لە هەلومەرجێكدا پێشوازی لە هەشتی مارسی دەكەین كە جیهان بە یەكێك لە ئاڵۆزترین كاتەكانی خۆیدا تێدەپەرێ. سەرهەڵدان وگەشە كردنی داعش و ئیسلامی سیاسی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شەڕو ئاوارە بوونی ملیۆنان كەسی بێتاوان وایكردووە بارودۆخی ئافرەتان مەترسیدارتر بێت. كەچی ئەم بارودۆخە نەك ئافرەتانی خەباتكاری كوردی نەترساند، بەڵكو هاوشانی پیاوان لە رووبەڕووبوونەوەی داعشدا رۆڵێكی بەرچاویان گێڕا، هەرچەند كەم نەبوون ئەو ئافرەتانەی لەلایەن داعشەوە گیران و وەك كۆیلە مامەلەیان پێوەكرا، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا خەباتی ئافرەتان بۆ سەندنەوەی مافە زەوتكراوەكانیان بەردەوامە و خانمان پێیانوایە هەتا ئێستاش بە بیانووی جۆراوجۆر مافەكانیان پێشێل دەكرێ و بەربەستەكانی بەردەمیان رۆژ لە دوای رۆژ زیاتر دەبێت و میكانیزمەكانی كاركردن بۆ چۆنیەتی چارەسەركردنی كێشەكانیان دەرئەنجامی خوازراویان لێنەكەوتۆتەوە، بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان لە دیدگای جیاوازەوە بابەتەكە هەڵدەسەنگێنن.

تریفە ئەحمەد چالاكی كۆمەڵی مەدەنییە و سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «رۆژی هەشتی مارس رۆژی بەرەنگاربوونەوەی ژنانی جیهانە بە رووی ئەو هەموو ناعەدالەتی و بێمافی و بە كاڵا سەیركردنی ئافرەتان، بەتایبەت لە ناو گەلانی دواكەوتووی ئاسیا و ئەفریقا و وڵاتانی رۆژهەڵاتی بەشیوەیەكی گشتی.» گوتیشی: «هەشتی مارس لەدایكبوونی دەنگی ناڕەزایی ئافرەتانە بە رووی بێقانوونی و بە پلە دوو سەیركردنی ئافرەتان، بۆیە لەم رۆژەدا هەموو ژنان بە یەك دەنگ داوای یەكسانی هەمەلایەنەی نێوان ژن و پیاو دەكەن، ئەوەش بە نەخشەڕێگەیەك دەزانن بۆ هینانەكایەی كۆمەڵگەیەكی تەندروست و پێشكەوتووخواز كە تێدا تاكەكانی كۆمەل بە ژن و پیاوەوە لە مافەكانیان بەهرەمەند بن. بەداخەوە هەتا ئەمڕۆش بە زۆر بەشوودان و كوشتن و سووتان، و كوشتن لە ژێر ناوی نامووس و...هتد، هەروەها نەبوونی یاسا بۆ بەرگری لە مافەكانی ژنان، یان باشترە بڵێین یاساكانی دژە ژنان، بەشێك لەو تراژیدییە زیندووانەن كە هەر بەردەوامن. بۆیە لەم رۆژەدا ژنان بە یەك دەنگ و لە یەك ریزی پتەودا رووبەڕووی ئەو بێمافی، نایەكسانی و پلە دووییە دەبنەوە لە كۆمەڵگە دواكەوتووەكاندا و دژ بەگەندەڵی و بەكاڵاكردنی ئافرەتان لە بازاڕی بیڕەحمی پول و پارەدا دەوەستنەوە، هەروەها خەباتە بۆ هێنانەدنیای ژیانیكی یەكسان و ئازاد بۆ مرۆڤ و دروستكردنی كۆمەڵگەیەكی پێشكەوتووی پشتبەستوو بە زانست و هونەر كە تیایدا تاكەكان بەهرەمەند و ئاسوودە بن.»

