نزیكەی دوو ساڵ لە تەمەنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان تێدەپەڕێ و ئەو ئەنجومەنە لە سنووری هەر پارێزگایەكدا چالاكی جۆراوجۆری هەبووە، ئافرەتانیش پشكی خۆیان لە ئەندامێتیی ئەو ئەنجومەنەدا هەیە و ئەگەر تەنیا ژمارەی كورسییەكانی پاێزگای هەولێر بە نموونە وەربگرین، ئەوا یەك لە سەر سێی كورسییەكانی ئەنجومەنی پارێزگاكە بەر ئافرەتان كەوتووە، بەڵام ئایا خانمانی خاوەن كورسی لەو ئەنجومەندا چ پەرنامە و پلانێكیان بۆ هاوڕەگەزەكانی خۆیان هەبووە و لە بواری مسۆگەركردنی مافەكانیان تا چەند ئەسپی هزری خۆیان لە گۆڕەپانەكەدا تاو داوە و لە داهاتوودا دەشێ میكانیزمێك بگرنەبەر بۆ ئەوەی ئافرەت لە دروستكردنی سیاسەتدا بەشداری زیاتر بكات؟ بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان وەڵامی ئەو پرسیارانە دەدەنەوە.



گوڵان: كۆمەڵایەتی

سەرەتا ژیان ئاغا شێروانی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر لە سەر لیستی زەرد، دەڵێت: «بەشداریی ئافرەت لە ناوەندەكانی بڕیاردان زۆر گرینگە و ئەمەش پێویستی بە سازدانی كۆڕ و سمینار لە زانكۆ و پەیمانگاكان و گشت فەرمانگاكانی حكوومی و ناحكوومی لە گشت شار و شارۆچكەكان هەیە، بۆ ئەوەی هەم ئافرەت هان بدرێت بەشداری لە كاری سیاسی بكات، هەمیش كۆمەڵگە بە چاوی رێزەوە سەیری ئافرەتی سیاسەتوان بكات.»
ژیان رایوایە «دەبێت پێوەندییەكی بەهێز لەگەڵ رێكخراوەكانی ئافرەتان و قوتابیان و لاوان و كۆمەڵگەی مەدەنی دروست ببێت، بۆ ئەوەی بە كاری هاوبەشیان هەوڵبدەن ئافرەت لە بڕیاردان بەشدار بكرێت و تێكەڵی سیاسەتی بكەن، بەشێكی زۆری ئەو ئەركەش دەكەوێتە ئەستۆی ئەو ئافرەتانەی كە لە ناوەندەكانی بڕیارداندان، بەڵام بەداخەوە تاكو ئێستا ئێمە لە ئەنجومەنی پارێزگا نەمانتوانیوە ئەو كارە بكەین، ئەوەش هۆكاری خۆی هەیە، چونكە وەكو ئافرەتی ئەندامی ئەنجومەن چەندین بەربەستمان لە پێشە، لەوانە نەبوونی ئیمكانییەت و پێداویستیی هاتوچۆ و شوفێر كە ئامانە پێویستن بۆ ئافرەتانی ئەندام لە ئەنجومەنی پارێزگاكان تاكو بتوانن ئەركەكانی خۆیان بە باشی راپەڕێنن، سەختە ئافرەتێك ئەندامی ئەنجومەن بێت بە تەكسی و بە تەنیا سەردانی هەموو ناوەندەكان و گەڕەكەكانی شار بكات، بەو جۆرە ناتوانێت بە ئاسانی ئامانجەكانی جێبەجێ بكات.»
ئەو خاتوونە لە درێژەی قسەكانیدا ئاماژەی بەوە كرد كە «شەڕی داعش شەڕێكی نەخوازراو بووە كە بەرۆكی میللەتی كوردی گرتووە و لەم شەڕەشدا زەرەرمەندی سەرەكی ئافرەتان بوون، كە باوك برا و هاوسەر و كوڕیان لەدەست داوە، ئەمەش باری ئافرەتی لە رووی ماددی و مەعنەوییەوە زۆر قورستر كردووە»، گوتیشی:
«زۆر بەداخەوەم كە وەكو نوێنەری خەڵك و ئافرەتێكی ئەنجومەن و بەتایبەتی نوێنەری ئافرەتان نەمتوانیوە هیچیان بۆ بكەم. پێم خۆش بوو وەك ئافرەتێك كاری زۆریان بۆ بكەم، بەتایبەتی لە رووی داراییەوە، بەڵام قەیرانی دارایی كاریگەری زۆری كردۆتە سەر سەرجەم دام و دەزگاكان، ئەنجومەنی پارێزگاش بەدەر نییە لەم قەیرانە و هیچمان لەبەر دەست نییە تاكو بتوانین لانیكەم لە رووی دارییەوە هاوكار بین و كێشەكان چارەسەر بكەین.»
