بەپێی رێككەوتنامەی نیفاشای نێوان پارتی كۆنگرەی نیشتمانی سۆدان و بزووتنەوەی میللی رزگاریخوازی سۆدان، دەبێت لە 9ی كانوونی دووەمی ساڵی 2011، واتە كەمتر لە 5 مانگی دیكە، ریفراندۆمێكی گشتی لە هەرێمی باشووری سۆدان رێكبخرێت و تیایدا مانەوەی ئەم هەرێمە لە چوارچێوەی سۆدان یان راگەیاندنی دەوڵەتێكی سەربەخۆیی تێدا یەكلایی بكرێتەوە، بەپێی ئەم رێككەوتنە كە كۆتایی بە شەڕی 22 ساڵەی نێوان بزووتنەوەی میللی رزگاریخوازی سۆدان و حكومەتی خەرتوم هێناوە، هەردوولا لەسەر ئەوە رێككەوتوون دوای 5 ساڵ ریفراندۆمێكی گشتی لە باشووری سۆدان بكرێت و پێویستە هەردوولاش رێز لە ئیرادەی گەلی باشووری سۆدان بگرن و ئاكامی ریفراندۆمەكە قبووڵ بكەن، بەڵام پێدەچێت هەموو هەوڵەكانی خەرتووم بۆ پەكخستن و دواخستنی ئەم ریفراندۆمە بێت، (باكان مۆم) سەرۆكی بزووتنەوەی میللی رزگاریخوازی سۆدان سەبارەت بەو بیانوانەی حكومەتی خەرتووم بۆ دواخستنی ئەم ریفراندۆمە خستیویەتە گەڕ و بەوجۆرە پیشانی رای گشتی جیهانی دەدات كە تا ئێستا باس لە چارەنووسی یەكگرتنەوەو جیابوونەوەی باشووری سۆدان نەكراوە دەڵێت: ((ماوەی پێنج ساڵ و نیوە بزووتنەوەی میللی رزگاریخوازی سۆدان لەگەڵ پارتی كۆنگرەی نیشتمانی بەرنامەی هاوبەشیان هەیە و پێكەوە حكومڕانی هاوبەش دەكەن، بەڵام تا ئەم شەش مانگەی دوایی وتووێژ لەسەر مەسەلەی یەكگرتنەوەو جیابوونەوەی باشووری سۆدان نەكراوە، ئەمەش وەك ئەوە وایە هەتا رۆژی عەرەفە دسداشەكانیان نەدرون، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەگەر دسداشەكانیان دوای جەژن تەواو بوو، ئایا رۆژانی دوای ئەوەش دیسان دەبێتەوە بە جەژن، هەر بۆیە ئەگەر كۆنگرەی نیشتمانی لەم ئەخیرو ئۆخرەدا هەوڵەكانی بۆ سەرخستنی ئەم ریفراندۆمە لەم چەند مانگە بخاتە گەڕ، ئەو هەوڵانە لەبیر ناكرێن و دەبێتە رەسیدێك بۆ پێوەندییەكانی داهاتووی نێوان هەردوولا)).(باكان مۆم) لەبەشێكی دیكەی قسەكانی لەگەڵ جالیەی سۆدانی لە قاهیرە، دوودڵی و نیگەرانی خۆی لەهەوڵەكانی خەرتووم ناشارێتەوەو راشكاوانە پەنجە دەخاتە سەر زامەكان و ئاماژە بەوە دەكات، باشترین وەبەرهێنانی پارتی كۆنگرەی نیشتمانی دەسەڵاتداری خەرتووم لە باشووردا بریتییە لە خستنەگەڕی سەرمایەی ملیۆنەها دۆلار بۆ تێكدانی سەقامگیری باشووری سۆدان و دواخستنی ئەم ریفراندۆمە. ئەمەش مانای ئەوەیە كە دەسەڵاتدارانی خەرتووم لەو راستییە دڵنیان كە گەلی باشووری سۆدان بەرێژەی %90 دەنگ بە سەربەخۆیی وڵاتەكەیان دەدەن و نایانەوێت لە وڵاتێكدا بژین كە ئامادە نەبێت لەسەر بنەمای دیموكراتی و فیدراڵی و پێكەوە ژیانی ئارەزوومەندانە بونیادی دەوڵەتێكی هاوچەرخ بنێتەوە.


