كرێكارانی مێشك و بازوو، چینێكی زۆر كاریگەری هەر كۆمەڵگەیەكن و ئەم توێژە لە سەرانسەری وڵاتانی جیهاندا رۆڵێكی بەرچاویان لە گشت جومگەكانی ژینگەی مرۆڤدا هەیە و، لە گەشەی ئابووری و ئاوەدانیی وڵاتدا زۆرترین ئەركیان لەسەر شانە و لە دابینكردنی مافەكانیشیاندا كەمترین ئاوڕیان لێ دراوەتەوە. بەتایبەتی لە هەرێمی كوردستان كە هەتا ئێستاش یاسایەك نییە بیمە و دەستەبەری كۆمەڵایەتی بۆ ئەم چینە زەحمەتكێشە دابین بكات. هەر بۆیە لە ساڵهاتی رۆژی جیهانیی كرێكاران (یەكی ئایار)دا داوای ئاوڕدانەوەی جددی لە كرێكارانی كوردستان دەكرێت. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان راو سەرنجی خۆیان لەو بارەیەوە هەیە.


زۆربەی كرێكاران لە رۆژی جیهانیی خۆیاندا كاردەكەن
موژدە كەمال، وەك خۆی باسیكرد، دەرچووی زانكۆیە و هەڵگری بڕوانامەی بەكالریۆسە لە كارگێڕیی كار، بەڵام دوای ئەوەی هەوڵەكانی بۆ دامەزران لە كەرتی گشتی سەركەوتوو نەبووە، بڕیاری داوە لە كەرتی تایبەت كار بكات و ماوەی دوو ساڵیشە لە مۆڵێكی هەولێر وەك فرۆشیار كاردەكات. ئەو خاتوونە سەبارەت بە رۆژی جیهانیی كرێكاران دەڵێت: «سەرەتا بە بۆنەی یەكی ئایار و رۆژی جیهانیی كرێكارانەوە پیرۆزبایی لە هەموو ئافرەتان و پیاوانی كرێكاری كوردستان دەكەم. دواتر بە پێویستی دەزانم لەم رۆژە پیرۆزەدا كە بە قوربانیدان و خوێنی كرێكاران دروست بووە، یادی ئەو قوربانییانە بەرز رابگرین و داكۆكی لە مافەكانی كرێكاران بكەین.»
موژە هێما بۆ ئەوە دەكات كە «كرێكار هەر ئەوە نییە لە بواری بیناسازی كار بكات و دەست بداتە قازمە و خاكەناس و عەرەبانە، بەڵكوو ئەوانەشی لە كارگە جۆراوجۆرەكان و مەعمەل و كۆمپانیاكان كاردەكەن، تەنانەت ئەوانەش كە لە بەرامبەر مووچەیەكدا وەك كارمەندێك كاری ئیداری دەكەن، هەر كرێكارن، بەڵام بەداخەوە لە وڵاتی ئێمەدا كرێكاران هیچ مافێكیان نییە، گوتیشی: «زۆر بەداخەوە زۆربەی كرێكاران لە رۆژی جیهانیی خۆیاندا كاردەكەن. كرێكارانی كەرتی تایبەت لە مووچەی خانەنشینی و دەستەبەری كۆمەڵایەتی بێبەشن. ئەو رۆژەی كار نەكەن، خۆیان و خێزانیان نان نییە بیخۆن، تا ئێستاش لە لایەن حكومەت و پەرلەمانەوە كاری جددی لە كێشە و گرفتەكانی كرێكاران نەكراوە.»