هێڤی هەیاف ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر لە سەر لیستی گۆڕان، رایوایە «لەگەل ئەوەی ئافرەتی زۆر بەتوانا و كارامە لە بواری سیاسیدا هاتوونەتە پێشەوە، بەڵام تا ئێستا تێكەڵكردنی ئافرەت بە سیاسەت و بەشداریپكردنی زیاتر شتێكی دیكۆری بووە، نموونەشی ئەویە كە لە ناوەندەكانی بڕیار و دانوستانەكاندا راوێژێكی تەواویان پێ ناكرێت و هەم لە حكومەت و هەم لە حزبەكانیشدا نەتوانراوە تواناكانی ئافرەت بە شێوەیەكی بەرچاو دیار بخرێت.» گوتیشی: «تا ئێستاش ئێمە لە كۆمەڵگەیەكدا دەژین كە بە پلە دوو سەیری ئافرەت دەكرێت. ئەگەرچی تێكەڵكردنی ئافرەت بە سیاسەت لە نێو كۆمەڵگەكەماندا لە چاو ساڵانی رابردوو خۆشبەختانە زۆر زیادی كردووە، بەڵام لە ئاستی پێویستدا نییە، هەروەها ئەو مامەڵە سەقەتەی حزبی كە حزب و لایەنەكان بۆ شكاندنی یەكتر دەیكەن، لە نێوانیشیاندا بۆ شكاندنی ئافرەت بە دروستكردنی تۆمەتی بێ بنەمای ئەخلاقی، وایكردووە هەندێك ئافرەت هەنگاوێك بۆ دواوە بكشێنەوە. ئەگەرچی ئێمە وەك ئافرەتێك لە ئەنجومەنی پارێزگا تەنیا نوێنەری ئافرەت نین، بەڵكو نوێنەری هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگەین، بەڵام ئافرەتیش بەشێكە لەو كۆمەڵگەیە و ئێمە لە چەندین كۆنفڕانس و كۆبوونەوەی تایبەتدا پرۆژە و پێشنیارمان كردووە ئافرەت بەشداریكردنی راستەقینەی پێبكرێت، نەك تەنیا وەك دیكۆر دابنرێت.
هێڤی هەیاف هێمای بۆ ئەوە كرد كە «هەرێمی كوردستان بە هۆی قەیرانی دارایی و قەیرانی سیاسی بە دۆخێكی زۆر نالەباردا تێدەپەڕێت، ئەمەش كاریگەری زۆر خراپی كردۆتە سەر هەموو تاكێكی كۆمەڵگە لە هەموو بوارەكاندا»، گوتیشی: «لە ئێستادا لەم بارودۆخەدا كە پەرلەمان پەكی كەوتووە دەرخستنی یاسا بۆ رێكخستنی ژیانی هاووڵاتیان بۆتە گرفت، چونكە ئێمە وەك ئەنجومەن دەسەڵاتی دەركردنی یاسامان نییە، كاری ئێمە دەركردنی بڕیار و پەیڕەو و رێنماییە و لەم قەیرانەشدا دوای چەند كۆبوونەوەیەك بڕیارماندا نرخی خانوو، شوقە و باڵەخانە بازرگانییەكان و نرخی نۆرینگە و تاقیگە و نەخوشخانە تایبەتییەكان بە رێژەی 30% دا ببەزێت، بەڵام تاكو ئێستا كاری پێنەكراوە لە بەرئەوەی یاسای بەكرێدانی خانووبەرە دەبێ لە پەرلەمان هەموار بكرێتەوە. وەكو لیژنەی داراییش بەدواداچوون و چاودێری چەندین بنكە و بەڕێوەبەرایەتییەكانمان كردووە كە تیادا سامانی گشتی بۆ بەرژەوەندی تایبەتی بەكارهێنراوە و ئێستاش لێكۆڵینەوەی لە سەر دەكرێت.»
