ڕێككەوتننامەی نەهێشتنی سەرجەم شێوازەكانی جیاكاری دژ بە ئافرەتان (سیداو)، بەپێی بڕیاری كۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان ژمارە (34/180) لە 3ی ئەیلوولی ساڵی 1981 دەستی بە كارەكانی كرد. لەم رێككەوتننامەیەدا ئاماژە بە باوەڕبوون بە مافە بنەڕەتییەكانی مرۆڤ و بە شكۆمەندی و توانای تاك و یەكسانیی پیاو و ئافرەت لە مافەكاندا كراوە. هاوكات جاڕنامەی جیهانیی مافەكانی مرۆڤ جەخت لەسەر پرەنسیپی جیاكاری نەكردن دەكاتەوە و جاڕی ئەوە دەدات كە هەموو خەڵك بە ئازادی لە دایك دەبن و یەكسانن لە شكۆمەندی و ماف، بەڵام ئەمینداری گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان نیگەرانە لەوەی سەرەڕای ئەو بەڵگەنامە جیاوازانە جیاكارییەكی چوارچێوە فراوان لە دژی ئافرەتان هەیە، هەروەها ئاماژە دەدات بەوەی جیاكاری رەگەزی پێشێلكاری لێ دەكەوێتەوە، بەتایبەتی لە دژی ئافرەت، ئەوەش لە دژی بۆ هەر دوو پرەنسیپی یەكسانی لە مافەكان و رێزگرتن لە شكۆمەندیی مرۆڤە، هەر ئەو جیاكارییە رەگەزییە كۆسپی گەورە لە بەرامبەر بەشداریكردنی ئافرەت دروست دەكات بۆ ئەوەی نەتوانێت بە یەكسانی لەگەڵ پیاو لە گشت جومگەكانی كۆمەڵگە بەشداری بكات. لە سەرانسەری جیهاندا زۆرێك لە ئافرەتان لە نێوان چەوساندنەوە و بازرگانی پێكردندا مۆركی مرۆڤبوون و شكۆمەندییان لێ داماڵدراوە، ئافرەت بە كاڵا دەكرێت و خودی كەسایەتی و توانای ئافرەت لەبەرچاو ناگیردرێت، بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان خوێندنەوەی زیاتریان بۆ بابەتەكە هەیە.

پڕۆفیسۆری یاریدەدەر د. نەزاكەت حوسێن، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «پێگەو مەكانەتی هەر تاكێك، یان رەگەزێك لە كۆمەڵگەدا و تێڕوانین بۆی دەكەوێتە سەر ئەو رۆئیایەی كە كۆمەڵگە هەیەتی بۆی، واتە چۆن دەڕوانێتەوە ئەو كەسە لە ئایدیای ئەودا كە ئەرك و مافی چییە. ئایدیا و رۆئیا و نیگای تاك بەرامبەر بە ئافرەت تا ئێستاش لە هەموو ئاستەكاندا بەتایبەتی لە رووی پەروەردەیی و سیاسی و ئیداری و ئابوورییەوە باش نییە. واتە وا لە ئافرەت ناڕواندرێت كە توانای هەبێت وەك پیاو لەو پێگە و جێگەیانەدا سەركەوتوو بێت. زیاتر تێڕوانینێكی جنسی بۆ ئافرەت هەیە و رۆڵەكانی لە چوارچێوەی ئەركە كۆمەڵایەتییەكانی نادیدە دەگرن. هەر بۆیە ئافرەت لە كۆمەڵگەی دواكەوتوودا زیاتر وەك راسپێردراوی ئەركێكی كۆمەڵایەتی مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت و لە جیهانی سەرمایە و بازاڕیشدا كراوەتە بابەتێكی بازرگانی و ریكلام و بەكاڵاكردن، هەرچەندە ئەمەیان دیاردەیەكی جیهانی سەرمایەدارییە بە تەنیا وابەستە نییە بە كوردستانەوە.» هاوكات دەڵێت: «هۆكاری نەپاراستنی كەرامەتی ئافرەت لە كوردستاندا دەگەڕێتەوە بۆ جۆری پەروەردە و كولتوور و خراپ تێگەیشتن لە ئایین و بە هەڵە راڤەكردنی ئایەت و فەرموودەكانی تایبەت بە ئافرەتان و پێگەكەی. لەبەر ئەوەی پیاوسالاری تەنیا لە جیهانە كۆمەڵایەتییەكەدا دەستی نەبووە، بەڵكو لە شیكردنەوە و راڤەكردنی بابەتە ئایینییەكانیشدا زاڵ بووە و بە بیركردنەوەیەكی پیاوانە راڤەیان كردووە. بۆ چارەسەری ئەمەش، دەبێت بگەڕێینەوە بۆ سیستمی پەروەردەمان و رۆڵی ئافرەت سەرلەنوێ پێناسە بكەینەوە.
