پرۆفیسۆر داڤید ئیتان كۆربین ئوستادی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە و تۆژەرەیی باڵایە لە ئامۆژگای بەلفەر بۆ دیراساتی نێودەوڵەتی لە زانكۆی هارڤارد و پسپۆر تایبەتمەندە لەسەر دیراساتی ئاسایشی نێودەوڵەتی و دەوڵەتانی ئیسلامی، بۆ قسەكردن لەسەر رەوشی ئێستای سوریا و هەوڵە نێودەوڵەتییەكان بۆ گرێدانی كۆنگرەی ژنیف و بەكارهێنانی چەكی كیماویی لەلایەن رژیمی ئەسەدەوە، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی پرۆفیسۆر داڤید ئیتان كرد و بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

* لەگەڵ ئەوەی ئێستا كێشەی سوریا بۆتە كێشەیەكی نێودەوڵەتی، بەڵام ئەم بەنێو دەوڵەتیبوونە نەك نەیتوانیوە كێشەكە ئاڵۆزتر بووە، تۆچۆن سەیری ئەم بارودۆخە دەكەیت؟
- ئەم بارودۆخەی سوریا پتر دابەشبوون و هاوپەیمانێتییەكانی دەرخست و زەقی كردنەوە، ئێران و سوریا و حزبوڵڵا و ڕوسیا لە دژی – كەم تا زۆر- هاوپەیمانە ئەوروپییە ڕۆژئاواییەكان و ئەمەریكا. لەبەر چەندین هۆكار تا ئێستا ئەمەریكا نەیویست تێوەبگلێت، گەورەترین هۆكار ئەوەیە كە ئێمە لە ئەمەریكا پێی دەڵێین شەكەت بوون بەدەست جەنگەوە « war fatigue»، چونكە ئێمە لە 2001ەوە لە دوو شەڕی گەورەدابووینە لە ئەفغانستان و لە عێراق، و چیتر وڵاتەكە خوازیاری شەڕێكی دیكەی نییە. زۆرێك لە شیكەرەوەكانی واشنتۆن سوریا بە هەڵدێرێك دەزانن، بە تەڵەیەكی دەزانن كە دەویسترێت ئەمەریكا ڕابكێشرێت بۆ ئەوەی دووچاری شەڕێكی دیكە بێت، ئەویش لە بارودۆخێكدا كە ڕوون نییە چ لایەنێك بگریت، چونكە- ئەو لایەنانە- سیاسەتێكیان نییە كە ڕاست و دروست بێت. لەبەر ئەوە هەر كارێك ئەنجام بدات دەبێتە ئەگەری ئەوە زیاد دەكات كە زیاتر و زیاتر لە شەڕی ئەو وڵاتەوە تێوەبگلێت. كەواتە پێم وایە تا ئێستا ئەمەریكا سیاسەتێكی ژیرانەی گرتۆتەبەر، بەڵام ناچار بوو- بەلای كەمەوە- و تا ڕاددیەكی دیاریكراو هاوكاری شۆڕشگێران بكات، ئەویش دوای ئەوەی ئاشكرابوو كە هێزەكانی ئەسەد چەكی كیمیاویان بەكارهێناوە. و لەبەر ئەوەی هاوپەیمانەكەمان- بەریتانیا- نیازی خۆی ڕاگەیاندووە كە چەك بدات بە شۆڕشگێڕان، ئەوا ئەمەریكا هەنگاو دەنێت بۆ پێدان چەك بە شۆڕشگێڕان. ئێمە تەنها چەكی بچووكیان پێدەدەین و ڕەنگە دژە تانكیان بدەینێ، بەڵام چەكی دژە فڕۆكەیان پێنادەین. لەم چوارچێوەیەدا مانگی رابردوو سیناتۆر جۆن مەكین سەردانی ناوچەی شۆڕشگێڕەكانی سوریای كرد، بەڵام من پێموایە ڕەنگە هەندێ درەنگ بێت، دەیانتوانی كۆتایی بەم شەڕە بهێنن ئەگەر سەرچاوەیەكی زۆریان بۆ ئۆپۆزسیۆن تەرخان بكردایە، لەو باوەڕدانیم ئەمەریكا بە شێوەیەكی تایبەت خوازیاری ئەوەبێت ئەو سەرچاوە سەربازییە تەرخان بكات- بۆ ئەم مەبەستە-بۆ كۆتایی بە شەڕی سوریا. جۆن مەككەینیش بەشێكی بچووكە لەم مەسەلەیە، جۆن مەككەین، سیناتۆرێكی بە ساڵاچووە و دەستڕۆیشتویەكی زۆری نییە بۆ ئەنجامدانی ئەو كارەی دەیەوێت. بۆ ماوەیەكی زۆرە ئەو هەوڵی ئەوە دەدات چەك بە شۆڕشگێران بدرێت. ئیدارەی ئۆباما بە ئاشكرا ڕایگەیاند بەكارهێنانی چەكی كیمیایی هێڵی سوورە، ئێستا كە ئەوە دەركەوتووە كە بەكارهاتووە، ئەوا دەبێت كارێك و بكات و دەشیكات، بەڵام نەك لەبەر سەردانەكەی جۆن مەككەین.
* بەڵام هاوكات هەوڵێكی نێودەوڵەتی لەچوارچێوەی كۆنگرەی ژنێف2 لەئارادایە بەوەی كێشەكە بە ئاشتی چارەسەر بكرێت، ئایا پێتوایە ئەم كۆنگرەیە كێشەكەی پێ چارەسەر بكرێت؟
- من پێموایە ئەگەری ئەوەش لە ئارادانییە كۆنفرانسی جنێڤ-2- ئەنجام بدرێت، ئەسەد پاڵنەری ئەوەی نییە بڕوات و ئۆپۆزسیۆنیش یەكگرتوو نییە، ڕەنگە هەردوولاش بڕۆن، بەڵام ئومێد ناكرێت بەرهەمێكی هەبێت و باوەڕم وایە بە شكست كۆتایی دێت.
