بە پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق یان پێكنەهاتنی ئەمریكا مكووڕە بەشێك لە هێزەكانی تا كۆتایی ئاب بكێشێتەوە
August 24, 2010
راپۆرتەکان
بۆ ئێستای عێراق كەس خوازیاری ئەوەنییە بگەڕێتەوە بۆ بارودۆخی ڕابردوو، بەڵام ئایا سیاسیەكان بەم ئاڕاستەیەدا كاردەكەن، ئەوە مەسەلەیەكی دیكەیە، یا ئایا دەوڵەتە دراوسێكان ڕێگەدەدەن ئەمە ڕووبدات، دووبارە ئەمە مەسەلەیەكی دیكەیە. من پێم وایە دوای ئەزموونە ناخۆشەكانی حەوت ساڵی ڕابردوو ئەوا ئەگەر عێراق بتوانێت حكومەتی نوێ پێبكهێنێت و هەنگاو بۆ پێشەوە بنێت، ئەوا بەهۆی سەروەت و سامانە زۆرەكەیەوە و بەهۆی توانای خەڵكەكەیەوە دەتوانێت ببێتە وڵاتێكی دەوڵەمەند و ئاستێكی بەرزی ژیان و گوزەرانی هەبێت لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. من پێم وایە ئەمە خواستی خەڵكی عێراقە، بەڵام كێشەكە لە سیاسییەكانی ئەو وڵاتە و لە هێزە دەرەكیەكاندایە كە ڕێگری لەم هەوڵ و هەنگاوانە دەكەن. من دەمەوێت ئەوە بڵێم لە هەندێ وڵاتدا خەرجی دۆزینەوە و دەرهێنانی نەوت یەكجار زۆرە، هەندێ جار ناچار دەبن لە كەنار دەریاكان و لە قوڵاییەكی زۆردا بۆی بگەڕێن، بەڵام لە عێراقدا نەوتێكی زۆر، نەوتێكی باش هەیە كە بە ئاسانی دەتوانرێت دەربهێنرێت، ئەگەر عێراق بە باشی ئەم سەروەتەی بەكارهێنا، ئەوا دەتوانێت بە ڕەوتێكی خێرا ببووژێتەوە، لەبەر ئەوە من هیوادارم ئەمە دوایین قەیران بێت لەم ڕووەوە كە لە عێراقدا ڕووبدات و ئومێدی من ئەوەیە ئەگەر ئەم حكومەتە پێكهێنرا جارێكی دیكە ئەم تەنگژەیە دووبارە نەبێتەوە لە وڵاتەكەدا.)) هەر سەبارەت بەم پرسە و تێڕوانین بۆ داهاتووی عێراق و ئەو مەترسی و تەحدیانەی لەم قۆناخە رووبەرووی عێراق دەبنەوە ـ پرسیارمان لە د.نافیز موسەدەق ئەحمەد پسپۆر لە كاروباری نێودەوڵەتی و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی لەندەن كردو بەرێزی بەمجۆرە وەڵامی ئەم راپۆرتەی دایەوە وتی: ((باردۆخی عێراق بارودۆخێكی ناسەقامگیرە، هۆكاری ناسەقامگیریەكەش بۆ وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا دەگەڕێتەوە، لەبەر ئەوەی هەر لەسەرەتاوە سوپا و سیاسیەكانی ئەمەریكا هەوڵی قووڵكردنەوەی گرژیە تائیفیەكانیان داوە، ئەویش لە ڕێی دابینكردنی داراییەوە بۆ گرووپە توندڕەوەكانی سوننە و لە هەمان كاتدا بۆ گرووپە توندڕەوە شیعەكانیش، چونكە ئەمەریكا هەر لە سەرەتاوە پلانی دابەشكردنی عێراقی هەبووە. ئێمە دەزانین كە هۆكارێكی ستراتیجی لە پشت دەستێوەردان و داگیركردنی عێراقەوە هەبوو لە لایەن ئەمەریكاوە، من ناڵێم كۆنتڕۆڵكردنی سەرچاوە نەوتییەكانی ئەم وڵاتە تاكە هۆكار بوو، بەڵام هۆكاری بنەڕەتی بوو بۆ ئەم داگیركردنە. لە هەمان كاتدا ئەمەریكا هەرگیز نیازی جێهێشتنی عێراقی نەبووە، تەنانەت كاتێك ئۆباما بەڵێنی پاشەكشەپێكردنی هێزەكانیدا ڕاوێژكارەكانی ڕاسپاردەی ئەوەیان كرد نزیكەی 50 هەزار سەربازێك لەو وڵاتەدا جێگیربكات. ئێستاش ئێمە دەبیستین هەندێ لە بەرپرسانی عێراق باس لەوە دەكەن دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا حكومەت دەڕوخێت و شەڕی ئەهلی دروست دەبێت، ڕەنگە ئەمە بە تەواوەتی ناڕاست نەبێت، بەڵام ئێمە دەزانین هۆكاری ناسەقامگیری ئەمەریكایە و ئەمەریكاش درێژە بە ناسەقامگیری دەدات. چونكە بەڵگەنامەی ئەوە لە ئارادایە كە دەزگای هەواڵگری ئەمەریكا دارایی بۆ گرووپە سونییە توندڕەوەكان دابین كردووە بۆ ئەوەی ببنە پارسەنگی دەستڕۆیشتوی شیعەكانی عێراق و دەستڕۆیشتوویی ئێران لە عێراق و ناوچەكەدا. كەواتە ئەمەریكا دۆخێكی خوڵقاندووە سەقامگیری تێیدا ناچەسپێت، ئەم بارودۆخەش بەردەوام دەبێت تاوەكو عێراقیەكان درك بەوە نەكەن ئەمە گەمەیەكە خزمەت بە بەرژەوەندی پێكهاتەكانی وڵاتەكە و تێكڕای خەڵكی وڵاتەكە ناكات. من ناڵێم عێراق نابێتە وڵاتێكی دیموكراتی، دەكرێت دیموكراسیەتێكی كارا لە عێراقدا بهێنرێتەئاراوە، بەڵام دەبێت سەرەتا چەند شتێك بكرێت، یەكەم دەبێت وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا، بەریتانیا و ڕوسیا و تێكڕای ئەو هێزانەی بەشداریان كرد لە شەڕی عێراقدا هەڵبستن بە دووبارە بنیاتنانەوەی ژێرخانی وڵاتەكە كە لە لایەن ئەمەریكاوە وێرانكرا، تاوەكو ئەمە ڕوونەدات، ئەوا خەڵكی كێشەیان دەبێت و ئەمەش سەردەكێشێت بۆ دروستبوونی هەستی ڕق و كینە و ئەو كاتە ئامادەی پەنابردنەبەر توندوتیژی دەبن و ئەمەش وایان لێدەكات بە ئاسانی لە لایەن گرووپە توندڕەوەكانەوە بەكاربهێنرێن. كەواتە تاوەكو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی خۆی پابەند نەكات بە یارمەتیدانی عێراقیەكان بۆ دابینكردنی پێداویستە بنەڕەتیەكانی وەك ئاوی پاك، كارەبا و پەروەردە و تاد... ئەوا دۆخەكە بە مەترسیدار دەمێنێتیەوە و جێی داخە پێشبینی ئەوە ناكرێت لە ئایندەیەكی نزیكدا ئەمە ڕووبدات. لە لایەكی دیكەوە تاوەكو كۆتایی بە هاوكاری دارایی دەرەكی- كە بە شێوەیەكی تایبەتی لە لایەن ئەمەریكا و سعودیە و پاكستان و تەنانەت بەریتانیاشەوە دابین دەكرێت- بۆ گرووپە توندڕەوەكان نەهێنرێت، ئەوا گرنگ نییە جڵەوی دەسەڵات و حكومەت لە دەستی كێدایە، بەڵام نە دەتوانێت حكومەتێكی سەركەتوو بێت و نە دەكرێت دیموكراسیەتێكی كارا لە وڵاتەكەدا بنیات بنرێت و نە بارودۆخە سیاسیەكەش سەقامگیری بەخۆوە دەبینێت. من داوا لە خەڵكی عێراق دەكەم كۆتایی بەم گەمەیە بهێنن، مەبەستم ئەوەیە عێراقیەكان كەوتونەتە تەڵەی ئەمەریكاوە و ئەمەریكا گەمە بە پێكهاتەكانی ئەم وڵاتە دەكات، دەبێت عێراقیەكان كۆتایی بەم گەمەیە بهێنن و نە شیعە و نە كورد و نە سوننەكانیش بیر لە پەنابردنەبەر ئەمەریكا نەكەنەوە بۆ یارمەتیدانیان، لەبەر ئەوەی ئەمەریكا لە خشتەیان دەبات، بە پێچەوانەوە دەبێت ڕێگە نەدەن ئەمەریكا دەسەڵاتی خۆی پتەو بكات لە وڵاتەكەدا، ئەگەرنا توندوتیژی درێژەدەكێشێت و هیچ لایەكیش سەركەوتوو نابێت.))
هەتا ئێستا هەوڵەكان بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق بێ ئاكام بوون
رۆژی دوانزەی ئاب و لە دیمانەیەكی ئامۆژگای برۆكینگز لەگەڵ پرۆفیسۆر كینس پۆلاك سەرۆكی سەنتەری سابان، پرسیاری ئەوەی لێدەكەن : پاش كۆتایی هاتنی هەڵبژاردنەكان لە مانگی ئادار-ەوە، ئایا رات چییە بەرامبەر ئەوەی كە تاكو ئەمڕۆ نەتوانراوە حكومەت پێكبهێنرێت؟ ئایا بۆچی «عەلاوی» و «مالكی» ناتوانن رێككەون؟ پرۆفیسۆر پۆلاك بەمجۆرە وەڵامی برۆكینگزی داوەتەوە: ((ئەم پرسیارە پرسیارێكی 64،000 دۆلارییە. هەردووك لە «مالكی» و «عەلاوی» باش لەو راستییە تێدەگەن كە باشترین رێگەچارە و گەورەترین بەرژەوەندی بریتیە لە پێكهێنانی هاوپەیمانی لەنێوانی هەردووك لە پارتەكانیان. بەڵام كێشەكە لەوەدایە كە ئەوان یەكتریان خۆش ناوێت، هەردووكشیان دەیانەوێ ببن بە هاوبەشی گەورە لە هاوپەیمانێتییەكە. من پێموایە كە ئیدارەكە رێچكەی دروستی گرتووە كە لە هەوڵدانە بۆ كەمكردنەوەی دەسەڵاتەكانی سەرۆك وەزیران و پۆستە فەرمییەكانی تر، ئەمەش لەلایەنێك هەستی ئارامی و دڵنیایی بە خەڵك دەبەخشێت لەو بارەیەی كە سەرۆك وەزیرانی داهاتوو وەكو دیكتاتۆرێك دەرناكەوێت، لەلایەنێكی ترەوە پۆستی زیاتر دروست دەكرێت كە لەلایەن هەردووكیانەوە و پێكهاتە گرنگەكانی تر پەسەند دەبێت كە ئەوانیش لەلای خۆیانەوە حەزدەكەن لە حكومەتدا پۆستێكی گرنگ وەرگرن. نیگەرانیی من لەو قسانەیە كە ئەمریكا و نەتەوە یەكگرتووەكان و عێراقییەكان قسەیان لەبارەی كردووە، دروستكردنی هەندێ پۆستی نوێ و دەركردنی تەشریعاتی نوێ لەبارەی بەخشینی هێز بە دەسەڵاتەكانیان بارەكە چارەسەرناكات، بەڵكو لەوانەیە خراپتری بكات. مالكی، وەكو سەرۆك وەزیران، تواناكانی نمایشكرد لە دەستێوەردان لە پۆست و دەسەڵاتەكانی تر كە وەكو هاوتایەك دانرابوون بەرامبەر بە پۆستی سەرۆك وەزیران. بەم شێوەیە، مالكی، یان هەر كەسێكی تر كە لە ئایندەدا ببێت بە سەرۆك وەزیران، دەتوانێت هەمان شت دووبارەبكاتەوە. بەتایبەتی لەگەڵ پەرلەمانی نوێدا، سەرۆك وەزیران زۆر بە ئاسانی دەتوانێت یاری بە پەرلەمان بكات و بە ئارەزووی ئەو یاسا بگۆڕێ یان فەرامۆشی بكات. هەر بۆیە من حەزدەكەم گۆڕانكاری دەستووری رووبدات بۆئەوەی بەرپرسیارەتییەكان لەبارەی رۆڵی فەرماندەی هێزەكان و ئاسایش بۆ سەرۆكایەتی بگوازرێتەوە. ئەو كاتە هاوسەنگییەك لەنێوانی دەسەڵاتەكانی سەرۆك وەزیران و سەرۆكایەتی كۆمار دروست دەبێت، هەروەها دەبێت بەمایەی دروستبوونی 2 پۆست كە هەردووك لە مالكی و عەلاوی ئامادە دەبن وەریگرن.)) ئەوەی پرۆفیسۆر پۆلاك لە وەڵامەكەیدا ئاماژەی پێكردووە خستنەرووی واقیعی سیاسیی ئێستای عێراقە و لە نزیكەوە پۆلاك ئاگاداری رەوشەكەیەو ماوەیەك پێش ئێستا لەعێراق بووە و لەنزیكەوە لەگەڵ زۆربەی سیاسیەكانی عێراق قسەی كردووە، بەڵام سەبارەت بەم واقیعەی پۆلاك باسی كرد، ئێمە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر ئۆدنیڵ بۆ ئەم راپۆرتە كرد و لەوەڵامدا پێی وتین: ((هەروەك ئێمە لە ئینگلیزیدا دەڵێین «شەیتان لە وردەكاریەكاندایە.» لە ڕاستیدا كێشەی سەرەكی نێوان پێكهاتەكانی عێراق هەمیشە بریتیە بووە لە بێ متمانەیی، بۆ نموونە ئەگەر دووبارە مالیكی دەسەڵات بگرێتەوە دەست ئەو پرسیارە دروست دەبێت ئایا نوێنەرایەتی بەرژەوەندیەكانی كوردەكان دەكات، یان ئایا نوێنەرایەتی بەرژەوەندیەكانی عێراقیەكان دەكات، لێرەدا ئەوەی گرنگە لەم لیژنەیەدا ئەوەیە ئایا بەو شێوەیە لێی دەڕوانرێت كە كار بۆ بەرژەوەندی گشتی دەكات و بەم شێوەیە دەبێتە هەنگاوێك بۆ دروستكردنی متمانە لە نێوان پێكهاتە جیاوازەكاندا یان نا، چونكە گرنگ ئەوەیە هیچ پێكهاتەیەك هەست نەكات بەرژەوەندیەكانی فەرامۆش دەكرێت و پەراوێز دەكرێت، ئەگەر بەم ڕوحیەتەوە كاربكات ئەوا هەنگاوێكی باش دەبێت، كاری ئەو لیژنەیەش ئەگەر بتوانێت دەسەڵاتی سەرۆك وەزیران سنوردار بكات كارێكی باش دەكات. بۆ ئەوەی هەموو لایەك هەست بكەن ڕێز لە بۆچوون و تێڕوانینەكانیان دەگیرێت ئەوا ئەمە دەبێتە هەوڵ و هەنگاوێك بەرەو پێكهێنانی یەكێتی نیشتیمانی. بەڵام ئەوەی زیاتر بارودۆخەكەی ئاڵۆزكردووە ئەوەیە ئەمەریكا خوازیاری كشانەوەیە و لە ڕاستیدا ناتوانێت بكشێتەوە ئەگەر حكومەتێكی سەقامگیر پێكنەهێنرێت، ئێرانیەكانیش نایانەوێت حكومەت بە پەلە پێكبهێنرێت ئەگەر پێشتر چەند تەنازولێك بە ئەمەریكا نەكەن. كەواتە عێراق لە دۆخێكی دژواردایە. )) بەڵام د.نافیز موسەدەق هۆكاری پێكنەهێنانی حكومەت دەگێرێتەوە بۆ كورتبینی لایەنە عێراقیەكان و ئەو پێی وایە تا ئێستا لایەنە عێراقیەكان لە نێو بەرژوەندییە تەسكە ئیتنی و تایفیەكانەوە سەیری ئاییندەی عێراق دەكەن و لەمبارەشەوە بەم راپۆرتەی رایگەیاند: ((ئەوەی من بەدی دەكەم ئەوەیە پێكهاتە جیاوازەكان گەمەی جیاواز دەكەن، مەبەستم ئەوەیە هێشتا ئەم پێكهاتانە گفتوگۆی گونجاویان لەگەڵ یەكدا نەكردووە، كە بە داخەوە پێدەچێت ئەم دۆخە تا ماوەیەكی دیكەش بەم شێوەیە درێژە بكێشێت. من پێم وایە لەم ڕووەوە هەم نیگەرانی كوردەكان ڕەوایە و هەم نیگەرانی شیعە و سوننەكانیش، لەبەر ئەوە بە تێڕوانینی من پێویستە ئەم لایەنە جیاوازانە لە سیاقێكی نیشتیمانی گەورەتردا لە كێشەكان بڕوانن و هەوڵی چارەسەركردنیان بدەن، واتە دەبێت كار بۆ هێنانەدی بەرژەوەندیە نیشتمانیەكان بدەن، نەك بەرژەوەندیە بەرتەسكەكانی پێكهاتە جیاوازەكان، ئەمە گەڕانەوەیە بۆ دواوە، بۆچی دەبێت عێراقیەكان وەك كورد و وەك شیعە و وەك سوننە بیر لە خۆیان بكەنەوە. ئەمە دۆخێكە لە لایەن دەستێوەردانی ئیمپریالیەوە خوڵقێنراوە و هەر لەلایەن ئەم هێزانەوە قوڵتركراوەتەوە. كەواتە تەنیا لەو كاتەدا كە بیر لە بەرژەوەندی عێراق دەكرێتەوە دەتوانرێت لە سیاقێكی ڕاست و دروستدا كار بۆ هێنانەدی بەرژەوەندیەكانی كورد و شیعە و سوننەكان بكرێت.لەم چوارچێوەیەدا كاتێك ئەمریكا گوشار دەخاتە سەر لایەنەكان من پێم وایە بۆ ئەوەیە ڕاددەیەك لە سەقامگیری لە عێراقدا دروست بێت تاوەكو بتوانێت نەوتی وڵاتەكە هەناردەی دەرەوە بكات، لەبەر ئەوەی پێشبینی دەكرێت كە لە ماوەی 5 ساڵی ڕابردودا قەیرانی نەوت لەسەر ئاستی جیهان ڕووبدات، كەواتە ئەمەریكا خوازیارە عێراق ئەوەندە سەقامگیربێت بۆ ئەوەی وەبەرهێنەرەكان بێنە ئەم وڵاتەوە و دەست بە كردنەوەی كێڵگە نەوتیەكان بكەن و ئاستی بەرهەمهێنان و هەناردەكردن بەرزبكەنەوە بە چەشنێك ببێتەهۆی سوككردنی ئەو قەیرانی نەوتەی پێشبینی دەكرێت ڕووبدات. هەروەها ڕەنگە ئەمە بۆ هەڵوەشاندنەوە یاخود لاوازكردنی ڕێكخراوی ئۆپیك بەكاربهێنن، بە تایبەتی ئێران. كەواتە ئەمەریكا بەلایەوە گرنگە حكومەتێكی مەركەزی بەهێز لە عێراقدا هەبێت بە چاوپۆشین لەوەی حكومەتێكی دیموكراتی دەبێت یان نا، بەڵام گرنگە ئەوەیە بتوانێت پرۆسەی بەرهەمهێنان و هەناردەكردنی نەوت درێژە پێبدات.)) ئەم بۆچوون و تێڕوانینانە لەم راپۆرتە خراونەتە روو لەگەڵ ئەوەی لێك جیاوازن بەڵام هەموو یان پێكەوە ئەو راستیەمان بۆ دیاری دەكەن، كە عێراق لەبەردەم تەحەددا و هەڕەشەیەكی گەورەدایە و ئەگەر لایەنە عێراقیەكان نەتوانن رێكبكەون، ئەوا لەوانەیە بگەڕێنەوە بۆ چوارگۆشەی یەكەم.