هیچ گەرەنتییەك بۆ ژیانی ئێستا و داهاتووی كرێكاران لە ئارادا نییە
هونەر عەلی شارەزا لە بواری ئابووری، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «دۆخی كرێكارانی كوردستان زۆر زۆر خراپە و هیچ گەرەنتییەك بۆ ژیانی ئێستا و داهاتووی كرێكاران لە ئارادا نییە. بەهۆی هێنانی كرێكاری بیانی و هاتنی بە لێشاوی ئاوارەكان بۆ كوردستان، كرێكاری كورد هەیە لە یەك مانگدا دە رۆژ كاری دەست ناكەوێت. ئەوە سەرباری ئەوەی ئەگەر كرێكارێك لەسەر كارەكەی بە هەر هۆكارێك كەمئەندام بێت، یان تەنانەت گیانی لەدەست بدات، هیچ یاسایەك بۆ قەرەبووكردنەوەی خۆی و خێزانەكەی بوونی نییە. هەروەها یاسای كرێكارانی كەرتی تایبەت وەك یاسای كەرتی گشتی نییە و سەلامەتی و گیانی كرێكارن لەبەرچاو ناگرێت، كرێكاران لە كەرتی تایبەت لە مافی خانەنشینی لە دوای تەمەنی یاساییش بێبەش كراون.» گوتیشی: «ئامانجی سەرەكیی حكومەت بریتییە لە رێكخستنی بواری ئابووری بەو مەرجەی خۆشگوزەرانی بۆ تەواوی كۆمەڵگە دابین بكات. هەموو هاووڵاتییەكیش مافی خۆیەتی ژیانێكی خۆش و گوزەرانێكی باشی هەبێت، بۆیە ئەركی حكومەتە بەو كارە هەستێت و وابكات دانیشتووانی وڵاتەكەی لە ژیانێكی باشدا بن. ئامانجێكی دیكەی حكومەت بریتییە لە رۆڵی كۆمەڵایەتی و یارمەتیدانی هەژاران و كەمدەرامەتان، لێرەدا پێویستە حكومەت بیمەی بێكاری بۆ ئەو هاووڵاتیانە دابین بكات، كە كاروكاسبییان نییە و ژیانیان سەخت و دژوارە و بژێوی خۆیان پێ دابین ناكرێت. ئەركی حكومەت هەوڵدانە بۆ پەیداكردنی كار بۆ هەموو ئەوانەی بێكارن، تا دەستكەوتنی كار، پێویستە بیمەی بێكاری وەربگرن و لە ژیانێكی شایستە بە مرۆڤبوون بژین.»
سنۆبەر یاسین، لە كۆمپانیایەكی بازرگانی كاری ژمێریاری دەكات و لە دەستپێكی قسەكانیدا بە بۆنەی رۆژی یەكی ئایارەوە پیرۆزبایی لە كرێكارانی كوردستان دەكات و هاوكات دەڵێت: «زۆر جار كە باسی كرێكار دەكرێت، تەنیا پیاوانی كرێكار مەبەستیانە، ئەوەش شتێكی ناڕەوایە، چونكە لە هەموو كۆمەڵگەیەكدا ئافرەتانی كرێكاریش بوونیان هەیە، بەتایبەتی لە كوردستان، كە ئافرەتی كورد شان بە شانی پیاو كاردەكەن و زۆر ئافرەتیش لە بواری جۆراوجۆر كاردەكەن، ئیتر لە كارگەیەكی بەرهەمهێنانی شیرنەمەنی و ترشیات و خۆراكی بێ، یان كارگەیەكی دروومانی جلوبەرگ و...هتد، واتە لە كۆمەڵگەی ئێمەش ئافرەتی كرێكار زۆرن و زۆرجاریش رەنگە لە پیاوان زیاتر كاربكەن، بەڵام بەداخەوە مووچەیان زۆر كەمترە لە پیاوان و زۆربەشیان رۆڵی سەرپەرشتی خێزان دەبینن، یان هاوسەریان نەخۆش و پەككەوتەیە و توانای كاری نییە، یان كۆچی دوایی كردووە. بۆیە پێویستە حكومەت ئاوڕێكی زیاتر لە كرێكارانی ئافرەت بداتەوە و بەرنامەو پلانی ستراتیژی هەبێ بۆ هاندانی ئافرەتان بۆ كاركردن لە رێگەی پێدانی قەرز بۆ پڕۆژەی بچووك و گەورە و گرنگیی زیاتریش بە مافەكانی كرێكاران بە هەردوو رەگەزەوە بدات راگەیاندنەكانیش دەبێت رۆڵی زیاتریان هەبێت لە دروستكردنی فشار لە سەر پەرلەمانی كوردستان تا بە یاسا مافەكانی كرێكاران جێگیر بكرێن و رزگاریان بێت لەوەی كە داهاتوویان نادیارە.»
