لە رۆژی 12ی ئەیلوول هاووڵاتیانی توركیا روویانكردە سندوقەكانی دەنگدان و بەرێژەی %77 بەشداریان لەو پرۆسەی دەنگدانەكرد كە كۆمەڵێك گۆڕانكاری دەستووری لەخۆ دەگرێت، لەم پرۆسەیەشدا هەمواركردنی بڕگە دەستوورییەكان بەرێژەی %58 دەنگی (بەڵی) سەركەوتنی بەدەست هێنا، ئەم رێژەیە لەگەڵ ئەوەی بەرامبەر رێژەی %42ی (نەخێرە)، بەڵام بەرێژەیەكی سەركەتوو و بەرز دادەنرێت و لەسەرووی ئەو مەزندانەوەیە كە پێشبینی دەكرا بە تایبەتی كە رەجەب تەیب ئەردۆگانی سەرۆك وەزیرانی توركیا پێشبینی دەكرد بەرێژەی %55 بە(بەڵی)، ریفراندۆمەكە سەركەوتن بەدەست بهێنێت، زیادبوونی ئەم رێژەیە ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە ئەو حزبانەشی ناڕەزایبوون بەو هەمواركردنە لایەنگرانیان بەتەواوەتی بەبڕیاری حزبەكانیانەوە پابەند نەبوون و دەنگیان بۆ گۆڕانكارییە دەستوورییەكان داوە، ئەمەش نیشانەی ئەوەیە خەریكە هاووڵاتیانی توركیا لە بایەخی حكومەتی مەدەنی و دووركەوتنەوە لەدەسەڵاتی سەربازی تێدەگەن و دەزانن داهاتووی وڵاتەكەیان بەحكومەتی مەدەنی و هەنگاو هەڵگرتن بۆ دیموكراتی بونیاد دەنرێت، لەلایەكی دیكە و سەبارەت بە بایكۆتكردنی هەندێك لەشارە كوردییەكانی توركیا و بەشدارنەبوونیان لەپرۆسەی ریفراندۆمەكە، ئەمە بەو لایەنە ناخوێنرێتەوە كە كوردی توركیا دژی گۆڕانكارییەكانن یان دژی ئەو گۆڕانكارییانەن كە لەماددە ستوورییەكانی توركیادا دەكرێن، بەڵكو ئەو بایكۆتكردنە وەك كاردانەوەیەك بووە بەرامبەر هەنگاوێكی پارتی داد و گەشەپێدان و هەڵوێستێك بووە بەرامبەر ئەو بەڵێنانەی پارتی داد و گەشەپێدان لەكاتی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن بە ناوچە كوردییەكانی توركیای داوە، بەڵام ئەو رێژەیەی كە بەشداری پرۆسەی ریفراندۆمەكەی كردووە، بەرێژەیەكی بەرز دەنگی بە(بەڵی) بۆ گۆڕانكارییەكان داوە، هەروەها ئەمەش مانای ئەوەیە لەگەڵ ئەوەی كوردی توركیا گلەیی و گازندەی لەسەر بەڵێنەكانی پارتی داد و گەشەپێدان هەیە، بەڵام دەنگیشی دژی گۆڕانكارییە دەستوورییەكان نەداوە، بەدیوێكی دیكە پڕۆژەی هەمواركردنی بڕگە دەستوورییەكان وەك پڕۆژەیەكی پارتی داد و گەشەپێدان سەیركراوە، ئەمەش ئاگاداركردنەوەیەكە بۆ پارتی داد و گەشەپێدان كە پێویستە لە داهاتوو بایەخێكی زیاتر بەناوچە كوردییەكانی توركیا بدات.
بەڵام بەشێوەیەكی گشتی توركیا دوای رۆژی 12ی ئەیلوولی 2010 پێی نایە قۆناغێكی تازەو هەنگاوێكی دیكە بەرەو دیموكراتی و كرانەوە چووە پێشەوە، وەك ئەردۆگانیش دوای راگەیاندنی ئاكامی ریفراندۆمەكە وتی: ((توركیا لەسەر رێگەی دیموكراتی و دەوڵەتی قانوون هەنگاوێكی دیكە چووە پێشەوە، ئەم پڕۆژەیە تەنیا پڕۆژەی پارتی داد و گەشەپێدان نییە، بەڵكو هەنگاوێكە بۆ بەدیهاتنی دیموكراتی لەوڵاتێكدا كە ئامانجی ئەوەیە ببێتە ئەندامی یەكێتی ئەوروپا)، بۆ زیاتر هەڵسەنگاندن و بەدواداچوونی ئەم رووداوە گرنگە گوڵان ئەم پرسەی لەگەڵ چەند رۆژنامەنووس و كەسایەتی سیاسی توركیا تاوتوكرد كە ئەمە بۆچوونەكانیانە.

