25ی نۆڤەمبەر رۆژی جیهانیی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتانە و لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا بۆ ماوەی هەفتەیەك كار و چالاكیی چڕوپڕی لە سەر دهكرێت، لە هەرێمی كوردستانیش ساڵانە لەو یادەدا زیاتر لە دوو هەفتە چالاكیی جۆراوجۆر پێشكەش دەكرێت، كە گوزارشتن لە ماف و رۆلی ئافرەت و رووبەڕووبوونەوەی توندوتیژی و كاركردن بۆ بنبڕكردنی توندوتیژی دژی رەگەزی مێینە، چالاكانی بواری مافی ئافرەتیش توندوتیژی دژ بە ئافرەتان، بە توندوتیژییەكی بەئانقەستی كۆمەڵگە هەژمار دەكەن لە دژی نیوەیەك لە خۆی، بۆیە بۆ سڕینەوەی توندوتیژی و ئاسەوارەكانی ئەم پەتا كوشندەیەی كۆمەڵگە خوازیارن كاری زیاتر بكرێت و بە جددی هەوڵی وشیاركردنەوەی تاك و كۆمەڵگە بدرێت، بۆ ئەوەی تاوانی كوشتنی ئافرەت بنبڕ بكرێت. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان لەو بارەیەوە راوسەنجی خۆیان دەخەنەڕوو.

گوڵان: كۆمەڵایەتی

خانزاد سەعدی داكۆكیكار و چالاكی یەكسانی جێندەر، باسی ئەوە دەكات كە «كوشتنی ژن بە هەر بیانوویەك بێت؛ بووەتە بەشێك لە كەلتووری پیاوی رۆژهەڵاتی و ئەستەمە لێی دەرباز بین، بەڵام دەبێت ئەو تاوانە بنبڕ بكرێت، لە كوردستانیش كوشتنی ژن لەناو خێزاندا بە بیانووی پاراستنی شەرەف یان بەرزڕاگرتنی پێگەی كۆمەڵایەتیی پیاو وەك عورف و عادەت پیادە دەكرێت، یانیش لە دەرەوەی خێزان بە پاساوی لادان لە دین و ئازادبوونی ئافرەت؛ بڕیاری كوشتن و شێواندن و لەكەداركردنی ئافرەت دەدرێت، ئەوەش هەمووی دەگەڕێتەوە بۆ ناهۆشیاریی تاكەكانی كۆمەڵگە بەگشتی و پیاو بەتایبەتی بەرانبەر بە هەندێك چەمكی كۆمەڵایەتی وەكو (شەرەف، ئەخلاق، ئازادی، جێندەر، مافی مرۆڤ، بەها مرۆییەكان، یاسا و رێسا كۆمەڵایەتییەكان و. هتد) كە تەفسیری هەڵەی بۆ دەكرێت. بۆ ئەوەی ژن كوشتن سنووردار بكرێت، پێویستە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی هەموار بكرێتەوە، بە جۆرێك كە لە بەرژەوەندیی ئافرەت و خێزاندا بێت، هەروەها پێویستە بە وردی چاودێری دادگە و دادوەرانی كەیسەكانی توندوتیژی بكرێت، لە چەند و چۆنییەتی جێبەجێكردنی یاساكە، چونكە دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە نۆ ساڵ لەسەر دەركردنی ئەو یاسایە؛ تا ئێستا هەندێك لە دادوەرەكان بەپێی یاسای كۆنی عێڕاقی مامەڵە لەگەڵ كەیسەكانی توندوتیژی دەكەن.
ئەو چالاكەی بواری مافی ئافرەتان جەخت لەوە دەكاتەوە كە «بۆ ئەوەی تاوانی كوشتنی ئافرەتان كەم بكرێتەوە، پێویستە لە هەردوو سێكتەری پەروەردە و خوێندنی باڵا پڕۆژەی دروستكردنی تاكێكی هۆشیار بە مافەكانی مرۆڤ لەسەر بنەمای ڕێزگرتن لە ئازادی و یەكسانی و دادپەروەری بەرهەم بهێندرێت».