* ڕژێمی ئەسەد و گەلی سوریا بوونەتە دوو بەرەی دژ بە یەك، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش دابەشبووەو بەشێكی پشتگیریی ئەسەد دەكات، بەشێكیش پشتگیریی چەكداران دەكات، ئایا تا چەند ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی شەڕی سوریا هێندەی دیكە خوێناوی بێت؟
- ئاشكرایە كە ئەمە ڕاستە. سوریا بۆتە ئەوەی پێی دەڵێین جەنگی بە وەكالەت، - چین كارێكی زۆر ناكات لەم ڕووەوە، تەنها پشتیوانی چین ئەوەیە هیچ كارێك ناكات لە ئەنجومەنی ئاسایش نەتەوە یەكگرتووەكان- بەڵام بە زۆری ئێران و ڕووسیا هاوكاری و چەك بۆ ئەسەد دابین دەكەن و هەوڵی قایمكردنی پێگەی خۆیان دەدەن لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئێستا ئەمەریكا و فەڕەنسا و بەریتانیاش لە سەروبەندی ئەوەدان پاڵپشتی بۆ چەكدارانی سوپای سوریای ئازاد دابین بكەن، كەواتە ئەوەی ئێوە ئاماژەی پێدەكەن ڕاستە، كە دۆخەكە خوێناویتر دەبێت، بەلای كەمەوە لە مەودای كورتدا. ئەوەی ئەمەریكا ئومێدی بۆ دەخوازێت ئەوەیە هاوسەنگی هێز بە قازانجی شۆڕشگێڕان بپارێزێت، لەبەر ئەوەی لە چەند مانگی ڕابردوودا چەندین پاشەكەشیان كرد و چەند خاكیان لە دەستدا. پێم وانییە هیچ كەسێك لە واشنتۆن پێی وابێت ئەسەد دێتەسەر مێزی گفتوگۆ بۆ گەیشتن بە چارەسەری ئاشتیانە، تەنها ئەو كاتە نەبێت كە هاوسەنگی سەربازی لە دژی ئەوبن.
* لە كاتێكدا ڕژێمی سوریا بەرەو سنوری لوبنان دەڕوات و حزبوڵاش هاتوتە ناو هاوكێشەكەوە، ئەوا شارەزایان پێیان وایە ئەسەد بە نیازی دروستكردنی دەوڵەتێكی عەلەوی و دابەشكردنی سوریایە، پرسیارەكە ئەوەیە تا چەند دابەشبوونی سوریا دەبێتەهۆی ئەوەی كێشەكە بە ئاشتیانە چارەسەر بكرێت؟
- پێموانیە سوریا دابەش بێت، لەبەر ئەوەی دابەشبوونی سوریا دەبێتەهۆی ئەوەی كێشەكە زیاتر درێژە بكێشێت، بە داخەوە چارەسەرێكی ئاسان لە ئارادانییە، هاتنە ناوەوەی حزبوڵا بۆ ناو شەڕەكە، دەبێتەهۆی ئەوەی ئەوەندەی دیكە خوۆێناویتر و درێژخایەنتر بێت و لەو باوەڕەدانیم بەم زوانە كۆتایی پێبێت. حزبوڵا بە شێوەیەكی ستراتیجی شەڕ دەكات لە دەوروبەری لوبنان و بە تایبەتی لە قوسەیر، قوسەیر ڕێڕەوی چەك بوو بۆ شۆڕشگێران و ویستیان بیبڕن. هۆكاری ئەوەی حزبوڵا لە بەرژەوەندیی- ڕژێمی- سوریا شەڕدەكات، ئەوەیە زۆربەی چەكەكانی لە ڕێی سوریاوە بەدەست دەگات و هەروەها چەكیش لە سوریاوە وەردەگرێت، لەبەر ئەوەی بە كەوتنی ئەسەد ڕەنگە نەتوانێت بەردەوام بێت، كەواتە ئەوان پێویستیان بەو چەكانەیە و دەبێت شەڕ بۆ ئەسەد بكەن.
* تاچەند رژێمی ئەسەد هۆكارێكە بۆ تێكچوونی باردۆخی توركیا لەبەر ئەوەی لە تەقینەوەكانی پێشتر كە لەشارێكی توركیا روویدا، حكومەتی توركیا رژیمی سوریای تاوانبار كرد، ئایارژێمی ئەسەد دەستی لەرووداوەكانی ئەم دواییەی توركیا هەیە؟
- لە ڕاستیدا باوەڕم وایە، مەرج نییە ئەسەد هۆكاری ڕوودانی ئەوەبێت كە لە توركیادا ڕوودەدات، بەڵام سوریا باش لەوە تێدەگات كە پشتیوانی توركیا بۆ شۆڕشگێران و هەموو ئەو كامپی ئاوارانە لەسەر سنوورەكان، بارگرانییەكی زۆرە و تێچوونێكی زۆری دەوێت و كارێكی سەخت و دژوارە، ئەمەش وای كردووە توركیا زیاد لە توانای خۆی كاربكات و هەر لەبەر ئەوە ئێستا نائارامیی كۆمەڵایەتی لە توركیادا ڕوودەدات، چونكە ئەرۆدغان دەیەوێت كارێكی زۆر ئەنجام بدات.