ئەگەر كێشەی باشوورییەكان جیاوازی ئایینی بێت ئەوا دارفۆرییەكان موسڵمانی ئەفریقین
پارتی كۆنگرەی نیشتمانی بەسەرۆكایەتی عومەر بەشیر، هەموو هەوڵی بۆ ئەوەیە ئەو سیاسەتی بەعەرەبكردنەی دژی ئایین و نەتەوە جیاوازەكانی سۆدان پیادەی دەكات، لە ژێر پەردەی ئیسلام و پیادەكردنی شەریعەتی ئیسلامیدا بیشارێتەوە، بەڵام ئەو كۆمەڵكوژییەی لە ناوچەی دارفۆر ئەنجامیدا و ئێستا لەسەر ئەو كارە نامرۆڤایەتیانە دادگای تاوانەكانی نێودەوڵەتی عومەر بەشیری وەك تاوانباری جەنگ ناساندووەو بەشیر ئامادە نییە بچێتە بەردەم ئەو دادگایە، پەردەی لەسەر ئەو راستییە هەڵماڵیوە كە سیاسەتی بەشیر سیاسەتی تواندنەوەی ئایین و نەتەوە جیاوازەكانی ناو سۆدانە و گۆڕینی ناسنامەیە بۆ عەرەب نەك پیادەكردنی شەریعەتی ئیسلامی یان بونیادی دەوڵەتێكی ئیسلامی، خۆ ئەگەر سیاسەتی خەرتووم سیاسەتێكی ئیسلامی بووایە، ئەوە دەبوو لانی كەم دارفۆرییەكان وەك برای موسڵمان سەیر بكرانایە نەك تەنیا لەبەر ئەوەی زمانیان عەرەبی نییە، كۆمەڵكوژی و ژینۆساید لە دژیان پیادە بكرێت، ئەم هەڵوێستەی خەرتووم تاراددەیەكی زۆر لە هەڵوێستی حكومەتەكانی بەغدا دەچێت بەرامبەر بەكورد و بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كوردستان، كە تەنیا لەبەر ئەوەی كورد و كوردستانی بوون، هەموو گەلی كوردستانیان بە كورد و توركمان و كریستیانەوە كۆمەڵكوژ كرد و لەسەر خاكی خۆیان دەریان كرد، سەبارەت بەم لایەنە سایتی تەقریری واشنتۆن لە دیمانەیەكیدا لەگەڵ ئیزكیل لول جاتكوس، پرسیاری ئەوەی لێدەكات ئایا بۆچی كەنیسەكانی ئەمریكا پشتگیری گەلی باشووری سۆدان دەكات؟ لە وەڵامدا جاتكوس بەم شێوەیە وەڵامدەداتەوە: ((لەبەر ئەو رەفتارانەی كە دەسەڵاتی عەرەبی خەرتووم دژی گەلی سۆدان پیادەی دەكات، ئێمە ماوەی زیاتر لە 20 ساڵ خەباتمان كردووەو قوربانیمانداوە بۆ ئەوەی بە ئازادی بژین، بەڵام باكوور هەوڵدەدا شەریعەتی ئیسلامی بەسەرماندا فەرز بكات لە كاتێكدا ئێمە ئیسلام نین، ئێمە لەم نەهامەتیەدا ژیانمان بەسەربردووەو ئەمریكیەكانیش ئەو واقیعەیان هەست پێكردووە، بۆیە پشتگیرمان دەكەن، ئێستا ئەمریكییەكان پشتگیری لە موسڵمانەكانی دارفۆیش دەكەن))، ئەم حاڵەتە بە پێچەوانەی كۆماری سربیای سلۆبۆدان میلۆسۆڤیچ بوو، سلۆبۆدان میلۆسۆڤیچ ئایینی كریستیان بوو، بەڵام كۆمەڵكوژی و ژینۆسایدی دژی موسڵمانەكانی كۆسۆڤۆ ئەنجامدەدا، بۆیە رۆژئاوا پشتگیری كۆسۆڤۆی موسڵمانی لە دژی سربیای كریستیان كرد، كەواتە لێرەدا مەسەلەكە ئەوە نییە خەرتووم بانگەشەی ئیسلامی دەكات و بەلگراد بانگەشەی كریستانییەت دەكات، بەڵكو مەسەلەكە ئەوەیە چۆن رێگە لە دووبارەبوونەوەی ژینۆساید و كۆمەڵكوژی بگیرێت و رێز لە ئیرادەی ئەو گەلانە بگیرێت كە چەندین ساڵە بەهۆی جیاوازی ئیتنی و ئایینییەوە بە ناوی جۆراو جۆر دەچەوسێنرێنەوە.


