خۆسووتاندنی ژنان یەكێكە لەگەورەترین كارەساتە كۆمەڵایەتییەكان لەهەرێمی كوردستان لەلایەك و بێنازترین و كارلەسەرنەكراوترین تراژیدیای كۆمەڵایەتییە لەلایەكی دیكەوە، لەگەڵ ئەوەی ساڵانە ژمارەی قوربانییەكان هێندە زۆرن، ئازارەكان و هاوارو ناڵەناڵی جەستەو دەروون و رۆحیان و بۆنی گۆشت و جەستەی هەڵقرچاوی ئەم ژنانە لەسەر قەرەوێڵەی نەخۆشخانەكانی سووتان، كەم كەس دەتوانێ لەڕووی ویژدان و دەروون و هەستییەوە لەنزیكیانەوە خۆی ڕابگرێ!
بەبڕوای من تا ئەم ساتەش هیچ یەكێك لە توێژو دەزگەو ناوەندە فەرمی و ئەكادیمی و پیشەییەكانی هەرێمی كوردستان نەك هەر قۆڵ و باسكیان بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەڵنەكردووەو فۆكەسیان نەخستۆتە سەر چارەسەری ئەم تراژیدیا گەورە كۆمەڵایەتییە لەكوردستان، بەڵكو بەشێكی زۆری هەوڵ و جوڵەكان بوونەتە پاڵنەر بۆ تەشەنەكردن و هەڵكشانی ژمارەی قوربانییەكان!
لەم وتارەمدا تەنیا دەمەوێ بەپێی ئەزموونی كاری چەندین ساڵەم لەلایەك و ئەو دیراسە مەیدانییانەی ئەنجامم داون و ئەم ئەنجامانەی بۆم ڕوون بۆتەوە، بیخەمەڕوو، كە پێموایە دوورن لەو ئەنجامە سەرچیغییانەی خەڵكی ڕەشۆك بیستوویانە، دەشكرێ وەك پاڵنەرە تایبەتییەكان بیانناسێنین.
كێ بوون ئەو كچ و ژنانەی لەڕابردوودا پەنایان بۆ خۆسووتاندن بردووە؟
1- هەستكردن بە تەنیایی:
ونبوون و نەدۆزینەوەی ئەو دەرچەو ڕایەڵانەی كە پێویست و گرنگ بوون بەر لەتەقینەوەی ئازارە كەڵەكەبووەكان بیانگەیەنێ بە تروسكایی و كەناری هیواو هەستانەوە.
2- هەوڵدان و باسكردنی پێشوەختەی خۆكوژی:
زۆرینەی خۆكوژەكان پێشتر بەهەر هۆیەك بێ هەوڵی پێشوەختەی دیكەیان هەبووە بۆ داپڵۆسینی جەستەیان، یان بۆ شێوازەكانی دیكەی خۆكوژی، بەڵام كەس گوێی پێنەداون.
3- لەدەستدانی متمانە بە ئۆرگانە مەدەنی و فەرمی و یاساییەكان:
تا ئەم ساتەش نەتوانراوە متمانەیەكی بەهێز لەنێوان كێشەكانی خێزانی بەگشتی و گرفتەكانی پەیوەست بە ڕەگەزی ژن بەتایبەتی و ئۆرگانە مەدەنی و یاسایی و حكوومییەكان لەئاستی پێویستدا دروست ببێ، دروستنەبوونی ئەم بێ متمانەییەش قسەی زۆر هەڵدەگرێ و توێژینەوەی پێویستە.
4- فۆبیای كەلتووری و ترس لەشكان و خۆشاردنەوەو ڕاكردن لێی:
هەمیشە فۆبیایەكی گەورە لەدیوی ناوەوەی كەسانی گیرۆدەبوو بە گرفتە خودییەكان ئامادەیی هەیە، بۆیە كەمینەی ژنان كێشەكانیان دەخەنە ژێر دەستی دامەزراوەو كەس و خزم و هاوڕێكانیان، چونكە ترسیان هەیە بە بڵاوبوونەوەی وردەكاری گرفتەكانیان كەسایەتییان پێی بشكێ و جارێكی دیكە نەتوانن قەرەبووی ئەو شكانە مەعنەوییە بكەنەوە.