سوعات كینكلی ئۆغلۆ بێجگە لەوەی ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی داد و گەشەپێدانی حكومڕانی توركیایە، لەهەمانكاتدا سەرۆكی لیژنەی پێوەندییەكانی دەرەوەیە لەپەرلەمانی توركیا و هەروەها سەرۆكی گروپی پەرلەمانی دۆستایەتی نێوان توركیا و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاشە، سەرۆكی سەنتەری پێوەندییە ستراتیژیەكانە و بەردەوامیش لە رۆژنامەكانی توركیا وتار بڵاو دەكاتەوە، بەتایبەتی لەرۆژنامەی تودەی زەمانی توركی بەزمانی ئینگلیزی، سەبارەت بە گرنگی ئەم ریفراندۆمە بۆ داهاتووی توركیا لێمان پرسی: دوای چەندین یەكە لەكودەتای سەربازی و بوونی كولتوورێكی دەسەڵاتی سەربازی لە وڵاتدا، هاووڵاتیانی توركیا لە 12ی ئەیلوول بە (بەڵی) دەنگیان بۆ گۆڕنكارییە دەستوورییەكان دا، ئێمە ئەمە بە وەرچەرخانێكی گەورە دەبینین، ئایا ئێوە چۆن ئاكامی ئەم ریفراندۆمە بۆ داهاتووی توركیا دەخوێننەوە؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەی گوڵاندا كینكلی ئۆغلۆ بەمجۆرە وەڵامی داینەوە و وتی: ((بەر لە هەموو شتێك هەروەكو خۆتان ئاماژەتان پێكرد لەدوای دەیان یەكە لە كولتووری كودەتای سەربازی و بۆ سڕینەوەی ئاسەوارەكانی ئەو كولتوورە، جێگەی خۆشحاڵییە رای خەڵكی توركیا سەبارەت بە كرانەوەو دیموكراتی بەوجۆرە ببینین، بێگومان بۆ توركیا و خەڵكی توركیا و بەدیموكراسی بوونی توركیا قازانجێكی گەورەیە و ئەمەش شتێكی دڵخۆشكەرە . پێمان خۆش بوو توركیا زووتر ئەم هەنگاوەی هەڵبگرتایە، بەڵام تەنیا لەگەڵ وەرگرتنی دەسەڵات لەلایەن AKPەوە، توركیا توانی هەنگاو بۆ كۆمەڵێك چاكسازی دیموكراتی هەڵبگرێت و ئەمەش یەكێكە لەو هەنگاوانە، بەڵام ئەمانە هیچیان بەس نین و ئێمە ئومێدمان بەو ئاستەیە كە هەنگاوی گەورە لەدوای هەڵبژاردنەكانی 2011 دەست پێدەكات و دەست دەكرێت بە گۆڕانكارییە گەورەكانی دەستوور، ئێستا تەنیا خۆمان بۆ ئەو گۆڕانە گەورانە ئامادە دەكەین. سەبارەت بەو رێژەیە زۆرەشی دەنگیان بۆ گۆڕانكارییەكان داوە، وای دەبینم هۆی زۆری «بەڵێ» دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی خەڵكی توركیا كاتێك دەنگ بە هەر پارتێك بدەن، چاوەرێی هەنگاوی كرانەوە و دیموكراسی لەو پارتە دەكەن، هەر بۆیە ئەم رێژەی %58 (بەڵی) یە، ئەوەمان بۆ دەخاتە روو كەوا ئەو رێژەیەی خەڵكی توركیا ئەو داواكاریەیان هەیە، ئەمەش لەگشت بەشەكانی وڵات هەرچەندە لەبەشی رۆژاوا تۆزێك كەمتر بوو، بەڵام بەتایبەتی لە ئەنادۆڵی ناوەڕاست و رۆژهەڵات زۆر بە رێژەیەكی بەرز و لەهەندێك شاری ئەو ناوچانە %94-95 « بەڵێ» دەركەوتووە و ئەمەش ئەوەمان بۆ دەردەخات كە لە توركیا پێویستییەكی زۆری دیموكراتی هەیە و خەڵكی توركیا دیموكراتیەتێكیان پێویستە لە ستاندارتی دەوڵەتە هەرە دیموكراتەكانی وەك فرەنسا و ئەڵمانیا، بەڵكو باشتریش. بۆیە پێموایە دەرچوونی ئەو راددە زۆرە بەڵێیە پاڵپشتیكاری ئەوەیە، جا ئەمە لەلایەن هەر پارتێكەوە بێت)).
لەبەشێكی دیكەی وتووێژەكەی كینكلی ئۆغلۆ لەگەڵ گوڵان و سەبارەت بەوەی پڕۆژەی ئەم ریفراندۆمە وەك پڕۆژەیەكی نیشتمانی سەیر دەكرێت یان پڕۆژەیەكی پارتی داد و گەشەپێدانە و ئامانج لێی بەهێزبوونی پارتەكە و مسۆگەركردنی هەڵبژاردنەكانی داهاتووە، سەبارەت بەم پرسەش سەرۆكی لیژنەی پێوەندییەكانی دەرەوەی توركیا بەمجۆرە ئەم پرسەی بۆ گوڵان روونكردەوەو وتی: ((بێگومان هێزی باڵادەست لەپشت ئەم ریفراندۆمە AKP یە و بەتایبەتیش بەڕێز سەرۆك وەزیران رەجەب تەییب ئەردۆغان، بەڵام AKP تاكە هێزی نییە لە گۆڕەپانەكەدا، بەڵكو چەندین هێزی دیكەش وەك پارتی سەعادەتی توركیا و پارتی یەكگرتووی گەورە و زۆرێك لە رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی پاڵپشتیان لەو گۆڕانكاریانە كردووە و تەنانەت بەشێكی زۆریش لە لایەنگرانی پارتی MHP هەرچەندە بەئاشكراش ئەمە دەرنابڕن، بەڵام دەزانین كەوا دەنگی «بەڵێ» یان داوە و پاڵپشتی ئەم پرۆسەیەیان كردووە. كەواتە ئەوە گومانی تێدانییە كە AKP براوەیە