هەر مەرگەساتێك بەسەر هەر نەتەوەیەكدا هاتبێت، هەزاران چیرۆكی دڵتەزێنی بۆ نەوە لە دوای نەوە بەجێهێشتووە، ئەنفالی كوردیش لەو هاوكێشەیە بەدەر نییەو بگرە، گەلێ میلۆدرامای ویژدان هەژێنی لە هەگبەی خۆیدا شاردووەتەوە، كە تا ئێستا نە گوتراون و نە بیستراون و نە بینراون. لەو پرۆسە بەدناوەدا هەزاران دایك جەرگیان سووتا، دەیان هەزار باوك و برا بێ سەروشوێن كران، سەدان هەزار منداڵی بێتاوان لە نازی سەرپەرشتی خێزان بێبەش كران. بارتەقای ئەو تاوانە كۆمەڵكوژییەی كوردان لە باشووری كوردستان، ئەوەندە گەورەیە كە تا ئێستاش بیابان بووەتە مۆتەكەیەك و هەركە ناوی دەبردرێ، تەپ و تۆزی پۆستاڵ لە پێ و ئەنفالكەرانی دڕندەی بەعسی بێ بەزەیی، دیمەنەكانی زیندەبەچاڵكردنی كوردمان بیردەخاتەوە. نزیكەی سێ دەیە لەو نەهامەتییانە تێدەپەڕێت، كەچی هێشتا جلی بووكێكی شەوی خەنەبەندان لەمۆزەخانەی ‏ئەمنەسوورەكەی سلێمانی چاوەڕوانی زاواكەی دەكات.

گوڵان: كۆمەڵایەتی

لە گشت ئەو كارەساتانەی بە سەر میللەتی كوردا هاتوون، هەر لە كۆمەڵكوژی و ئەنفالی فەیلی و بارزانییەكان تا كیمیاباران و دواتر كۆمەڵكوژی ئێزیدییەكان لەسەر دەستی داعش، هەموو ئەو تاوانانە كاریگەری خراپی لەسەر كۆمەڵگەی كوردستان بەگشتی هەبووە، بەتایبەتی لە كۆمەڵگەی نەریتی و باوكسالاری وەك كوردستان كە ئافرەتان دەبنە قوربانیی یەكەم و كاریگەری لە سەر ژیان و دەروونیان زۆر سەختتر دەبێ. هەركام لە ئافرەتانی كەسوكاری قوربانیییانی ئەو كارەساتانە بدوێنی، دەیان چیرۆكی دڵتەزێنی ژیانیان دەبیستی.
تەلێعە ئافرەتێكی خەڵكی سنووری (ئاوەسپی-كفری)یە و ئێستا دانیشتووی كۆمەڵگەی رزگاری-ـە لە گەرمیان و وەك خۆی باسیدەكات، هاوسەرەكەی، باوك و دوو برای و زیاتر لە 25 كەسی دیكەشی ئەنفال كراون. ئەو رایوایە زۆربەی چیرۆكەكانی كەسوكاری ئەنفالكراوەكان بە شاراوەیی ماونەتەوە. هاوكات بە خەمبارییەكی زۆرەوە دەڵێت: «ئەو رۆژانە هەرگیز لە بیر ناچێتەوە كە لە نوگرە سەلمان پیاوێكی بێنامووس بە ناوی حەجاج تەعەدای لە كچ و ژنی كورد دەكرد و پیاو و كوڕی گەنجی بە دارەوە بۆ ماوەی چەند رۆژێك هەڵدەواسی، ئەوانەشی كە دەكوژران دەرخواردی سەگ دەدران.»
تەلێعە تەمەنێكی زۆری نییە، بەڵام بە هۆی كاركردنی قورس و چوونە ژێر باری ئەركی پەروەردە و سەرپەرشتیی خێزانی لە دوای لەدەستدانی هاوسەرەكەی و ئەو مەینەتییانەی بەسەریدا هاتووە، زۆر پیرتر لە تەمەنی راستەقینەی دەردەكەێت. ئەو خاتوونە كۆمەڵێك چیرۆكی تراژیدیای رۆژانی ئەنفالی لەلایە و باسی هەر كامیان دەكات، خوڕ خوڕ فرمێسك بە سەر گۆنایدا شۆڕ دەبێتەوە. وەك باسیكرد، یەكێك لە خزمەكانی بە ناوی مریەم كە دەستەخوشكی بووە، دانیشتووی گوندی تیلەكۆی سنووری گەرمیان بووە و چارەنووس و بەسەرهاتی ئەو كچە زۆر كاریگەری لەسەر داناوە. هەر لە بارەی مریەم-ـەوە بە چاوێكی پڕفرمێسك و دەنگێكی لەرزۆكەوە دەڵێت: ‏»لە ساڵە شوومەكەی 88 دوو رۆژ پێش ئەنفالكردنمان مریەم لە كوڕێكی مامی مارەبڕ كرا، لە قادركەرەم، جلوبەرگی بووكێنییان بۆی كڕی و بڕیار بوو رۆژی دواتر رۆژی گواستنەوەی بێت، بەڵام بووە رۆژی رەشپۆشینی و لەو رۆژەوە هەتا ئێستا هەموومان هەر رەشپۆشین. من بە میوانی لەوێ بووم، كە شاڵاوی ئەنفال گوندەكەی ئەوانیشی گرتەوەو ‏هەموومان راپێچی بیابان كراین. جاش و جوندییەكانی بەعس‏ هەڵیانكوتاوەتە سەر گوندەكەو خەڵكیان بە زۆرەملێ و بە شەپ و لێدان بە قۆناخەتفەنگ و پرچڕاكێشان سواری ئۆتۆمبێلە بارهەڵگرەكان دەكردو بە ئاشكرا لەبەر چاوی خۆمان ماڵ و سامانی خەڵكیان تاڵان دەكرد.