خەرتووم لە بونیادی سۆدانی نوێ فەشەلی هێنا بۆیە گەلی باشوور بە كەمتر لە سەربەخۆیی رازی نابن
گەیشتن بە ئاكامی جیابوونەوە و دابەشكردنی سۆدان، هۆكارەكەی خەرتوومە نەك جۆبای پایتەختی هەرێمی باشوور، لەبەر ئەوەی ئەگەر بەپێی رێككەوتنی نیفاشا و لەماوەی پێنج ساڵی رابردوودا هەوڵەكانی سۆدان بۆ بونیادنەوەی سودانی نوێ لەسەر بنەمای وڵاتێكی فرە نەتەوە و فرە ئایین سەركەتوو بوایە، ئێستا چارەنووسی ئەم دەوڵەتە نەدەگەیشتە ئەوەی وەك دەوڵەتێكی فاشیل بەرەو دابەشكردن هەنگاو هەڵبگرێت و دابەشكردنی وڵاتەكە ببێتە شتێكی حەتمی، هۆكاری سادەش بۆ ئەم دابەشبوونە حەتمییە ئەوەیە كە ئێستا وەك ئەمری واقیع سۆدان دابەش بووەو هەرێمی باشووری سۆدان پێوەندییەكی لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەند لە خەرتووم نییە، ئەمە لە كاتێكدایە بزووتنەوەی میللی رزگاریخوازی سۆدان بەپێی رێككەوتنی ئاشتی نیفاشا هەوڵەكانی لەماوەی پێنج ساڵی رابردوو بۆ ئەوە بووە سۆدان وەك دەوڵەوتێكی هاوچەرخ سەرلەنوێ دابمەزرێتەوە، باكان مۆم سەرۆكی بزووتنەوەی میللی باشووری سۆدان سەبارەت بەم پرسە راشكاوانە دەڵێت، ئێمە لەماوەی پێنج ساڵی رابردوو زۆر هەوڵمانداوە كە سۆدانێكی نوێ دروست بكەینەوە، سۆدانێك كە رێز لە پێكهاتە فرەییە ئیتنی و ئایینە جیاوازەكانی تێدا بگیرێت و هەموو تاكێكی سۆدانی هەست بە ئارامی بكات، بەڵام دەسەڵاتی خەرتووم هەر لە هەوڵی ئەوەدا بووە سۆدانە كۆنەكە دروست بكاتەوە، واتە سۆدانی عەرەبی و ئیسلامی، ئەمەش كارێكە قبوڵ ناكرێت، سەبارەت بەوەشی كە بڕیاری ریفراندۆمەكەی باشوور بڕیارێكی سیاسییە و بزووتنەوەی میللی باشووری سۆدان لە پشتیەوەیەتی، باكان مۆم جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە بڕیاری ریفراندۆم بریارێكی سیاسیی نییە، بەڵكو بڕیارەكە گەلی باشووری سۆدان دەیدات و بزووتنەوەی میللی باشووری سۆدان ئاكامەكەی هەرچیەك بێت گوێ رایەڵی دەبێت، بەڵام پرسیاری سەرەكی ئەوەیە ئایا بۆچی گەلی باشووری سۆدان گەیشتوونە ئەو قەناعەتەی پێكەوە ژیان لەگەڵ باكووری عەرەبی مەحاڵە؟ بۆ وەڵامی ئەو پرسیارە و چەندین لایەنی پێوەنداری دیكە پێوەندیمان بەكۆمەڵێك پسپۆر و تایبەتمەند لەسەر بارودۆخی سۆدان كردووە و لەم راپۆرتە بەشداریان لەگەڵ كردووین، سەرەتا سەبارەت بەو كۆدەنگیەی لەسەر دەنگدانی باشوورییەكان بۆ سەربەخۆیی، د.