بە راددەیەكی زۆر، بەڵام ئەمە نابێتە هۆی دروستبوونی مەترسیەك لەسەر ناسنامەی عەلمانی توركیا، چونكە ئێمەش گرنگی ناسنامەی عەلمانی توركیا دەزانین، بەڵام پێویستە تۆزێكیش بەپێی داواكاری هاووڵاتیانمان ئەم عەلمانییەتە گەشە پێبدەین. بەگشتی و بەبێ هیچ گومانێك توركیا كۆمارێكی عەلمانی كۆمەڵایەتییە. بەڵێ لە هەندێك چینی توركیا ئەندێشەی عەلمانییەت هەیە، بەڵام ئەگەر بەگشتی سەیری گەشەسەندنەكانی توركیا بكەین، دەبینین هیچ هەنگاوێكی مەترسیدار بۆ عەلمانییەتی توركیا نییە. لەم روانگەیەوە پێموایە ئەوانەی بە(نەخێر) دەنگیان بۆ ئەم پرۆسەیەدا، لەچەند لایەنێكەوە زەرەریان لەخۆیاندا. هەر بۆنموونە، یەكەم، نەیانتوانی خواست و داواكاری خەڵكی توركیا بەدروستی بخوێننەوە. دووەم، ئەم ریفراندۆمە سەلماندی كەمالیستەكان و بیرۆكراتیەكان ئیدی لەناو توركیا كەمینەن و ناتوانن خۆیان بسەپێنن. هەر بۆیە ئەگەر دەنگم بە نەخێر بدایە، ئەوا بێگومان بەیانی 13ی ئەیلوول خۆم تاوانبار دەكرد. لەبەر ئەوەی ئیدی لە توركیا خەڵكی دەیانەوێت كۆتایی بەو قۆناغە بێنن. بێگومان رێژەیەكی وەك رێژەی %58 بۆ دەوڵەتێكی گەورەی وەك توركیا بەڕاستی رێژەیەكی جددیە و ئەوە دەگەینێ كەوا بە ملیۆنەها مرۆڤ ئیرادەی خۆیان راگەیاندووە. انشاالله ئەمە بۆتە دەرسێك بۆ «نەخێر»چییەكان. چیتر خەڵكی توركیا ئەو جۆرە بیركردنەوانەی ناوێت، بەڵكو دەیانەوێ لە دەوڵەتێك بژین كە خەڵك خۆی بەڕێوەی دەبات و خزمەتی خەڵك دەكات)).
هەر لەچوراچێوەی ئەم وتووێژە راشكاوییەمان لەگەڵ سوعات ئۆغلۆ و سەبارەت بە بایكۆتكردنی ئەم پرۆسەیە لەلایەن دانیشوانی كورد لەتوركیا و هۆكاری ئەم بایكۆتكردنە، پرسیاری ئەوەمانكرد بۆچی ئەم بایكۆتكردنە روویدا، لەوەڵامدا كنكلی ئۆغلۆ بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: ((گەورەترین قازانج بۆ كوردی توركیا ئەوەیە توركیا زیاتر هەنگاو بۆ دیموكراتی هەڵبگرێت، ئەمە دەبێتە هۆی سوودمەندبوونی هاووڵاتیە كوردەكانیش بەهەمان شێوە، بەڵام كێشەی كوردیش بەرێژەیەكی باش لە ئەجێندا دەمێنێتەوە و بێگومان لەماوەی ئامادەكردنی دەستووری نوێ زۆر بە قوڵی و تێروتەسەلی ئەم كێشەیە تاوتوێ دەكرێت. لەم بارەیەوە ئەوەی گرنگە پێویستە بۆ چارەسەری كێشەی كورد هەنگاوەكان زۆر بە وریایی هەڵبگرین و هەوڵبدەین جارێكی دیكە پەنا بۆ رێگەچارەی توندوتیژی و سەربازی نەبەینەوە، ئەم مەسەلەیە زۆر هەستیارە لەبارەی لەماوەی 15- 20 ساڵی رابردوو، ئەم مەسەلەیە هەر بەرێگەی توندوتیژی مامەڵەی لەگەڵ كراوە، بۆیە پێویستە گشت ئەمانە لەبەرچاو بگیرێت و ئەگەر لەماوەی ئامادەكردنی دەستووری نوێ بە بیرێكی بونیادنەرانەی ئاشتی بێینە پێش، ئەوا پێموایە ئەو كێشەیە چارەسەر دەكرێ، كەواتە ئەم واقیعە پێمان دەڵێت، بێگومان هاووڵاتییە كوردەكانیش بەهاوشێوە وەك توركەكان دیموكراسیان دەوێ. ئەوانیش ئاگاداری مافەكانی دیموكراسی خۆیانن، بەتایبەتی لەشارەكانی رۆژاوا بینیمان كەوا هاووڵاتیە كوردەكان بەخۆشحاڵیەوە بەشداریان كرد، بەڵام بەداخەوە لەناوچەكانی رۆژهەڵات بەشداریكردن بەشێوەیەكی ئەوتۆ نەبوو. ئەمەش ویستی سیاسی BDP بوو، بەڵام لێرەدا شتێك هەیە، گشت چینەكانی توركیا بەكورد و تورك و چەركەزەوە دیموكراتیان دەوێ. انشاالله لەچەند مانگی داهاتوو بەتایبەتی لەچوارچێوەی دەستووری نوێ لە 2011 چاوەڕوانی ئەوەین كەوا BDP و گشت لایەنەكانی تر بەشداریێكی چاكتر و پاڵپشتیێكی باشتری ئەو یاسا نوێیە بكەن، بەڵام ئەوەش ناشارینەوە كە بڕیاری BDP بۆ بایكۆتكردن بڕیارێكی هەڵەبوو، لەبەر ئەوەی ئەو گۆڕانكاریانەی دەستوور هەنگاوێك بوو، واتە بەتەواوەتی چارەسەری كێشەكان ناكات، بەڵام لایەنێكی زۆر گرنگی سایكۆلۆژی هەبوو، حەزمان دەكرد كەوا لایەنگرانی BDP ش پاڵپشتی ئەو گۆڕانە دیموكراسیەی توركیایان كردبا بەدەنگدان بە بەڵێ، ئەگەر ئەم گۆڕانكاریە بە %65 سەركەوتنی بەدەست هێنابا لە بری %58 دەبووە وەڵامێكی بەهێز و گرنگ بۆ توركیا بە گشتی. پێموایە كەوا هەلێكی زێڕینیان لەدەست دا)).