تەلیعە باسی رابردووی خۆیان دەكات كە زۆر بە سەختی و دژواری تپێەڕیان كردووە، ئەوەش دەخاتەڕوو كە لەگەڵ مریەمی دەستەخوشكی دوای ساڵانێك سەرگەردانی و ئاوارەیی لە كۆمەڵگەی رزگاری بە دیداری یەكتر شاد بوونەتەوە. هاوكات دەڵێت: «من و مریەم پێش كارەساتی ئەنفالیش شان بە شانی پیاوانی خێزان كارمان دەكرد، تەنانەت لە كاری دروێنەو كشت و كاڵیش بەشدار بووین. ئەوەی هەرگیز لە بیرم ناچیتەوە وەفاداری مریەمە بۆ كوڕەكەی مامی كە لێی مارەبڕ كرابوو.»

بەو جۆرەی تەلێعە باسیكرد، مریەم ئەویندارێكی (لەیل، شیرین و خەج) ئاسا بووە كە (قەیس، فەرهاد، سیامەند)ـەكەی لێ بزر كراوە و زیاتر لە دوو دەیە لە چاوەڕوانییەكی كوشندەدا ژیاوە. هەر لەو بارەیەوە دەڵێت: «خۆشەویستی و وەفاداریی مریەم بۆ دەزگیرانەكەی نموونە بوو. دەیان پیاو داویان كرد و چەندین كەس هاتنە خوازبێنیكردنی، بەڵام ئەو هەر دڵی لای ئامۆزاكەی خۆی بوو. جلوبەرگی بووكێنییەكەی كە بۆی كڕدرابوو، لە بوخچەیەك هەڵیگرتبوو. بەردەوام سەیری دەكرد و دەگریا. تا دواهەناسەكانی تەمەنیشی چاوەڕێی ئەوەی دەكرد، دەسگیرانەكەی بگەڕێتەوە.» تەلێعە لە كۆتایی قسەكانیدا بە هەنیسكی گریاندا گوتی: «بەداخەوە خەونی دەستەخوشكەكەم نەهاتەدی و خەم و نەخۆشی وایكرد، لەیەكەم مانگی ساڵی 2009 كۆچی دوایی كرد، ئەو بوخچەیەش كە جلوبەرگی بووكێنی خۆی بۆ ماوەی زیاتر لە بیست ساڵ تێدا پاراستبوو، ئێستا لەمۆزەخانەی ‏ئەمنەسوورەكەی سلێمانی هەڵگیراوە.‏»
* مریەم ساڵح كەریم لەساڵی 1969 لە گوندی تیلەكۆی سەر بەناحیەی قادركەرەم لە گەرمیان لەدایكبووە.‏