كورتەیەك لە بارەی دروستبوونی رۆژی جیهانیی كرێكاران:
یەكی ئایاری هەموو ساڵێك وەك رۆژی جیهانیی كرێكاران دەستنیشان كراوە و لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا بە بایەخەوە یادی ئەو ڕۆژە دەكەنەوە. دیارە ئامانج لە یادكردنەوەی رۆژی جیهانی كرێكاران رێزگرتنە لە ئەرك و ماندووبوون و مافەكانی كرێكاران و بەرزنرخاندنی پێگە و توانای كرێكارانە و چالاكیی جۆراوجۆریش لە رۆژەدا بەڕێوە دەچێت.
مێژووی دیاریكردنی رۆژی جیهانیی كرێكاران، بۆ یەكی ئایاری ساڵی 1886 دەگەڕێتەوە، كاتێك رێكخراوی سوارچاكانی كاری ئەمریكا داوای كرد لەو رۆژەوە كار بە سیستمی هەشت سەعات كار لە رۆژێكدا بكرێت و بۆ ئەو مەبەستەش مانگرتن و خۆپیشاندانی فراوان چەندین ناوچەی پیشەسازییان تەنی و تووڕەیی و ناڕەزایەتییەكی گەورەی دەسەڵاتدارانی لێكەوتەوە.
لەو رۆژەدا شاری شیكاگۆی ویلایەتی ئیلینۆی ئەمریكا زۆرترین چالاكیی ناڕەزایی و مانگرتنی بەخۆوە بینی، بە جۆرێك دوای سەركەوتنی ئەو چالاكییانە، كرێكارانی شارەكە داوای درێژكردنەوەی ماوەی مانگرتنەكەیان كرد بۆ رۆژانی 3 و 4 ی ئایاری هەمان ساڵ و بانگەشەیان بۆ كۆبوونەوەیەكی ئاشتیخوازانە كرد لە گۆڕەپانی (های ماركێت)، كە ئێستا چەندین پەیكەری تایبەت بەو یادە لەخۆدەگرێت، بەڵام تووشی سەركوتكردنی دەسەڵاتداران بوونەوە و هێزەكانی سەربازی بە دەستڕێژی گوللە كەوتنە وێزەی كرێكارانی مانگرتوو، بە بیانووی ئەوەی لە نێو كرێكارانەوە بۆمبێك تەقێندراوەتەوە و پۆلیسێك كوژراوە. لەو رۆژە خوێناوییەدا زیاتر لە 200 كەس كوژران و هەشت سەركردەی سەندیكاكانی كرێكارانیش سزای لەسێدارەدانیان بۆ دەرچوو. ئەو رووداوە خوێناوییە هێز و تینی زیاتری بە بزووتنەوە كرێكارییەكان بەخشی، ساڵی 1889 ئینتەرناسیۆناڵی دووەم لە پاریسی پایتەختی فەرەنسا داوای كرد رۆژی یەكی ئایار بكرێتە رۆژێكی جیهانی بۆ كرێكاران هەتا وەك سیمبولێك بۆ بیرهێنانەوە و نرخاندنی خەبات و تێكۆشانی ئەو شۆڕشگێڕانە بێت كە لە پشێوییەكانی شیكاگۆ بوونە قوربانی و ئامانجیان تەنیا بەدەستهێنانی مافەكانیان بوو.