وەك كنكلی ئۆغلۆش راشكاوانە بۆ گوڵانی روونكردەوە بایكۆتكردنی پرۆسەكە لەناوچەكانی كوردی توركیا پێوەندی بەوەوە نەبووە كە كوردی توركیا دژی هەنگاوەكانی كرانەوە و دیموكراسیەتی زیاتری توركیان، بەپێچەوانەوە كورد حەزدەكات دەستووری توركیا بە ئاستێك هەموار بكرێت كە بگاتە ئاستی پێوەرەكانی یەكێتی ئەوروپا و رۆژێك زووتر توركیا ببێتە ئەندامی یەكێتی ئەوروپا، لەمبارەوە و سەبارەت بەكاریگەری ئەم ریفراندۆمە بۆ نزیكبوونەوەی زیاتری توركیا لەیەكێتی ئەوروپا و پێشوازی یەكێتی ئەوروپا لەم گۆڕانكارییە دەستووریانە، سوعات كنكلی ئۆغلۆ بەمجۆرە راو سەرنجی خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو و وتی: ((توركیا هەر خۆی لەخۆیدا بەرێژەیەكی زۆر لە یەكێتی ئەوروپا لە نزیكبوونەوەدایە، بێگومان دەستووری نوێ، زیاتر توركیا بۆ یەكێتی ئەوروپا گونجاوتر دەكات، بەڵام پێویستە ئەوەش بزانرێ كەوا داواكاری دیموكراسی لە توركیا تەنیا پەیوەست نییە بە بوون بەئەندامی توركیا لە یەكێتی ئەوروپادا، زۆریش جێی خۆشحاڵیە كەوا پێویستی دیموكراسی توركیا لە ناوەوەی توركیاوە هەیە، ئەمەش گەشەسەندنێكی زۆر ئومێد بەخشە بۆ ئێمە، چونكە نزیكبوونەوە و بە ئەندام بوونی توركیا لەیەكێتی ئەوروپا لەهەر چ ئاستێك بێ، ئەوا داواكاری بەدیموكراسی بوونی توركیا هەر بەردەوامە. لەم چوارچێوەیەدا پێموایە گەورەترین گۆڕانكاری ئەوەیە ساڵی داهاتوو رووبەڕووی هەڵبژاردنێكی گشتی دەبینەوە و ئەم ریفراندۆمە دروستكەری ناوەندێكی سایكۆلۆژی گرنگە بۆ هەڵبژاردنەكانی ساڵی داهاتوو. بێگومان ئەوەش لەبیری گشت هاووڵاتیانی توركیا جێگیر بووە كەوا پێویستە دەستوورێكی نوێ دابڕێژرێت و گشت خەڵك لەوە دڵنیان كە پێویستە یاسای نوێ زیاتر دیموكرات و سەربەخۆ بێ، بۆیە گرنگترین كار لەدوای هەڵبژاردنەكانی 2011 بریتییە لە دامەزراندنی یاسایەكی گشتی نوێ كە زیاتر خزمەتی گەل بكات و رێ بۆ داهاتووی توركیا خۆش بكات و انشاالله توركیا واز لەم كولتوورە بێمانایە دێنێ و دەست دەكات بە بونیادی توركیایەكی راستەقینە)).


سامی كۆهین بە رەچەڵەك تورك نییە، بەڵام لە سییەكانی سەدەی رابردووەوە باوكی هاتۆتە توركیا و لەوێ نیشتەجێ بووە، كۆهین كە یەكێكە لە رۆژنامەنووسە ناودارەكانی توركیا و ستوونووسی رۆژنامەی بەناونگی میللیەتە لەسەر ئاستی توركیا وەك شرۆڤەكارێكی سیاسیی توركیا و كورد ناسراوە و لەسەر ئاستی جیهانیش وەك شرۆڤەوانێكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەیر دەكرێت و لەزۆر پرسە گەرمەكانی توركیا و كورد و عێراق و كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەسەر ئاستی توركیا و جیهان بۆچوونەكانی بە بایەخەوە سەیر دەكرێت. كۆهین لەگەڵ ئەوەی رۆژانە بەزمانی توركی ستوونێكی لەمیللیەت هەیە، بەڵام بەشی زۆری ستوونەكانی بە زمانی ئینگلیزی لە رۆژنامە ئینگلیزییەكانی توركیا بڵاو دەكرێتەوە و بەتایبەتیش لە رۆژنامەی حورییەت چاپی ئینگلیزی كە پێشتر رۆژنامەی توركیش دیلی نیوز بووە، ئێمە وەك گۆڤاری گوڵان زۆر جار