5- كەڵەكەبوونی لەسەریەكی كێشەكان و تەقینەوەیان لەدەرچەیەكی مەترسیداری خۆكوژیدا:
قەت ناكرێ بڕوامان بەوە هەبێ كە تەنیا یەك كێشەو دەمەقاڵییەكی بچووك پاڵی بە ژنێكەوە نابێ تا ژیانی خۆی لەسەر زەوی بسڕێتەوە، یان وای لێبكات دەست بۆ نەوت و ئاگر ببات، بەڵكو كەڵەكەبوونێك و تێكپەستانێكی لەسەریەكی گرفتەكانە كە وادەكات لەكاردانەوەیەكدا كارەساتێكی لێبكەوێتەوە.
6- دەستبردن بۆ ئاگر كاردانەوەیەك لەپێناو ڕاكێشانی سەرنجی كەسێك، یان چەند كەسێكی دیاریكراو:
زۆرینەی ژنان لەپێناو سڕینەوەی ناو و جەستەو كەسایەتی خۆیان لەسەر زەوی خۆیان ناسووتێنن، بەڵكو زیاتر بۆ گەیاندنی پەیامی هەستكردن بە غەدرو ستەمێكە بۆ ئەو كارەكتەرەی كەخۆی مەبەستیەتی و دەیەوێ ئاستی گەورەیی غەدرەكەی بەكاردانەوەیەكی لەناكاو نیشان بدات، بەڵام زۆرینەی جار لەپێناوی خۆكوشتندا نا، هەربۆیەشە زۆرینەیان بەرلە مردنیان هیوادەخوازن زەمەن و تەمەن بگەڕێتەوە بۆ دواوە، بەڵام پاشگەزبوونەوە دادیان نادات!
لەڕاستیدا بەدەر لەم پاڵنەرە خودییانەی لەسەرەوە ئاماژەم بۆ كردوون، هەندێ فاكتەری دیكەش هەن كە وایانكردووە نەتوانین بە ویست و هێزو ئەجێندای فرەڕەهەندەوە هەنگاو بۆ كەمكردنەوەی ژمارەی قوربانییانی ئەم دیاردەیە بهاوێژین.
بۆ نموونە زۆرینەی ئەو ڕوماڵە میدیاییانەی لەڕابردوودا كراون بۆ زەقكردنەوەی ئەم دیاردەیە، وایانكردووە میكانیزمەكانی جێبەجێكردنی دیاردەكە ئاشنا بكەن بەو كچ و ژنانەی كە پێشتر بیریان لەخۆكوژی نەكردۆتەوە، هەربۆیە دەگوترێ میدیا چەكێكی دووسەرە، هەم دەتوانێ ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی بهێنێتە كایەوە، هەمیش دەتوانێ لەبەریەك هەڵیوەشێنێ.
هەروەها من گەیشتوومەتە ئەو باوەڕەی كە ئیدی چەند بۆمان دەكرێ دەبێ لێرەوە بە میكانیزمی بڵاوكردنەوەی رووداوەكانی خۆكوشتن بەگشتی و تراژیدیای خۆسووتاندن وەك شێوازێكی تایبەت لەخۆكوژیدا بچینەوە، هەر لەبڵاوكردنەوەی ژمارەی قوربانییانی ئەم دیاردەیە لەڕاپۆرتی ئامارەكاندا، تا دەگاتە رووماڵی میدیایی و شرۆڤەكردنی لەدیبەتی زانستی و گفتوگۆو چاوپێكەوتنی میدیاییدا، چونكە لە رابردوودا لەبری كەمكردنەوەو چارەسەركردنی دیاردەكە، جۆرێك لە تۆوی هاندان و دروستكردنی ئارەزووی خۆكوژی لەنەستی ژندا موتوربەكراوە، لەپاڵ ئەوانەشدا ئەگەر دەمانەوێ فریای ئەو دۆخە تراژیدییە بكەوین، دەبێ ئیرادەمان هەبێ بۆ پێداچوونەوەی كۆی پڕۆژەو ناوەندە فەرمی و نافەرمییەكان كە دروشمی ڕووبەڕووبوونەوەی توندوتیژییان هەڵگرتووە.

* ماستەر لەكۆمەڵناسی