مینا سامی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەسەر لیستی زەرد، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «پارتی دیموكراتی كوردستان لە بنەڕەتی دامەزارندنییەوە بایەخی بە رۆڵی ئافرەت داوە و لە كۆنگرەی 13 ئاسانكاری زیاتری كردووە بۆ ئەوەی رێژەی ئافرەت لە سەركردایەتی بەرز ببێتەوە»، سەبارەت بە ئەجندای ئەنجومەنی پارێزگاكانیش لە بواری بەشداریكردن ئافرەت لە دروستكردنی سیاسەت گوتی: «ئێمە لە چەندین خول لە سەر مافە سیاسییەكانی ئافرەت بەشداری پێكردنی لە بڕیاری سیاسی لە ئەنجومەنی پارێزگا هەوڵی جددیمان دا بۆ ئەوەی دەنگ بدەین بە ئافرەتان و دەنگدان بەو لیستانەی كە رێژەی30%ی بۆ ئافرەت دانەناوە، بایكۆت بكەین، سەرباری ئەنجامدانی كەمپین بۆ دەستنیشانكردنی لیژنەیەكی تایبەت بۆ ئافرەتان، بەداخەوە بە جیاوازی یەك دەنگ سەركەوتوو نەبووین. زۆر بەداخەوە ئافرەتانی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی سێ كەسیان دەنگیان نەدا. مەبەستمان لەو كارانە هاندانی ئافرەتان بوو تاكو بەشداربن و رۆڵی خۆیان ببینن و هەروەها كۆمەڵگە رابێنین لەسەر سەركردایەتی ئافرەت. لە دوای ئەو هەڵوێستەشمان بۆ بایكۆتكردنی دەنگدان لەسەر ئەو لیستانەی كاندیدی ئافرەت بە رێژەی30%ی دانەناوە و لە دوای قەناعەتكردن بە ئەنجومەن و سەرۆكایەتی توانیمان پرۆژەیەك ئامادە بكەین و رەوانەی پەرلەمانی بكەین كە تیایدا رێژەی 30% دابنرێت بۆ سەرجەم پۆستە حكوومییەكان، نەك تەنیا لە نوێنەرایەتییەكان.»
مینا سامی لە درێژەی قسەكانیدا باسی ئەوەی كرد كە دابینكردنی هاوكاری دارایی لەو لیژنەیەی نێوان پارێزگا و مامۆستایان، وایكرد ئۆتۆمبێل دابین بكرێت و لە خشتەی وانەوتنەوەی مامۆستایان ئاسانكاری بكرێت، بەوەش زۆرێك لە مامۆستایان بایكۆتیان شكاند و دەوامی ئاسایی خۆیان دەستپێكردەوە.»
نیاز ئەحمد ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەسەر لیستی سەوز، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «هەر ژنێك ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگا بێت، كاندیدی حزبێكی سیاسی بووە، بۆیە تا ژنان زیاتر بەشدار بن لە پۆستی حزبی و حكوومیدا، عەقڵییەتی ژن زۆرتر تێكەڵ بە كۆمەڵگە و حكومەت و بەرێوەبردن دەبێت»، گوتیشی: «هەركاتێك و لە هەرشوێنێك بین، هەوڵمان داوە ژن لە دەوری خۆمان كۆبكەینەوە و هاوكاریان بین لە چارەسەری كێشەكان و رێپیشاندەریان بین، بەڵام دەبێت ژن خۆیشی خۆی بسەپێنێت بۆ وەرگرتنی پۆستی حزبی و حكوومی، ئەوەش بە هەوڵدان بۆ سەپاندنی مافەكانیان دەكرێت، چونكە ماف دەسەندرێت، نادرێت. وەكوو پرۆژەش تائێستا بەشداری چەندین كۆنفرانسمان كردووە و پرۆژەمان بۆ ئایندە هەیە. بەشداریكردنی ژنەكانی ئەندام لە ئەنجومەن بۆ دانانی پلانی ستراتیژی لە پارێزگاكان چەسپاوە كە دەبێت بەشداربن و ئاگایان لە پلانی ستراتیژی پارێزگا بێت و هەروەها ئەو بودجەی كە بۆ پارێزگا دادەنرێت. هەروەها لەگەڵ رێكخراوی (مێرسی كۆر) پرۆژەیەكی ئایندەمان هەیە كە لە مانگی نۆ دەست دەكەین بەكاركردن، ئەویش پرۆژەكە بریتییە لە (سڕینەوەی ئاسەواری جەنگ لەسەر ژنان و منداڵان و هاوكاریكردنیان لە داهاتوودا.» جەختی لەوەش كردەوە كە «لەگەڵ دروستبوونی شەڕی داعش و دروستبوونی قەیرانی دارایی و پەككەوتنی حكومەت، پرۆژەكانی ئەنجومەنیش وەستاون و تاحكومەت لەم قەیرانەدابێت، جێبەجێ ناكرێن.»