لەسەر پرسە گرنگەكان رای ئەم رۆژنامەنووسە وەردەگرین، هەر بۆیە ئەمجارەش دوای ئەنجامدانی ریفراندۆمی 12ی ئەیلوول بە پێویستمان زانی لەسەر ئەم پرسە گرنگە رای ئەم رۆژنامەنووسە وەربگرین، سەبارەت بە بایەخ و گرنگی ئەم ریفراندۆمە، رۆژنامەنووس سامی كۆهێن بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: ((بۆ بارودۆخی سیاسی توركیا ئەم ریفراندۆمە هەنگاوێكی گرنگ بوو بەرەو دیموكراسی. بێگومان ئەم مەسەلەیە زۆر تاوتوێ و گفتوگۆی لەسەر كراوە و ئەمەش شتێكی ئاساییە و پرۆسەیەكی دیموكراتیە، بەڵام ئیرادەی سیاسی وەك بینمان بەدەستهێنانی رێژەی % 58ی دەنگەكان بە(بەڵی) مافی گۆڕانكاری لە دەستوور بەدەست هێنا. ئەمەش هەروەكو وتم هەنگاوێكی دیكەیە لە رێی دیموكراسی و پێویستە هەر بەوەشەوە نەوەستێ و حكومەتیش لەم رووەوە بڕیاری داوە كە تەنیا بەم گۆڕانە رازی نەبێ . بۆیە ئەگەر لە روانگەی دیموكراسیەوە سەیری ریفراندۆم بكەین بە ئەنجام دەبینین كۆمەڵێك گۆڕان و چاكسازی لە ئارادایە، بۆیە پێویستە ئەم ریفراندۆمە وەك هەنگاوێكی پۆزەتیف سەیر بكرێ. لەلایەكی دیكەوە رێژەی %58 دەنگەكان بەبەڵی لەسەرووی ئاستی مەزدندەكانەوە سەیر دەكەم و سەرۆك وەزیرانیش لە هەڵمەتی پرۆسەی ریفراندۆمەكە پێشبینی لە %55ی كردبوو، بەڵام هۆكاری بەدەستهێنانی ئەم دەنگە زۆرە دەگەڕێتەوە بۆ لێهاتوویی و سەركەوتوویی سەرۆك وەزیران و سەرانی AKP لە هەڵمەتەكانی ریفراندۆم. لەسەرتاسەری توركیا ئێمە هەڵمەت و پڕوپاگەندەی سەرنجڕاكێشی وا گەورەمان نەبینیبوو، تەنیا لەكاتی هەڵبژاردنەكان نەبێ، پێشتر بۆ ریفراندۆم هەرگیز هەڵمەتی وا گەورە ساز نەكراوە. سەرۆك وەزیران و ئەندامەكانی تر لە گشت شارو شارۆچكەكان وتاریان پێشكەش كرد و كارێكی زۆر لە بواری پێوەندی لەگەڵ خەڵك كرا وەك رۆژاواییەكان لەرێی رێكلامەكانی رۆژنامە و پرۆگرامەكانی تەلەفزیۆن و . تاد. بێگومان ئەمانەش هەموو بەیەكەوە رۆڵێكی گرنگیان هەبوو لە بەدەستهێنانی ئەم ئەنجامە)).
سامی كۆهین هۆكاری بایكۆتكردنی ئەم ریفراندۆمەی لەلایەن كوردی توركیا گێڕایەوە بۆ دوو فاكتەر و بەمجۆرە دەسنیشانی كردن و وتی: ((بێگومان لێرەدا دوو فاكتەر هەن، یەكەمیان خەڵكانێك گوێڕایەڵی ئەو بانگەوازەی AKP بوون . بێگومان بەشێكی زۆری خەڵكیش لەو ناوچانە بەشداریان نەكرد، بەتایبەتی هەندێك ناوچە بەشێكی هەرە زۆرینەی خەڵكی بەشدار نەبوون، بەڵام زۆربەی ئەو هاووڵاتییە كوردانەی چوون بۆ دەنگدان «بەڵێ»یان هەڵبژارد، روونكردنەوەی ئەمەش هەروەكو باسم كرد چوونی سەرۆك وەزیرانە بۆ ناوچەكە و وتارەكانی لەمیانەی ئەو هەڵمەتە چڕەی ریفراندۆم لە دیاربەكر و ناوچەكانی تر كاریگەر بوون. بێگومان ناتوانین بڵێین كەوا گشت خەڵكی ئەو ناوچە كوردیانە پابەند بوون بە بایكۆتەكە، بۆیە ئەوانەی كە بەشداریان كرد دەنگیان بە ویستی AKP بەخشی. ئەمەش گەشەسەندنێكی گرنگە، چونكە بەتەنیا AKP نەچوو بۆ ئەو ناوچانە، بەڵكو زۆربەی پارتەكان سەردانی ناوچەكانیان كرد، بەڵام بە تەنیا AKP توانی بوونی خۆی بسەلمێنێ و كاریگەر بێ)).