سیستمی حوكمڕانی دەسەڵاتێكی بەهێزە و دەتوانێت لە ئاستە باڵاكاندا كار و ئەرك و بەرپرسایەتی بە ئافرەت بدات، تاوەكو بە كۆمەڵگە بڵێت، ئەوەتا ئافرەت دەتوانێت وەك پیاو لە كاری ئیداری و بەڕێوەبەریدا رۆڵی هەبێت. هەروەها میدیا ئامرازێكی كاریگەرە بۆ ئەوەی بەها بدات بە پێگەی ئافرەت و لەوێوە دەتوانین پێناسەیەكی باشتر بۆ پێگە و كەرامەتی ئافرەت بكەین. لەئەمانەش گرنگتر سەربەخۆیی ئابوورییە بۆ ئافرەت و پشتیوانیی سیستمی حوكمڕانییە لە ئافرەت بە یاسا و پشتیگیریی ماددی و مەعنەوی و سەربەخۆیی ئابووری وا لە ئافرەت دەكات، زیاتر باوەڕی بە خۆی هەبێت و لە پیناو دەستكەوتێكی ژیاندا كەرامەتی نەڕووشێندرێت.»
ئاواز شێرزاد بەرپرسی ناوەندی سیدەكان-ی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان، ئاماژە بەوە دەكات كە هەر لە سەرەتای دروستبوونی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی و بە درێژایی مێژوو تاكو ئێستاش جیاوازیی رەگەزی بەپێی سرووشتی كۆمەڵگە و جوگرافیای ژیان، بەشێكی دانەبڕاوی ئەو كۆمەڵگەیە بووە، هەموو ئەو جیاوازییانەش هۆكار بوون بۆ نەچەسپاندنی مافەكانی ئافرەت لە ناو كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی بەگشتی و كۆمەڵگەی كوردی بەتایبەتی. لە كۆمەڵگەی ئێمە زۆرجار ئافرەت وەكو ئامرازێك بە كار هاتووە و لە بری ئافرەتێكی دی و لە بری پارە و خوێن بە كەسێك دراوە، یان بە وەرگرتنی شیربایی بازرگانییان پێوە كردووە. لەلایەكی دیكەوە چەوساندنەوەی ئافرەت لە بێدەنگكردنیەوە دەست پێ دەكات، بێدەنگ بە، قسە مەكە، دەمدرێژی مەكە، بەو وشەگەلە وایان لە ئافرەت گەیاندووە كە بەشێكی كەم و دابڕاوی كۆمەڵگەیە. خۆشبەختانە ئێستا لە كوردستان ئافرەت زیاتر هەلی بۆ رەخساوە تا بتوانێت بەشداری كایەی سیاسی و كۆمەڵایەتی بكات و پۆستی ئیداری وەربگرێت و بتوانێت كۆتایی بە هەموو ئەو ناحەقییانەی مێژوو بهێنێت كە بۆ ئافرەتی فەراهەم كردووە.»
رەحمان عەلی ماستەر لە كۆمەڵناسی، باسی ئەوە دەكات كە «لە ئەزەلەوە كاتێك دایك توندوتیژی بەرامبەر كراوە، هەوڵی داوە بە هەموو شێوەیەك مێردەكەی رازی بكات، لە داهاتووشدا كوڕەكەی هەمان كاری باوكی دووبارە دەكاتەوە، كچەكەشی كە گەورە بوو و ژیانی هاوسەریی پێكهێنا، هاوشێوەی دایكی ئەوە قبووڵ دەكات و بەلایەوە ئاسایی دەبێت، بۆیە پێویستە لە خێزانەوە دەست بە چاكسازی بكەین و ئەندامانی خێزان فێری رێزگرتنی بەرامبەر بكەین و دەبێت مامەڵەی تاكەكان لەسەر بنەمای مرۆڤ بێت، نەك رەگەز. كێشەی ئافرەت زۆر لەوە زیاترە كە كۆمەڵگە هەستی پێ دەكات، رەنگە چەندین ئافرەت كوژرابن و كەسیش پێی نەزانیبێ، تەنانەت راگەیاندنیش رۆڵێكی باشی نەبووە، زۆرجار شتەكان بە دیوە ناشیرینەكەی نیشانی بینەر دەدەن. بۆیە پێویستە بگەڕێینەوە بۆ كاركردن لەسەر كولتووری پێكەوە ژیان و و كولتووری رێزگرتن لە یەكتر، پێویستە منداڵەكانمان فێری ئەوە بكەین كە رەگەز و رەنگ و ئایین رێگر نەبێ لە مامەڵەكردنی جوان لەگەڵ یەكتر، هەروەها لە مینبەری مزگەوتەكانیش پێویستە ئاماژە بەوە بكرێت كە رێزگرتنی تاك دەبێت لەسەر بنەمای مرۆڤبوون بێت، نەك رەگەز و پێویستە شكۆی ئافرەت پارێزراو بێت.