مینا سامی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییە و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «توندوتیژی بەرامبەر ئافرەتان بابەتێكی پەیوەست و گرێدراو نییە بە یەك نەتەوە، یان ئایینێكی دیاریكراو، یان ناوچەیەكی دیاریكراو، بۆیە نەتەوە یەكگرتووەكان وەكو دەربڕینی ناڕەزاییەك رۆژی 25 ی نۆڤەمبەری دەستنیشان كردووە بۆ ئیدانەكردنی توندوتیژی بەرامبەر ئافرەتان و لەجیهاندا ئەم یادە دەكرێتەوە، ئەویش بە مەبەستی مەحكووم كردنی تاوانەكان و هۆشیاركردنەوەی خەڵك لەپێناو كەمكردنەوە و رێگریكردن لە كوشتنی ئافرەتان، توندوتیژییەكانیش زیاتر لە كۆمەڵگە داخراو و سەرەتاییەكان روودەدەن، ئەوەش زیاتر پەیوەستە بە دابونەریتی ئەو كۆمەڵگەیانە، لە كۆمەڵگەی خۆشماندا كەسانێك چاو لە عادات و تەقالیدی وڵاتانی دراوسێ دەكەن و لە كەلتووری كوردەواری دووردەكەونەوە، هاوكات قەیرانی دارایی هۆكاری ناسەقامگیریی خێزان و كۆمەڵگەیە». گوتیشی: «بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ توندوتیژی و كوشتنی بە ناحەقی ئافرەتان دابندرێت، پێویستە لایەنی بەرپرس و لایەنە پەیوەندیدارەكان لە رووی داراییەوە هاوكاری خانمان بكەن، بۆ ئەوەی ببنە خاوەن پڕۆژە و كاری خۆیان، چونكە سەربەخۆیی دارایی فاكتەرێكی سەرەكییە بۆ دابینكردنی ژیانێكی شایستە بۆ ئافرەت و منداڵەكانی، هەروەها دەكرێت داتا و زانیارییەكان لەسەر توندوتیژی و دەرهاوێشتەكانی كۆبكرێتەوە و لەدەرەنجامی كێشەكان بكۆڵدرێتەوە، بۆ ئەوەی رێگری لە كوشتنی ئافرەت بكرێت. خۆشبەخاتە ئافرەتانی جیهان بەگشتی و ئافرەتی كورد بەتایبەتی بە شێوەیەكی گشتگیر بەرەنگاری توندڕەوی بوونەتەوە و، سەرباری رێگری و ئاڵۆزییەكان جێ دەستی خۆیان دیاری كردووە، زیندووترین نموونەش خاتوو (كامالا هاریس)ـە كە وەكو جێگری سەرۆكی ئەمریكا دەستنیشان كرا، لێرەوە دوو خاڵی گرنگ روون دەبێتەوە، كە بریتین لە كۆڵنەدان و بەردەوامیی ئافرەتان بۆ بەرجەستەكردنی رۆڵی گونجاو لە بەرەوپێشبردنی كۆمەڵگە، هیوادارم بە هەمووان (حكومەت و هاونیشتمانیان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی) بە درێژایی ساڵ كاری جددی لەسەر ئەو بابەتە بكەن و كۆمەڵگەكەمان بەرەو پێش بەرن».
سەید عەلی/ مامۆستای ئایینی و هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرایە لە یاسای تایبەت و لە روانگەی ئایینەوە باسی ئەو پرسە دەكات و دەڵێت: ئایینی پیرۆزی ئیسلام بۆ ئەوە هاتووە تاوەكو ئاشتی لە سەرتاسەری دونیا بەرقەرار بێت، خودای گەورە لە رێگەی ئەو پەیامانەی ناردوویەتی رێزێكی زۆری لە ئافرەت ناوە و بە هەموو شێوەیەك كەرامەت و مافەكانی پاراستووە و بە هیچ شێوەیەك رێگەی نەداوە زوڵمی لێ بكرێت، پێش هاتنی ئیسلام قورەیشیەكان مافەكانی ئافرەتانیان پێشێل دەكرد و، دوای لەدایكبوونیان زیندە بەچاڵیان دەكردن و لە میرات بێ بەشیان دەكردن. بەڵام ئیسلام بە هەموو شێوەیەك كوشتنی قەدەغە كردووە، كوشتن لە شەریعەتی ئیسلامدا بە تاوانێكی گەورە دادەندرێت و لەدوای تاوانی شرك و هاوبەش بۆ خودا پەیداكردن دێت، لەسەردەمی پێغەمبەر (د.خ) كاتێك بۆ جەنگی دژ بە كافرەكان دەچوون، پێغەمبەر ئامۆژگاری خەڵكەكەی كرد، كە بە هیچ شێوەیەك ژن و منداڵ و پیر نەكوژن، خوای گەورەش لە قورئاندا دەفەرموێت: (وَمَن يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا) هەروەها پێغەمبەر (د.خ) دەفەرموێت: (لزوال الدنیا بأسرها عند الله أهون من قتل رجل مسلم)، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا لەناو ئیسلامدا شتێك بەناوی (غسل العار) نییە، بەڵكو تەنیا كەلتوورێكە و ئیسلامیش باوەڕی بە هیچ كەلتوورێك نییە كە گیان لە مرۆڤێك بستێنیتەوە.