دەربارەی گرنگی ئەم ریفراندۆمە و كاریگەریشی لەسەر دۆزی كورد لە توركیا، كۆهین ئاماژەی بەوەكرد: ((ئەو گۆڕانكاریانەی ئەنجام دەدرێن، دەبێتە رێخۆشكەرێك بۆ توركیایەكی زیاتر دیموكرات و سەربەخۆتر لەرووی رادەربڕین. بۆیە ئەمەش شتێكی زۆر گرنگە لەرووی بەدیموكراسیتربوونی توركیا. بە نیسبەت مەسەلەی كورد، ئەوا چاوەڕوانی كردنی چارەسەری كێشەی كورد و بەستنەوەی بەم ریفراندۆمە پێموابێ شتێكی راست نییە، چونكە ئەم ریفراندۆمە بۆ ئەو ئامانجە نەبوو، بەڵام لەمیانەی ئەو چالاكیانەی بەرەو بە دیموكراسی بوون و گۆڕانكاری تری یاسای گشتی لەمەوە بەدوا، هەر وەك باسم كرد ئەمە هەنگاوێكە بۆ بەدیموكراسی بوون و پێویستە هەنگاوی دیكەی بەدوادا بێت. بێگومان ئەگەر ئەمە وەك دەسپێكێك سەیر بكەین، ئەوا لەمەودوا لەوانەیە ببێتە هەنگاوێكی نوێ لەرووی پەیدابوونی دیالۆگێكی نوێ سەبارەت بەم كێشەیە. ئێمەش هیوای ئەمە دەخوازین و حەزمان لێیە ئاوا بێت. هەر هەنگاوێك كە رووەو دیموكراسی نرابێت، توركیا لەیەكێتی ئەوروپا زیاتر نزیك دەكاتەوە، ئەمە شتێكە گومانی تێدا نییە، سەرەڕای ئەوەش روونكردنەوەكانی سەرۆكی یەكێتی ئەوروپا و سەرۆكی كۆمسیۆنی باڵای ئەوروپا كە ئەمانە هەمووی روونكردنەوەی فەرمین ئەمە دووپات دەكەنەوە. واتە یەكێتی ئەوروپا ئەو هەنگاوەی توركیا زۆر بەهەنگاوێكی پۆزەتیف و بوێرانە لەقەڵەم دەدات كە ئەمەش خاڵێكی زۆر گرنگە، بەڵام هەروەكو لە سەرەتاشدا ئاماژەم پێكرد ئەم هەنگاوە بە تەنیا بەس نییە و چاكسازی تر پێویستە بكرێ. ئەو چاكسازیانەش پێویستە بەردەوام بن و یەكێتی ئەوروپاش بەردەوام لە بەدواچووندا دەبێت، بەڵام تەنیا بە گۆڕانی یاسای گشتی ناتوانرێ گەرەنتی بە ئەندامبوونی توركیا لە یەكێتی ئەوروپا مسۆگەر بكرێت، بەڵكو خۆگونجاندن و پەیوەست بوون بە ستاندارتی یەكێتی ئەوروپا ماوەی ئەندابوونی توركیا لە یەكێتی ئەوروپا خێراتر دەكات، بۆیە بەدڵنیاییەوە توركیا بەم گۆڕانكاریەی یاسای گشتی لە یەكێتی ئەوروپا نزیك دەبێتەوە، بەڵام ئەمە بەتەنیا نابێتە هۆی گەرەنتی كردنی ئەندامێتی توركیا لە یەكێتی ئەوروپا)).
دەربارەی كاریگەری ئەم ریفراندۆمەش لەسەر پێگەی AKP لە هەڵبژاردنەكانی داهاتووشدا سامی كۆهین ئەم مەسەلەیە بەو جۆرە دەبینێت كە بێگومان كاریگەری هەبووە و لەمبارەوە وتی: ((بێگومان AK پارتی و بەتایبەتی سەرۆك وەزیران بەهۆی ئەم ریفراندۆمە زیاتر بەهێز بوون. واتە ئەنجامی ئەم ریفراندۆمە بووە هۆی زیادبوونی هێزی سەرۆك وەزیران و AK پارتی و كاریگەریشیانی زیاد كرد. ئەمەش راستیەكە و پێویستە قبووڵ بكرێ . ئێستا كێشەكە بریتییە لە چۆنییەتی بەكارهێنانی ئەم هێزە وەدەست هاتووە لەمەودوا. واتە ئەمە بەكاردەهێنرێ بۆ زیاتر دیموكرات و هاوپەیمان بوونی توركیا یاخود بۆ لایەكی ترەوە بەكار دەهێنرێت، ئەمەش لەگەڵ بەسەرچوونی كات بۆمان دەردەكەوێت. لەو بڕوایە نیم كەوا زیاتر بەهێزبوونی AK پارتی بەهۆی ئەم ریفراندۆمەوە ببێتە مەترسیەك لەسەر ناسنامەی عەلمانی توركیا یاخود ببێتە هۆی گۆڕینێكی بنەڕەتی سیستەمی دامەزراوەیی توركیا. بەشێوەیەكی روونتر پێموایە هەڵەیە كە AK پارتی وەك مەترسێك بۆ عەلمانییەتی توركیا و پێكهاتەی عەلمانی توركیا ببینرێت)).