رۆژنامەنووس خەلیل پاڵانی سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «سەرەتا دەمەوێ بڵێم هەر باشە رۆژێك هەیە بەناوی رۆژی جیهانی ئافرەتان، كە رەنگە زۆرێك لە رێكخراوەكانی ئافرەتان لەو رۆژەدا چالاكی ئەنجام بدەن و بیریان بكەوێتەوە، كە كاری لەپێشینەی ئەوان داكۆكیكردنە لە رەگەزی مێ و كاركردنە لەسەر بڵاوكردنەوەی وشیاری لەمامەڵەكردن لەگەڵ گرنگترین رەگەزی نێو كۆمەڵگە. لۆژیك نییە ئەگەر بڵێین رێكخراوەكانی ئافرەتان كاریان لەو بوارەدا نەكردووە، بەڵام بەبۆچوونم ئەوەی جێگەی داخە ئاراستەی هەنگاوەكان تەندروست و بەبەرنامەو پلان نەبووە، بەردەوامبوونی توندوتیژییەكان گەواهی ئەو راستییەن، لەشوێنی ئەوەی كارەكان باشتر بكرێن، ئەوان هۆكاربوون بۆ ئەوەی هەردوو رەگەز سەنگەر لەیەكتر بگرن، نەوەك هەریەكەیان سنووری ئازادی و مافی كەسی بەرامبەر لەبەرچاو بگرێ و هەرسی ئەو راستییانە بكات. لەلایەكی دیكەوە پێموایە ئەگەر ویستیش هەبێ لەسەر هەنگاونان بۆ باشتركردنی رەوشی مێ، ئەوا رێكخراوەكانی ژنان لەزۆرێك لە كەیسەكان ناتوانن بێنەدەنگ، بەڵكو بێدەنگی هەڵدەبژێرن، ئەگەریش كەیسەكان بەلاوە بنرێن، یەكێك لە هۆكارەكانی ئەوەیە كە وابەستەی حزب، یان لایەنێكی سیاسین و لەسەرووی خۆیانەوە فەرمان وەردەگرن. ئەوان كە تا ئێستا نەیانتوانیوە لەنێو خۆیان رێك بكەون لەسەر بەكارهێنانی دەستەواژەیەكی یەكگرتوو لەناوهێنانیان بۆ رەگەزی مێ، (ئافرەتان – ژنان) چ جای توانای گۆڕینی دیدگای كۆمەڵگە بەرامبەر بە رەگەزی مێ. لەدواییدا ئەوەی شایەنی ئاماژەدانە، ناڵێم تەنیا پێویستە كار لەسەر دەستەبەركردنی مافی مێ بكرێت، بەڵكو پێویستمان بەئاشتەواییە، پێویستە كارەكان بەو ئاراستەیە بن، كە هەردوو رەگەزی نێرو مێ لەگەڵ یەكتر ئاشت بكرێنەوە، هەریەكەیان سنووری ئازادی خۆی و بەرامبەرەكەی بزانێ و لەناخەوە باوەڕی بۆ دروست ببێ كە تاكێكی یەكسانیخواز بێت، لەهەمان كات ئەوەش بزانرێ كە هیچ مرۆڤێك خاوەنی مرۆڤێكی دیكە نییە، هەتا مافی ئەوەی هەبێ هەر جۆرە توندوتیژییەكی لەگەڵ ئەنجام بدا، خودای گەورە مرۆڤی دروستكردووەو سەردەمی كۆیلایەتی مرۆڤ بۆ مرۆڤیش بەسەر چووە».


ئیلهام چایچی چالاكی بواری مافەكانی ئافرەتە و سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە چالاكان و رێكخراوەكانی بواری ژنان، لە دەستنیشانكردنی دیاردە، كێشە و بێمافی ژنان لە بواری جۆراوجۆر زۆر بە باشی و بەرفراوان كاریان كردووە. دیارە كاركردن لەسەر ئەم بوارەش پێویستی بە هێزێكی چالاك و پسپۆڕ هەیە كە بە خۆشییەوە ژنانی كوردستان بە خۆپێگەیاندن توانیویانە بگەنە ئەم ئاستە، بەڵام لە بواری یاسایی و جێبەجێكردنی كەموكوڕی زۆرن، چارەسەری كێشەكانیش زیاتر دەكەوێتە ئەستۆی دەسەڵاتی یاسادانەرو هێزی جێبەجێكاری یاسا كە حكومەتە».