چنار جەلال ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر لە سەر لیستی خزمەت، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ئێمە وەكو ئەنجومەن دەسەڵاتەكەمان دەسەڵاتێكی چاودێرییە بە سەر فەرمانگەكانی حكومەتدا، بەپێی یاسا و ئەو پەیڕەوە ناوخۆییەی كە هەمانە، هەروەها دەسەڵاتی دەرچوواندنی بڕیار و پەیڕەو و رێنماییمان هەیە. ئێمە لە كۆی 30 ئەندام 9 ئەندامی ئافرەتمان هەیە و لە هەموو كۆبوونەوەكاندا ئامادەین و دەنگمان یەكسانە لە گەڵ دەنگی پیاو و بەدواداچوون بۆ هەموو بابەتێك دەكەین. لە كۆی 15 لیژنە تەنیا 4 لیژنە بە سەرۆكایەتی ئافرەتە ئەوانی دیكە هەمووی بە سەرۆكایەتی پیاوە، وەكو فراكسیۆنی نێو ئەنجومەنیش هەموو سەرۆك فراكسیۆنەكان پیاون و هیچیان ئافرەت نین، جگە لەوەش لە دەستەی سەرۆكایەتی ئەنجومەن هیچیان ئافرەت نین، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ كەمیی رێژەی ئافرەتان هۆكارەكەشی زیاتر بۆ كەمتەرخەمی خۆمان دەگەڕێتەوە، چونكە هیچمان داوای ئەم پۆستانەمان نەكردووە، داوا لە هیچ ئافرەتێكیش نەكراوە كەوا یەكێك لەم پۆستانە وەربگرێت.»
چنار جەلال ئەوەشی دووپات كردەوە كە «هیچ كام لە ئافرەتەكان لە بارەی بڕیارە سیاسییەكانەوە دەستپێشخەری ناكەن و زیاتر پیاوان بە نووسینی یاداشت و بەیاننامە دەستپێشخەرن، چونكە سەرۆك فراكسیۆنەكان هەموویان پیاون و ئەوان زیاتر بەم كارە هەڵدەستن، ئێمەش پێشگیری و هاوڕاییان دەكەین.» ئەوەشی خستەڕوو كە لە نێو ئەو 15 لیژنەیە لیژنەیەكی تایبەتیان بۆكاروباری ئافرەتان نییە، سەبارەت بە هۆكارەكەشی گوتی: «هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ بیر و باوەڕی ئەو ئافرەتانەی كە بە یەكەوە كار دەكەین كە بە پێویستمان نەزانیوە لیژنەیەكی تایبەت بە ئافرەتان هەبێت، چونكە سەرەتا كە پەیڕەوی ناخۆمان دەنووسییەوە، باس لەوە كرا كە ئەنجومەنی باڵای خانمان داوایان كردووە لیژنەیەكی تایبەت بە ئافرەتان هەبێت، بەڵام لە كۆی دەنگی ئافرەتان بڕیار لەسەر ئەو لیژنەیە نەدرا، چونكە لیژنەی كاروباری ئایینی و كومەڵایەتی هەبوو، لەو لیژنەیە بە چەند خاڵێك باس لە مافی ئافرەتان كراوە، ئەگەر بە شێوەیەكی رێكوپێك كاری لەسەر بكرێت.» گوتیشی: «ئەگەر لە سەر لایەنی ئابووری قسە بكەین، بەداخەوە نەمانتوانیوە كارێكی وا ئەنجام بدەین كە تایبەت بێت بە ئافرەت. سەرەتا لە كەمكردنەوەی مووچە وەك فراكسیۆنەكانی یەكێتی و گۆڕان فراكسیۆنی خزمەت كە لە كۆمەڵ و یەكگرتوو پێك هاتووە، ئەم سێ فراكسیۆنە یاداشتێكمان پێشكەش كرد كە كۆبوونەوەیەكی