پرۆفیسۆر ئیحسان داغی ئوستادی پێوەندییە نێودەوڵەتیەكانە لەزانكۆی میدل ئێست تەكنۆلۆژی و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر پرسی كورد لە توركیا و پرۆسەی بەئەندامبوونی توركیا لەیەكێتی ئەوروپا، هەروەها یەكێكە لە ستوونسووسە دیارەكانی رۆژنامەی تودەی زەمانی توركی چاپی ئینگلیزی، سەبارەت بە گرنگی ئەم ریفرادۆمەی توركیا لە لێدوانێكی تایبەت بە گوڵان بەمجۆرە بیربۆچوونەكانی خۆی خستەڕوو و وتی: ((ئەنجامی ریفراندۆمەكە زۆر سەرسوڕهێنەر نییە، لەبەر ئەوەی لەم چەند ساڵەی دواییدا زۆربەی زۆری خەڵكی توركیا لایەنگری بەدیموكراتی بوون و حكومڕانی مەدەنین. ئەنجامەكانی ریفراندۆمی 12ی ئەیلوولیش ئەمەیان دووپات كردەوە كەوا سیاسەتی خەڵكی توركیا بریتییە لە پاڵپشتی كردنی توركیایەكی دیموكرات و لەرووی سیاسیشەوە بەدیموكراتی بوون دەخاتە سەرووی هەموو شتێكەوە و پاڵپشتی ئەو بزووتنەوە سیاسییانە دەكات. پێموایە ئەو ئامانجەی بەدەست هێنراوە پاڵپشتی گۆڕانكاریە، ئەو گۆڕانەش، گۆڕانێكی بێ پلان و هەرەمەكی نییە، چونكە ئاراستەی ئەو گۆڕانە دیارە كە بەرەو سڤیل بوون و بەدیموكراتی بوون دەڕوات، لەم رووەوەش AKP بەهێزترین هێزی سیاسی بەڕێوەبەری ریفراندۆمە بووە و هێمای متمانەیە لە توركیادا. هەرچەندە ئەم دەنگدانە و بڕوا پێهێنان بە متمانەیی AKP مانای ئەوە نییە كەوا متمانە بە گشت سیاسەتەكانی AKP دەكەن، بەڵكو دەنگدانێك بوو بۆ متمانەیی سیاسەتی بەدیموكراتی بوون و سڤیل بوونی AKP یە. واتە لە توركیا ئەو بزووتنەوە سیاسییەی كە پڕۆژەی سەبارەت بە سڤیل بوون و بەدیموكراتی بوون دروست دەكات، پاڵپشتی خەڵكی بەرێژەی %58 ـەو ئەوەش زۆر گرنگە و رێنیشاندەری گشت سیاسەتەكانی توركیایە، ئەگەر پارتە سیاسییەكانی توركیا بتوانن ئەنجامی دروست لەوەوە دەربێنن، ئەوا براوە دەبن. ئەوانەی لەدژی ئیرادەی خەڵكی سڤیل لایەنگری ئیرادەی دەوڵەتچیێتی و سەربازی دەكەن هەمیشە دۆڕاو دەبن. ئەوانەی لەدژی دیموكراتی پاڵپشتی سیاسەتی بیرۆكرات و بزووتنەوەكانی بیرۆكراتی دەكەن، هەمیشە دەدۆڕێن، بۆیە لێرەوەش پێویستە زۆر پەند لەو ریفراندۆمە وەربگیرێت)).
لەم چوارچێوەیەدا و سەبارەت بەوەی ئایا ئەم ئاكامە تاچەند كاریگەری لەسەر داهاتووی توركیا دەبێت پرۆفیسۆر داغی وتی: ((ئەوەی مەبەستمە بیڵێم ئەوەیە، ئەو ریفراندۆمە جگە لە مەسەلەی AKP رێكخستن و چاكسازی دەكات سەبارەت بە گۆڕینی پێكهاتە بیرۆكراتییەكانی توركیا بۆ زیاتر دیموكراتی و كرانەوە. لەم رووەوە گۆڕانێكی گەورەتر لە AKP یارمەتیدەری بەدیموكراتی بوون و سڤیل بوونی توركیا دەدات. لێرەدا پێویستە بزانین AKP دەكەوێتە كوێی ئەم مەسەلەیە؟ بەڵێ بەدەستهێنانی %58 بەڵێ بووە هۆی بەهێزبوونی AKP، بەڵام گۆڕانكارییەكانی یاسای گشتی نابنە هۆی بەهێزبوونی AKP، بەڵام دەبێتە مایەی قازانجی گشت لایەن و ئەكتەرەكانی سیاسەتی بەمەدەنیكردن. ئەمڕۆ AKP لە دەسەڵاتە و بەیانی پارتێكی تر، بەڵام ئەم گۆڕانانە بواری سیاسەتی سڤیل فراوان دەكەن و AKP لێرەوە هێز وەردەگرێ و بەهێزتر دەبێ، ئەو ئەنجامەی AKP ئەوەی نیشاندا كە AKP دەتوانێ توركیا بخوێنێتەوە و تێبگات و دەتوانێ داواكاری و پێداویستییە گشتییەكانی توركیا پڕ بكاتەوە، واتە بەكورتی دەتوانێ ویستی گۆڕانی توركیا ببینێ و ئەم ریفراندۆمەش نیشاندەری ئەوەیە. لە ئەنجامیشدا ئەوەمان بۆ دەركەوت كە AKP پارتێكی سیاسی ئەوتۆیە كە دەتوانێ داواكاری گۆڕانی چینەكانی كۆمەڵگە بەشێوەی پرۆگرامی سیاسی بخاتە روو، واتە توانی ببێتە ئەكتەری سیاسی داواكاری گۆڕانی كۆمەڵگە و تا ئەمەش بكات بەهێزتر دەبێت، ئەنجامی ئەم ریفراندۆمەش بە رێژەی %58 كە لە سەرووی پێشبینی AKP بوو نیشاندەری ئەوەیە. كەواتە لێرەدا داواكاریەكی گۆڕان هەیە و AKP توانی ئەمە بەڕاستی بخوێنێتەوە و ببێتە لایەنگری گۆڕان و توانی ببێتە پێشەوای نوێنەری بەدیموكراسی بوون و سڤیل بوونی كۆمەڵگە، بەڵام لێرەدا بابزانین ئەوانەی لایەنگیری نەخێر بوون بۆ؟ پێموایە ئەوانەی دەنگی «نەخێر» یان دا نەیانتوانی خۆیان لەگەڵ ویستی گۆڕان و گۆڕانی سیاسی توركیا بگونجێنن، واتە لە مەسەلەیەكی گرنگی وەك گۆڕانكاری یاسای گشتی، لایەنگرانی نەخێر لەسەرووی هەمووشیانەوە CHP بۆیان دەركەوت كە چیتر هێزی باڵا نین. واتە چیتر بۆ گۆڕانكاری توركیا پێویستی بە رەزامەندی كەمالیست و عەلمانییەكان نییە. توركیا بە زۆرینەیی خۆی و بەبێ بوونی رەزامەندی كەمالیستیەكان و CHP دەتوانێ یاسای گشتی بگۆڕێ و بێگومان دەتوانێ یاسایەكی گشتی نوێ دروست بكات. لێرەدا لایەنگرانی «نەخێر» و كەمالیستەكان سنوورەكانی هێزی خۆیان بینی، بەتایبەتی لە مەسەلەی گۆڕانكاریەكانی یاسای گشتی پێیانوابوو ئەگەر CHP رازی نەبێ، ئەوا ناتوانن یاسای گشتی بگۆڕن و هەروەها دادگای یاسای گشتیش بەهەمان شێوە.CHP و لق و پۆپەكانی CHP لە دادگای یاسای گشتی وایاندەزانی ئەگەر رازی نەبن، ئەوا یاسای گشتی لە توركیا ناگۆڕێ و ئەنجامی ئەم ریفراندۆمە ئەوەی نیشان دا كە ئەم بیروبۆچوونە راست نییە. چیتر كۆمەڵگە و بزووتنەوە سیاسییەكان بەو رێژەیە بێهێزنین كە بەبێ رەزامەندی CHP و دادگای یاسای گشتی، یاسای گشتی بگۆڕن و ئەم چینە خاوەنی پاڵپشتی كۆمەڵگەن. لێرەدا ئەوەمان بۆ دەردەكەوێ كە لایەنگرانی نەخێر ئەوەندە بەهێز نین كە بتوانن رێگە لە توركیا بگرن)).