حەسیبە سەعید مامۆستا لە پەروەردەی سۆران، رایوایە: «لە هیچ وڵاتێكی دنیادا نییە كە بەرپرسیارەتی لە رەوشی خێزان، لە ئەستۆی یەك دەزگا، یان یەك فەرمانگە، یان چەند رێكخراوێكی ئافرەتان و ژنان و كۆمەڵگەی مدەنی بێت، بەڵكو هەمووان لێ بەرپرسیار دەبن، ئەو رێكخراوانەش تەنیا رۆڵی بەدواداچوون و وشیاركردنەوەی چین و توێژەكان دەگێڕن و ناتوانن لە پەروەردەكردنی تەندروست و زانستی لە خێزان و كۆمەڵگەدا بەتەواوی كارا بن. واتە كۆی دامەزراوەكانی حكوومی و ناحكوومی و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و مامۆستایانی ئایینی و دەزگا میدیاییەكان و لەسەرووی هەموو دەزگاكانیشەوە پەروەردە رۆڵی سەرەكی دەبینن لە بنیادنانی تاكی تەندروست كە بنەمای خێزانێكی تەندروستەو لەئەنجامدا كۆمەڵگەیەكی تەندروستیش دروست دەكات. بەڵام ئەوە جێی پرسیارە كە بۆچی كێشە خێزانییەكان روو لە زیاد بوونن، بەتایبەت خۆسووتاندن و بەزۆرەملێ بە شوودانی كچانی منداڵ و...هتد، لە كاتێكدا ئێمە لە سەردەمی مۆدێرنیزمدا دەژین؟ لە دیدی منەوە هۆكارەكانی پاڵنەر بۆ هەڵكشانی ئەم دیاردانە بریتین لە: سۆشیال میدیا- ئەنتەرنێت وەك تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان كە بەشێوەیەكی لەناكاو هاتنە ناو كۆمەڵگەی ئێمە، بە بێ ئەوەی ئێمە وەكو حكومەت و دەزگا پەروەردەییەكان و تاكی خێزان خۆمان بۆی ئامادەكردبێت. بۆیە لەو دوو لایەنەی سۆشیال میدیا زیاتر لایەنە سلبییەكەی لە ناو كۆمەڵگەی ئێمە بەرجەستە بووە. هەروەها كەناڵە تیڤیەكان لە بری رۆڵی هۆشیاركردنەوە بگێڕن، زۆربەیان رۆڵی خراپ دەگێڕن، نموونەی زەق، دراما بیانییەكان و وەرگێڕانەكانیانە كە بە شێوەیەكی ناتەندروست دەكرێن و زۆر وشەی نەشیاوی تێدا بەكار دەهێنن. دەكرێ ئەوانە چاودێری بكرێن، هاوكات كەناڵەكانی (تیڤی) چەند بەرنامەیەك لە سەر هۆشیاركردنەوەو پەروەردەی خێزانی و تاكی یەكسانیخواز پێشكەش بكەن.» گوتیشی: «لە كۆمەڵگەی ئێمەدا كرانەوەیەك هەیە و جێی خۆشحاڵییە كە كۆمەڵگەیەكی فاشیل نین. لەبەر ئەوەی چالاكیی رێكخراوەكانی ئافرەتان و ژنان و كردنەوەی بەڕێوەبەرایەتییەكانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و سەنتەری راوێژكاری خێزان و دادگای تایبەتمەندی خێزای و بوونی چەند شەلتەرێك لە هەرێمی كوردستان وای كردووە كرانەوەیەكی باش لە نێو كۆمەڵگەی ئێمەدا هەبێت و كوردستان تا رادەیەك لە چاو وڵاتە عەرەبییەكان و وڵاتانی دراوسێمان ئەرك و مافەكان لە روانگەی سیاسی و كۆمەڵایەتی و وەرزشی و بەشداری ئافرەتان لە دامودەزگا حزبی و حكوومییەكان زۆر زیاتر بێت و رۆڵی بەرچاویان لە ناو كۆمەڵگەدا هەبێت.»