مایكل رۆبینس مامۆستای زانستی سیاسەت لە زانكۆی میشیگان و تایبەتمەند لەسەر پارتە ئیسلامییەكان لە وڵاتانی عەرەبی تایبەت بەم راپۆرتەی راگەیاندن و وتی: ((پرۆسەی راپرسیەكە تا راددەیەكی گەورە دەوەستێتەسەر ئاستی بەشداربوونی نێودەوڵەتی. لە ئێستادا، پرۆسەكە تا راددەیەكی زۆر وەك پرۆسەیەكی ناوخۆیی بەڕێوەدەچێت، هەروەها بەهۆی ناكۆكییەكانی نێوان لایەنەكانی باشوور و باكوور، پرۆسەكە بە دەگمەن بەرەوپێشچووە. عومەر بەشیری سەرۆكی سۆدان زۆر پەرۆشە بۆ پاراستنی یەكێتی وڵاتەكە لە كاتێكدا ئەگەری ئەوە هەیە سەركردەكانی بزووتنەوەی رزگاری خەڵكی باشوور بە كەمتر لە سەربەخۆیی رازی نەبن. بەلەبەرچاوگرتنی ئەم هەوڵێستە دژ یەكانە و توانای هەر لایەنێك بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی گەورە ئینحیاز بكەن بۆ ئەنجامی هەڵبژاردنەكان، ئەوا نەزیهی پرۆسەكە دەكەوێتە ژێر گومان و پرسیاری گەورەوە، هەروەها گومانی گەورە لە توانای هەردوولا دەكرێت بۆ ئەوەی بگەنە چارەسەرێك كە بوار بۆ راپرسیەكە بڕەخسێنێت. ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەستێوەردان بكات بۆ ئەوەی راپرسیەكە لە هەلومەرجێكی تا راددەیەك شەفاف و ئازاد رووبدات، ئەوا هیچ گومانێك نییە كە باشوورییەكان بە توندی دەنگ بۆ سەربەخۆیی دەدەن. پێموایە دوای چەند ساڵ لە شەڕێكی دڵڕەقانە، ئەنجامەكە لە بەرژەوەندی سەربەخۆییدا دەبێت.. بەڵام دەبێت ئەوەش بڵێین، زەحمەتە سۆدان بكرێتە مۆدێلێك بۆ چارەسەركردنی ناكۆكی ئیتنی. ئەگەر راپرسیەكە رووبدات، ئەوا دەرئەنجامی زیاتر لە چل ساڵ ناكۆكی چەكداری نێوان یاخیبووەكانی باشوور و رژێم دەبێت لە باكووردا. دەرئەنجامەكە بە بنبەست گەیشتنێك بوو كە بەشێكی زۆری باشووری وێرانكرد و بووە هۆی سنوورداركردنی هەوڵەكانی گەشەپێدان. لە راستیدا، ئەگەر باشوور سەربەخۆیی بەدەست بهێنێت، ئەوا دەبێتە یەكێك لە هەژارترین و كەمتر گەشەكردوترین وڵاتانی جیهان. لەوەش زیاتر، ئەگەری ئەوە لە ئارادانییە سەربەخۆیی كێشە سەرەكییەكانی نێوان باشوور و باكوور چارەسەر بكات. بەڵكو ئەوان وەك دراوسێی دوژمن دەمێننەوە و ئەگەری زیاتر ئەوەیە پەنا بۆ دەستێوەردان ببەن لە كاروباری ناوخۆیی یەكتردا. « ئاشتی» نێوان هەردوولا تەنیا بەناو ئاشتی دەبێت، كەواتە چارەسەرێكی كەم- ئەگەر چارەسەرێكیش بێتەئاراوە- لەم پرۆسەیەوە دەكەوێتەوە. بەڵام ئەگەر پرۆسەكە بە چەشنێك بێت هەردوولا ئیعتیراف بەو جیاوازییە بنەڕەتییانە بكەن كەسەرچاوەی دابەشبوونیانە و ئەگەر بگەنە رێككەوتنێك لەسەر ئەوەی وەك بەشێكی هەمان وڵات بمێننەوە یا هەردوولا بە دابەشكردنی وڵاتەكە رازی بن، ئەگەر ئەمە رووبدات، ئەوا جێی دڵخۆشی دەبێت)).


بەڵام پرۆفیسۆر نۆمی چازان سەرۆكی بەشی دیراساتی ئەفریقیا لە زانكۆی حەیفا تێڕوانێكی گەشبینانە تری هەیە و پێیوایە ئەم ربفراندۆمەی لە باشووری سۆدان دەكرێت دەبێتە هۆكاری چارەسەركردنی كێشەیەكی دێرین و بەمجۆرە بۆ ئەم راپۆرتە هاتە ئاخاوتن و وتی: ((ئەو راپرسییەی سۆدان كە بڕیارە لە مانگی كانوونی دووەمی ساڵی 2011دا بكرێت، بریتییە لە دەرئەنجامی دەیەها ساڵی ناكۆكی و هەوڵی هێنانەئارای ئاشتەوایی. سیستمی راپرسی لە رابردوودا لە ئەفریقیادا پیادەكرا، ئەویش لەو ناوچانەی لەژێر ئینتیدابی نەتەوە یەكگرتوەكاندا بوون (نموونەی باش بۆ ئەم ناوچانە بریتین لە تۆگۆ و كامیرۆن). ئەگەر كەسێك پابەندبێت بە بنەما سەرەكییەكانی مافی بڕیاردانی چارەنووسەوە، ئەوا لەراستیدا، راپرسیگەلی لەمجۆرە بریتی دەبن لە رەنگدانەوەی ئیرادەی خەڵكە بەشداربووەكە. بە دڵنیاییەوە، پێشبینی كردنی ئەنجامی راپرسیەكە لەم كاتەدا كارێك دەبێت نیشانەی باوەڕبەخۆبوونێكی زیاد لە پێویستی دەبێت كە رەنگە پێچەوانەی مەنتیق بێت...هەروەها لایەنێكی گرنگ كە لێرەدا دەمەوێت ئاماژەی پێبكەم ئەوەیە كە ئەم كێشە ئاڵۆزە نەك هەر تەنیا پەیوەستە بە ئایینەوە، بەڵكو بە لایەنی ئیتنی و كولتووری و جوگرافیشەوە. لەوەش زیاتر، زۆرێك لەو كێشانەی پێیان دەوترێت كێشەی ئیتنی لە سۆداندا پێناسەیەكی ژیرانەی بۆ كراوە كە بریتییە لەوەی ئەم كێشانە دەرهاویشتەی كۆمەڵایەتی ململانێكردن و پرسە ئابووریەكانن. بەتوندی هۆشداری دەدەم لە تەفسیركردنی ئەم كێشانە لەسەر بنەمای تاكە رەهەندێك، كە بریتییە لە رەهەندی ئایینی)).

لایەنێكی دیكەی پرسی ریفراندۆمی باشووری سۆدان دەیوروژێنێت ئەوەیە، ئایا ئەم ریفراندۆمە دەبێتە مۆدیلێك بۆ ئەوەی كێشە هاوشێوەكانی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی بە هەمان شێوە چارەسەر بكرێت؟ سەبارەت بەم پرسە پرۆفیسۆر سیما بەیدای سەرۆكی سەنتەری دیراساتی رۆژئاوای ئاسیا لە زانكۆی جەواهیر لال نەهرۆ لە هیندستان بەمجۆرە رای خۆی بۆ ئەم راپۆرتە دەربڕی و وتی: ((ئەنجامدانی راپرسی و بەشداربوونی خەڵك لە راپرسیدا مافی خۆیانە، زۆرجار بۆ یەكلاكردنەوەی كێشەی ئیتنی بەكار دەهێنرێت، بەڵام دەڵێم كێشەی ئیتنی كێشەیەكی فرەڕەهەندە، لەبەرئەوە لەو باوەڕەدانیم بتوانین بەهۆی راپرسییەوە بە تەواوەتی چارەسەری بكەین، بۆ نموونە ئەمە لە هەمان كاتدا پێویستی بە رێككەوتنی سیاسی دەبێت...

هەر بۆیە رەنگە نەتوانرێت ئەمە بكرێتە مۆدێلێك بۆ ئەوەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دووبارە بكرێتەوە، بەڵام نكۆڵی لەوە ناكرێت كە كاریگەری دەبێت و رەنگە ببێتە سەرچاوەی ئیلهام بۆ گرووپە ئیتنییەكانی دیكە و كاردانەوەی ئەوانیش داواكردنی ئەنجامدانی راپرسی بێت، بۆ نموونە رەنگە كوردەكان ئەم داواكاریە بەرز بكەنەوە. بەڵام باوەڕم وانییە ئەنجامدانی راپرسی شێوازێكی سەركەوتوو بێت بۆ چارەسەركردنی كێشە سیاسییەكان، لەبەر ئەوەی ئەنجامدانی راپرسی لە سیاقی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆر زەحمەتە. بۆ نموونە كێشەی كوردەكان هەر تەنیا پەیوەست نییە بە دەوڵەتێكی دیاریكراوەوە، بەڵكو گرێدراوە بە وڵاتانی ئێران و سوریا و توركیا و عێراقەوە و لەوە باوەڕەدانیم رژێم و دەسەڵاتەكانی ئەم وڵاتانە رەزامەندی دەربڕن لەسەر ئەنجامدانی راپرسی بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد، ئەوەی دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە رەنگە ئەزموونی باشووری سۆدان ببێتە سەرچاوەی ئیلهام و هاندانی هەندێ لە كوردەكان بۆ ئەوەی داوای هەمان چارەسەر بكەن)).


بەڵام سەبارەت بە كرۆكی كێشەی باشووری سۆدان و ناكۆكییەكانی لەگەڵ باشوور، پرۆفیسۆر لایڤ مەنگەر ئوستادی ئەنترۆبۆلۆژی لە زانكۆی بیرگن و تایبەتمەند لە تێگەیشتنی گلۆبالیزم و چارەسەركردنی كێشە ئیتنی و ئایینییەكان بۆ ئەم راپۆرتە بەمجۆرە هاتە وەڵام و وتی: ((كێشەی باشووری سۆدان پەیوەستە بە پرسی ئایین و ئیتنییەوە، لەبەر ئەوەی هەمیشە بونیادی دەوڵەتی سۆدان بە چەشنێك بووە مەیلە عەرەبی و ئیسلامییەكان باڵادەست بوونە بەسەریدا. چاوخشاندنەوەیەكی خێرا بە مێژووی سۆداندا ئەم راستیە دەسەلمێنێت. هەندێجار ناكۆكیەكەش وەك ناكۆكی باكووری عەرەبی- ئیسلامی لە دژی باشووری ئەفریقی-مەسیحی دەركەوتووە. بەڵام هەندێ كاتی دیكە كێشەكە وەك كێشەی مەركەز دژی ناوچە كەنارەكان دەركەوتووە، كە تێیدا خەرتوم و دۆڵی نیل وەك مەركەز و باقی بەشەكانی دیكەی سۆدان وەك كەنار دەركەوتوون. بۆ نموونە ئەم راستیە لە ناكۆكی دارفوردا دەردەكەوێت، كە خەڵكەكەی موسڵمانن، لەگەڵ ئەوەشدا دژی مەركەز دەوەستنەوە. لێرەدا، چارەسەرەكە پەیوەستە بە سەرهەڵدانی بونیادێكی نوێی دەوڵەتەوە لە سۆداندا، كە رێگە بە فرەیی بدات. هەر هەوڵێك بۆ بەڕێوەبردنی وڵاتەكە لەسەر بنەمای ئایینێكی