیش لەسەر ئاستی ئابووری ئیقلیمی.
كەواتە ئەم راستیانە ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەكات كە دروستكردنی ئەو هەڵڵا و هەرایەی لەسەر پەیامەكەی سەرۆك بارزانی دروستكرا، هەوڵێكی شۆڤێنیەكان بوو بۆ ئەوەی دەستپێشخەرییە مێژووییەكەی مانگی رابردووی سەرۆك بارزانی بشارنەوە، بە دانپیادانانی هەموو سەركردەكانی جیهان و عێراق و ئیقلیمیش، سەركەوتنی ئەو دەستپێشخەرییە نەبوایە عێراق لەو قەیرانەی تێی كەوتبوو رزگاری نەدەبوو، بەردەوامی ئەو قەیرانەش كاریگەری سلبی لەسەر هەموو سەقامگیری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبوو.