بەشێك لە چالاكانی بواری كۆمەڵایەتی ئاماژە بەوە دەكەن كە لە هەلومەرجی ئێستادا زۆربەی پێوەندییە سۆزدارییەكان بە كارەسات و جیابوونەوەو بۆ یەك نەبوون كۆتاییان پێ دێت و بە دەگمەن ئەنجامەكەی ئەرێنی دەبێت و متمانە و راستگۆیی براوە دەبن. هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە كە زۆربەی پێوەندییە سۆزدارییەكانی نێوان كچان و كوڕانی كۆمەڵگەی ئێمە ئەوەندەی لە پەیڕەوكردنی مۆدێل و لاساییكردنەوە دەچێت، نیو ئەوەندە لە پێوەندییەكی راستەقینەی نێوان دوو مرۆڤ ناچێت كە لەسەر بنەمای لێكتێگەیشتن و خاڵی هاوبەش دروست بووبێت، بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان لە دیدی خۆیانەوە شرۆڤەی زیاتری بابەتەكە دەكەن.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

سەرەتا دەروونناس سامان سیوەیلی باسی ئەوە دەكات كە «لە پێوەندییەكانی نێوان هەر دوو رەگەزدا لای بەشێكی بەرچاو لە گەنجانی كۆمەڵگەی ئێمە هەتا ئێستا چەمكەكانی سەرسامبوون، حەزلێكردن، خۆشەویستی و بەزەیی جیانەكراونەتەوە، واتە هەر چواریان لەناو بۆتەیەكدا تێكەڵن و بە ئاستەم لەیەك جیا دەكرێنەوە. هەركاتێكیش ئامانج تەمومژاوی بوو، یان مرۆڤ نەیزانی چی دەوێت، كەواتە ناشزانێت ئاڕاستەی دروست بۆ هەنگاوەكانی بدۆزێتەوە و ناشزانێت چۆن هەنگاو دەنێت. هەڵخلیسكان لێرەوە دەستپێدەكات. بەهۆی بڵاویی ئەو ئامێرانەی بوونەتە دروستكردنی كەناڵی پێوەندی بە شێوەیەكی سانا لەنێوان مرۆڤەكان، لەم رۆژگارەدا پێوەندی نێوان هەردوو رەگەز لە قۆناغی پێش هاوسەرگیریدا لەكۆمەڵگەی ئێمەدا لە ئاستێكدایە كە تا ئەندازەیەكی زۆر بەخراپ كەڵكی لێوەرگیراوە، بە نموونە كچێك، یان كوڕێكی نەوجەوان لەتەمەنی (12 تا 14) ساڵییەوە هەرگیز لەبار نییە بۆ دروستكردنی پێوەندیی سۆزداری، چونكە نەگەیشتۆتە پلەی رەسینی سۆزداری و هەڵچوونی و خاوەنی تێگەیشتنێكی رەسیو نییە بۆ رەگەزی بەرامبەر و پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان و پاڵنەرەكانی پشت رەفتارەكانی رەگەزی بەرامبەر، كەچی بەپێچەوانەوە وەك مۆدێلێكی كۆمەڵایەتی باو لەتەمەنێكی نەگونجاوەوە زۆرینەی تاكەكانی كۆمەڵگەی كوردی ئەم پێوەندییانە دروست دەكەن و بۆ قۆناغەكانی دواتری تەمەنیش هەروایە. بە واتایەكی دی پێوەندییە سۆزدارییەكان لەنێوان گەنجانی ئەمڕۆی كۆمەڵگەی كوردی زۆرترین پانتایی لەژیانی ئەواندا گرتووە و سەرقاڵبوونی ئەوان بەم لایەنە لەسەرووی هەموو سەرقاڵییەكانیانەوەیە بە خوێندنیشەوە.» گوتیشی: «ئەوەی مایەی تێڕامانە، قوڵبوونەوە و رۆچوونە بە پێوەندییە سۆزدارییەكاندا بەئەندازەیەك شتێك لەدەرەوەی ئەم پێوەندییەدا نەبینرێت، خۆ شەتەكدانێكی توند بەم پێوەندییە كە جگە لە هیوا و خەونی پەمەیی بەئاییندەوە هیچ ئەگەرێك نەهێڵدرێتەوە بۆ شكست، یان دابڕان، یان نەهاتنەدی خەونەكان. لەبەرئەوەی لایەنی سۆزداریی لای رەگەزی مێینە گرنگی زیاتری هەیە و پانتاییەكی زیاتری لە ژیانی دەروونی ئەواندا گرتووە، هەربۆیە كچان زیاتر خۆیان گرێ دەدەن بەو پێوەندییەی كە هەیانە لەچاو كوڕاندا و زیاتر ئومێد هەڵدەچنن لەسەر پێوەندییەكان، هەر بەم هۆیەوە لەكاتی شكستهێنان، یان پچڕانی پێوەندییەكە كاریگەری قووڵتر بەجێدەهێڵێت لەسەر باری دەروونییان. بەپێی ئەو حاڵەتانەی لە سەنتەری راوێژكاریی خێزان بۆ گرفتە دەروونی و كۆمەڵایەتییەكان سەردانیان كردووین، زۆرینەی حاڵەتەكانی شكستخواردن لە پێوەندییە سۆزدارییەكاندا، بەتایبەتی لای رەگەزی مێیینە نەخۆشیی خەمۆكی لێدەكەوێتەوە.»
سیوەیلی رایوایە «كاتێك پێوەندی سۆزداریی بە شكست دەگات لەنێوان كچان و كوڕاندا، بەتایبەتی لە دیدی كچانەوە كۆی پێوەندییەكانی نێوان هەردوو رەگەز و كەسایەتی رەگەزی نێر دەكەوێتە ژێر چەندین پرسیارەوە، كە دواجار بێمتمانەیی بەرامبەر رەگەزی نێر دەخوڵقێنێت و هەمیشە بە گومانەوە لەبەرامبەری دەڕوانێت.» گوتیشی: «كاتێك مرۆڤ لە رێی پێوەندییەكی سۆزدارییەوە لەگەڵ رەگەزی بەرامبەردا خۆشەویستی دەكات، ئەوا رێژەی (سیرۆتۆنین) لە خوێنیدا زیاد دەكات، بەمەش رێژەی ئەدرینالین كەمێك زیاد دەكات، ئەم گۆڕانكارییانە دەبنە هۆی فراوانبوونی مولوولەكانی خوێن لە جەستەدا، ئەمەش دەبێتە هۆی باشتربوونی رێڕەوی خوێن و بە رێژەیەكی باشتر بڵاوبوونەوەو هاتووچۆكردن، بەم هۆیەوە ماسوولكەكانی ئەملاولای مێشك خاودەبنەوە و تا رادەیەك كرانەوە بەخۆیانەوە دەبینن، ئەمەش وادەكات كەسەكە هەست بەئارامی و حەوانەوەیەكی دەروونی بەهێز بكات، ئەم حاڵەتەش خۆشحاڵی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت و چاوانی كەسەكە دەبریسكێنێتەوە، تەنانەت گلێنەی چاوەكان بەكەمی فراوانتر دەبنەوە، ناودەم پاراوتر دەكات، هەروەها ماسوولكەكانی مل و سنگ و پشت خاو دەكاتەوە و ئارامییەك بە كەسەكە دەبەخشێت. بەڵام كاتێك مرۆڤ دووچاری شۆك دێت لە پێوەندییە سۆزدارییەكەیدا، یاخود شكست دێنێت، ئەوا (سیرۆتین) زۆر كەم دەكات لە خوێندا و (نورئەدرینالین) زۆر زیاد دەكات، ئەمەش گرژبوونی ماسوولكەكانی تەنیشت مێشك و مل و سنگ و پشتی لێدەكەوێتەوە و وا لەمرۆڤەكە دەكات هەست بە تەنگی بكات و كەسەكە گرژ و مۆن دەبێت و بینایی لێڵ دەبێت و كەسەكە بەردەوام هەست بە تینوێتی دەكات و ناودەمی وشك دەبێت و لە دەمیدا هەست بەتامی تاڵی دەكات.»
سیوەیلی بە پێویستی دەزانێت ئەو پیاوانەی لەژیانی هاوسەریدان گرنگی بەلایەنی سۆزداری بدەن، لەبەر ئەوەی دابینكردنی پێداویستییە مادییەكان بەتەنیا هیچ مانایەك بە ژیان نابەخشێت لە دیدی هاوسەرەكانیانەوە، دەكرێت ئەم هەست پیشاندانە لە كردارو گوفتاردا بەرجەستە بكرێت، هەروەها ژنانیش دەبێت لەو راستییە تێبگەن كە پێكهاتەی سۆزداری و سایكۆلۆژی هاوسەرەكانیان وەك ئەوان نییەو دەبێت هەوڵ بدەن خاڵی هاوبەش لەنێوانیاندا بدۆزنەوە. ئەوەشی خستەڕوو كە كچان و كوڕان لەكاتی بڕیاردان لەسەر دروستبوونی پێوەندی سۆزداری، زۆر بە كەمی گوێ بەلایەنی خاڵە هاوبەش و جیاوازەكان دەدەن، بەڵكو زیاتر ئەوەی مەبەستە پڕكردنەوەی بۆشاییە سۆزدارییەكەیە. بۆیە دەبێت كچان و كوڕان، هەڵسەنگاندنی تەواو بكەن بۆ بەرامبەر لەسەر بنەمای بوونی خاڵی هاوبەش لەنێوانیاندا بڕیار بدەن.
سیوەیلی ئامۆژگاری ئەوینداران دەكات و دەڵێت: «هەرگیز هەوڵ مەدەن، هەڵە بە هەڵە چارەسەر بكەن، كاتێك بەرامبەرەكەت درۆی لەگەڵدا كردوویت، یان ناپاكییەكت لێ بینیوە، یان بەهەر شێوەیەك بێت پێوەندییەكەت بە شكست گەیشتووە، هەرگیز هەوڵ مەدە پەرچەكرداری خێرات هەبێت، وەك ئەوەی دەستبەجێ پێوەندی لەگەڵ كەسێكی تردا ببەستیت، یان بچیتە ژیانی هاوسەرییەوە لەگەڵ كەسێكدا تەنیا بۆ ئەوەی داخ بكەیتە دڵی هاوسۆزەكەی پێشووت، چونكە هەرگیز ناتوانیت سەركەوتن لەو پێوەندییەدا بەدەست بهێنیت كە سەرچاوەكەی تۆڵەكردنەوە بێت .»
چالاكی مافناس تریفە سەعدوڵڵا بەمجۆرە باسی هەمان پرس دەكات: «لە كۆمەڵگەی كوردیدا لەجیاتی خۆشەویستی و ئەوین، داگیركردن هەیە، واتە كوڕ كچ دەكات بە موڵكی خۆی و دەبێت بەپێی رێنماییەكانی ئەو بجووڵێتەوەو رەفتار بكات. خۆشەویستی لە هوشیارییەوە دروست دەبێت، ئەوانەی لەمانای ئیشق تێناگەن، ناشزانن خۆشەویستی بكەن، لەكۆمەڵگەی دواكەوتوودا، خۆشەویستی و نەفرەت یەك شتن، یان دوو شتی تێكەڵن، بۆ نموونە: ئەو كەسەی گوایە زۆرت خۆشویستووە، لەپڕێكدا لێی تووڕە دەبیت و رقی خۆتی بەسەردا هەڵدەڕێژیت و دەیدەیتە بەر نەفرەت، ئاسان نییە كەسێك لەیەك كاتدا هەم سەرچاوەی خۆشەویستی بێت، هەم سەرچاوەی رق و تووڕەیی. ئەغریقی كۆن پێش لە3500 ساڵ، لەمانای خۆشەویستییان نەدەزانی، بەڵكو بە غەریزەی سێكسیان دەبەستەوە، فڕۆید دوای 3500 ساڵ لەو بۆچوون و تێگەیشتنە هەڵەیەی ئەغریقی كۆن، جارێكی دیكە گەڕایەوە سەر هەمان تێگەیشتنی هەڵەی ئەغریقییەكان و وتی: خۆشەویستی جگە لە غەریزەی سێكسی هیچ شتێكی دیكە نییە، ئەمەشی لە رێگای نووسینەكانی خۆی بەتایبەت ئەوەی پێوەندی بەلیبیدو (وزەی غەریزی سێكسی)یەوە هەیە، لەو كەسانەی كە لەمنداڵییەوە تادەگەن بەپیری خستەڕوو. بە كورتی فڕۆید وای دەبینی كە شتێك نییە پێی بوترێ خۆشەویستی، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا لە ئێستادا ناپاكی و درۆ و تەفرەدان جێگەی متمانە و خۆشەویستی و راستبێژی گرتۆتەوە، ئەوەش وایكردووە جۆرێك لە رەشبینی و گومان و دوودڵی لای چینی گەنجان و بەتایبەتی لای ئافرەتان دروست بكات.
چالاكی كۆمەڵی مەدەنی لەیلا دیوبەند سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «بارودۆخی كۆمەڵایەتی توێژی لاو و بەتایبەتی ژنان بە درێژایی مێژووی كورد لە یەك ئاست و یەك شكڵدا نەبووە، وێڕای زۆربەی نەتەوەكانیتری جیهان، دەرهاویشتەكانی شارستانییەت و پاشان ئاڵوگۆڕە سیاسییەكان توانیویەتی كاریگەرییەكانی لەسەر كەلتووری كوردیش بەجێ بهێڵێ، بۆ نموونە دۆخی كۆمەڵایەتی كورد لە پاش هێرشی مەغۆلەكان و پاشان هێرشی عەرەبەكان بۆ سەر كوردستان بە تەواوەتی كەوتە ژێر كاریگەری و كارتێكەری كەلتووری هاوردەی بێگانە، واتە شارستانییەتی كورد كە شارستانییەتێكی پێشكەوتوو و مرۆڤدۆستانە بوو، بە زەبری هێز جێی خۆی دا بە كەلتووری دەشتەكی و بیابانی، ئەو كەلتوورەی تووی پیاوسالاری و هەناسەكانی دژایەتی ژن و بە كەم زانینی لە كۆمەڵگەی كوردستاندا چاندو تا ئێستاش بەرەكەی دەڕنینەوە.چارەسەری ئەو دیاردەیانە لە گرەوی ئاڵوگۆڕێكی زانستی و بابەتییانە و مرۆڤدۆستانەی تاكەكانی كۆمەڵگەی كوردەوارییە لە خوێندنەوە و تێگەیشتنیان لە ژیانێكی سەردەمییانە و شارستانی.» گوتیشی: «راستە خانمانی خاوەن داهات زیاتر لە ژنی ماڵەوە خاوەنی ماف و ئازادین، بەڵام ئەو خانمەش كە ژنی ماڵەوەیە، لە چوارچێوەی خێزاندا دەبێت خاوەنی پێگە و كەسایەتی خۆی بێت و حیسابی بۆ بكرێت، نەك بە سووكی سەیری بكرێت .
محەمەد سابیرگۆمەشینی، توێژەری كۆمەڵایەتییە و سەبارەت بەو هۆكارانەی كە دەبێتە هۆی جیابوونەوەی خۆشەویستان و بەیەك نەگەیشتنیان، ئاماژە بەوە دەكات كە «هۆكارەكان جۆراوجۆرن، لەوانە: جیاوازیی كەلتووری نێوان دوو بنەماڵە، باری دارایی و ئاستی خوێندن و رۆشنبیری خانەوادەیی و دواتر جیاوازی زۆری تەمەن، ئەمانە بە هۆكارە سەرەكییەكان دادەنرین، بەڵام جگە لەوانەش هۆكاری سەرەكیتر ئەوەیە كە لەبنەڕەتدا بەشێك لەوانەی كە لە مانای راستەقینەی خۆشەویستی نەگەیشتوون، رەنگە وابزانن ئەو كارەی دەیكەن بەشێكە لەقوربانیدان و ئەوەش بەشێكە لەو دونیا خەیاڵییەی لەخۆشەویستی بۆخۆیان دروستیان كردووە، یان لە فیلمە دۆبلاژكراوەكان دەیبینن و ئەوانیش لای خۆیانەوە تاقی دەكەنەوە، ئیتر بۆیە دەبیت بزانرێت ئەوەی لەفیلم و رێكلامەكان پیشان دەدرێت لەبارەی خۆشەویستی، ئەوە راستەقینە نییەو تەنیا فێڵی پشت كامیرایە، چونكە خۆشەویستی راستەقینە بریتییە لە بەرگەگرتنی ژیان و بڕیاری دروست و خوێندنەوەی واقیع بۆ بونیادنانی ژیانێكی هاوبەش.»