دیاریكراو چارەنووسی شكست دەبێت. هەربۆیە پێدەچێت تا راددەیەك لەوە دڵنیابین زۆرینەی خەڵكی باشوور دەنگ بۆ سەربەخۆیی دەدەن. ئەگەر خەڵكی سۆدان بدوێنیت، هەم لە باشوور و هەم لە باكووری وڵاتەكە، ئەوا گومانێكی زۆرت بۆ دروست نابێت لە بارەی ئەم دەرئەنجامەوە «سەربەخۆیی». بە هەمان شێوە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی خۆی بۆ واقیعێكی نوێ ئامادە دەكات، كە دەوڵەتێكی نەتەوەیی نوێ لە ناوچەكەدا دروست دەبێت. بەڵام كارێكی كەم ئەنجام دراوە بۆ ئەنجامدانی پرۆسە راستەقینەكان. لەم رووەوە سنووری باكوور-باشوور، یەكێكە لە نموونەكان، كە جگە لە كێشانی سنوور تەرتیباتێكی كەم ئەنجامدراوە. تەرتیباتی دامەزراوەیی كەم ئەنجامدراوە بۆ چۆنییەتی بەڕێوەبردنی ئەو پرۆسانەی كە پەیوەستن بە ناوچە سنوورییەكانەوە، وەك هاتووچۆی خەڵك بەو سنوورانەدا، هێنانی مەڕ و ماڵات بۆ لەوەڕاندنیان، چۆنییەتی یەكلاكردنەوەی ناكۆكیە موڵكدارییەكان لەهەردوو دیوی سنوورەكە و تاد. ئەمانە تەنیا نموونەیەك بوون بۆ پرسە ئاڵۆزەكان كە ئەگەر چارەسەر نەكرێن، ئەوا زوو دەبنەهۆی دروستبوونی «هەستی نیشتمانپەروەرێتی» و بە ئاسانی دەبنە سەرچاوەی كێشە كاتێك ناوچەكە دەگۆڕێت لە ناوچەیەك كە «پێوەندییە خێڵەكییەكان» تێیدا باڵادەست بوو بۆ ناوچەیەك كە «تەفاعولی دەوڵەت نەتەوە» زاڵدەبێت بەسەریدا)).

دەوڵەتە بێ ناوەكەی باشووری سۆدان
لەگەڵ هەموو جیهاندا پێوەندی دەبێت
ژمارەیەكی بەرچاوی دەوڵەتانی عەرەبی بە ئاشكرا و بە فەرمی پێوەندی دیپلۆماتیان لەگەڵ ئیسرائیل هەیە، هەندێكیشیان ژێر بەژێر پێوەندیان هەیە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنج و تێڕامانە میدیای عەرەبی هەموو كات ئەو پرسیارە لەبەرامبەر ئەو گەلە غەیرە عەرەبیانە دەوروژێنن كە هەنگاو بۆ سەربەخۆیی هەڵدەگرن یان دەگەنە ئاستێك كە پێوەندی لەگەڵ جیهانی دەرەوە گرێبدەن، ئەم پرسە بۆ كورد چۆنە بۆ باشوورییەكانیش بەهەمان شێوەیە، بۆیە لەم سەروبەندەدا كە باشووری سۆدان هەنگاو بەرەو سەربەخۆیی هەڵدەگرێت تۆمەتی میدیاكانی عەرەب بۆ ئەم دەوڵەتە تازەیە ئەوەیە كە دوای ئەوەی سەربەخۆیی وەرگرت ئایا لەگەڵ ئیسرائیل پێوەندی دروست دەكات یان نە،، هەروەها دەیكەنە مانشێتی سەرەكی رۆژنامەكان و مەسەلەكەش هێندەی بە رێگرتن لە مافی چارەنووسی گەلانی غەیرە عەرەب هەیە و هەوڵێكە بۆ دروستكردنی ئاستەنگ بۆیان شتێكی دیكە نییە.