بەپێی قسەكانی پرۆفیسۆر داغی ئێستا توركیا خەریكە دەرگایەكی واڵای بۆ یەكێتی ئەوروپا بۆدەكرێتەوە بۆیە لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان بەمجۆرە ئاماژەی بۆ كاریگەری ئاكامی ریفراندۆمەكە بۆ نزیكبوونەوەی توركیا لەیەكێتی ئەوروپا كرد و وتی: ((بەم گۆڕانكاریانەی ئێستا یاسای گشتی تۆزێك بە دیموكراسی تر بوو بێگومان، بەڵام ئەم یاسا گشتیە هێشتا خاوەنی ئەو ستانداردە نییە كە بتوانێ توركیا بخاتە ناو یەكێتی ئەوروپا. تەنیا رێخۆشكەرە بۆ توركیا و پاڵپشتیكارە بۆ یەكگرتن و بوون بەیەك پارچە لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا، بەڵام ئەندامێتی یەكێتی ئەوروپا بەم ستانداردانەی یاسای گشتی هێشتا بەدەست نایەت، چونكە لەو یاسا گشتیەی ئێستا كێشە هەر هەیە و پێویستی بە رێكخستن و چاكسازی زیاترە بۆ نەهێشتنی ئەم كێشانە. هەر خۆی لەخۆیدا یەكێك لەو شتانەی لەگەڵ ئەنجامی ئەم ریفراندۆمە بۆمان دەركەوت ئەوە بوو پێداویستی دامەزراندن و رێكخستنی یاسایەكی گشتی نوێ. سەرۆك وەزیران ئەردۆغانیش بەر لە دەركەوتنی ئەنجامەكانی ریفراندۆم رایگەیاند كەوا لە ماوەیەكی كورتی داهاتوودا بەنیازی دروستكردنی یاسایەكی گشتی نوێن. بۆیە پێموایە لەو ماوەیەی داهاتوو توركیا لە بری چاككردنەوە و گەشەپێدانی یاسایەكی گشتی دروستكراوی سەرباز هەڵدەستێت بە دامەزراندنی یاسایەكی گشتی نوێ. ئەگەر بێتو سەیری ئەم مەسەلەیە بكەین لە روانگەی یەكێتی ئەوروپاوە، ئەوا هەر لە سەرەتاوە یەكێتی ئەوروپا پاڵپشتیكاری ئەم گۆڕانكاریەی یاسای گشتی بووە، چونكە زۆرێك لەو ماددە گۆڕاوانەی یاسای گشتی لەگەڵ داواكارییەكانی یەكێتی ئەوروپا هاوشێوەن، بۆنموونە رێكخراوی چاودێری كۆمەڵایەتی و پاراستنی ئافرەت و بێدەسهەڵاتان و دادگایی كرانی دروستكەرانی یاخبوونی سەربازی 12ی ئەیلوول و...تاد. ئەوانە گشتیان ئەو گەشەسەندنانەن كە یەكێتی ئەوروپا لە توركیای داوا كردبوو. لە ئەنجامدا ئەم گۆڕانە ویست و خواستی بۆ بە دیموكراسی بوون و سڤیل بوونی توركیای دەرخست، ئەمەش بووە هۆی كارتێكردنی بیرۆكەی یەكێتی ئەوروپا سەبارەت بە توركیا بەشێوەیەكی جددی. واتە یەكێتی ئەوروپاش هێزو توانستی لایەنگرانی چاكسازی و بەدیموكراسی بوونی توركیای بینی، چونكە ئەم چینە لایەنگرانە پاڵپشتیكاری پڕۆژەی یەكێتی ئەوروپان. بۆیە پێموایە یەكێتی ئەوروپا لەبەرامبەر هێز و ویستی لایەنگرانی دیموكراسی و پڕۆژەی یەكێتی ئەوروپا پێویستی خێراكردنی ماوەی بەئەندام بوونی توركیا لە یەكێتیەكە لەخۆی دەبینێ)).