فەرەیدون بێوار توێژەری كۆمەڵایەتییە و سەرتا ئاماژە بەوە دەكات كە «رۆژی هەشتی مارس، وەرچەرخانێكی مێژوویی بوو لە بزاڤی ئافرەتان بۆ دەستەبەركردنی مافەكانیان. كۆمەڵێك ئافرەتی بوێر و چالاك لەپێناو دەستەبەركردنی مافی ئافرەتان قوربانییان دا. لەدوای ئەو مێژووەوە كۆمەڵیك رێكخراوی تایبەت بە ئافرەتان و چالاكوان هاتنە مەیدانەكەوە بۆ درێژەدان بەو بزاڤ و شۆڕشە، بەڵام ئەوەی جێی سەرنجە گۆڕینی ئاراستەكەو بە رواڵەت كردنی رۆژی جیهانی ئافرەتانە. ئێستا وەك بۆنەو یادكردنەوەی هەشتی مارس تەنیا رێوڕەسمی بۆ سازدەكرێ، نەك بۆ پێداچوونەوەو چڕكردنەوەی هەنگاوەكان و باشتر كاركردن و دیاریكردنی كێشەكانی ئافرەتان و دیاریكردنی میكانیزمەكانی كاركردن بۆ چۆنیەتی چارەسەركردنی كێشەو گرفتی ئافرەتان، یاخود بەرنامەڕێژی بۆ بڵاوكردنەوەی وشیاری و ئاشناكردنی ئافرەتان بە مافەكانیان. كێشەكە لەوەدایە كە رێكخراوەكانی ئافرەتان لەكوردستان و بەخودی ئەنجومەنی باڵای خانمانیشەوە تەنیا ئافرەتانی ناو شار بە ئافرەت دەزانن و ئافرەتانی گوندو ناحیە و قەزا دوورەدەستەكانیان فەرامۆش كردووە. ئێستا ئەم یادە بۆتە بۆنەیەك بۆ پارەخواردن و پارە خەرجكردن و لەبەركردنی جلوبەرگی ئاڵاو واڵا و دانیشتنی پیاوان لە ریزی پێشەوەو وەرگرتنی پۆست و پایە لەلایەن هەندێك ئافرەتەوە بەناوی خزمەتكردن بەئافرەتان. ئێستا ساڵانە حكومەتی هەرێم پارەیەكی زۆر بەو ناوەوە خەرج دەكات، كە نیوەی زیاتری بەهەدەر دەچێ و ناچێتە خزمەتی ئافرەتانەوە. هەر چەندە من لەگەڵ مافی مرۆڤ و سەروەری مرۆڤدام و بڕوام بە رەگەزپەرستی و مافی تاكڕەگەزی نییە. بۆیە دەكرێ لەمەودوا هەوڵ بۆ سەروەری مرۆڤ بدەین، كە تێیدا ژن و پیاو وەك دووبونەوەری هاوبەش بەبێ جیاكاری رەگەزی و بە ئاسوودەیی تێیدا بژین.

لە ساڵی ١٩٧٧ رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بـڕیاری دا كە ٨ی مارس وەك رۆژی جیهانی ئافرەت بە فەرمی بناسرێ و لەو كاتەوە هەتا ئێستا لە ٨ی مارسی هەموو ساڵێك، ئافرەتانی جیهان ئەم رۆژە بەرز و پیرۆز رادەگرن و لە زۆربەی ئەو وڵاتانەش كە هێشتا مافی ئافرەتان مسۆگەر نەكراوە، ئەو رۆژە دەبێتە رۆژی خۆپێشاندان و ناڕەزایی دەربڕین.