نائاسایی ئەنجام بدرێت، بۆ ئەوەی چەند پێشنیارێك پێشكەش بكرێت بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە. ئەوەبوو درەنگ كۆبوونەوەكە ئەنجامدرا و ئێمە هەر سێ فراكسیۆنەوە بایكۆتی كۆبوونەوەكەمان كرد و لیستی زەرد لیژنەیەكی كاتییان پێكهێنا بە ناوی خانەی گرفتەكان بۆ رێكخستنی بازاڕ و دەستیان كرد بە كەمكردنەوەی چەند شتێك وەك كرێی خانوو، نۆرینگەكان و چەندین شتی دیكە، پاشان ئەندامێك لە فراكسیۆنی گۆڕان و یەكێتی چونە نێو لیژنەكە و تا ئێستا لە كارەكانیان بەردەوامن. ئێمە بڕیارەكانمان دەركردووە و داومانەتە ئەنجومەنی راوێژكاری تاكو پەسندی بكات، بەڵام تاكو ئێستا پەسند نەكراوە.»
جەمبد شكری ئاكرەیی سەرۆكی لیژنەی پەروەردە و فێركردن لە ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك و ئەندامی لیژنەی تەندروستی و ژینگەی ئافرەتان، سەرتا باسی ئەوە دەكات كە بەپێی یاسای پەسەندكراو لەلایەن پەرلەمانی كوردستان بەشداریكردنی ئافرەت لە بواری سیاسی بە رێژەی (30%) دیاریكراوە لە ساڵی 2013 و لە سەرجەمی (١١١) ئەندام پەرلەمان (٣٤)یان ئافرەتن و ئەو ئافرەتانەی دەستنیشانكراون كە خاوەن توانان لە بوارەكانی خۆیان، لە ئەنجومەنی پارێزگای دهۆكیش كە لە ساڵی ٢٠١٤ هەڵبژێردراوە لە كۆی (٢٨) ئەندامی ئەنجومەن (٩)یان ئافرەتن، ئەمانە ئافرەتی چالاك بوون و بەرنامە و پلانی خۆیان هەیە، بۆ نموونە سەرۆكی لیژنەكانی (پەروەردە و فێركردن، كاروباری ئافرەتان، گەشتوكوزار، شارەوانی و خزمەتگوزاری) لە ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك ئافرەتن، هەروەها ئافرەتمان هەیە بەڕێوەبەری بانكە، یان راگری كۆلێژی پزیشكییە، بەڕێوەبەری زۆری ئافرەتمان لە فەرمانگەكانی میری، كارگێڕی لق، سەندیكای هونەرمەندان، رۆژنامەنووسان هەیە، هەروەها پێش چەند رۆژێك بینیمان كە لە زاخۆ بڕوانامەی ئەكادیمیای سەربازی زاخۆیان بەدەستهێنا.» گوتیشی: «لە دوای رووداوەكانی شاری موسڵ و بەتایبەتی دوای داگیركردنی شنگال لە رۆژی (3/8/20141) ئێمە هەموو هەوڵێكمان داوە بۆ ئازادكردنی ئەو كچ و ئافرەتانەی لەلایەن داعشەوە رفێندرابوون، هەروەها سەردانی كەسوكارەكانیان و نووسینگەی كاروباری ئێزیدییان و بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژیمان لە دهۆك كردووە بۆ دەستكەوتنی زانیاری دەربارەیان، لە هەمان كاتدا سەردانی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیمان كرد بۆ ئەوەی بە گوێرەی توانای خۆیان ئاسانكاریمان بۆ بكەن، بەتایبەتی لە بارەی ئەو ئافرەتانەی كە رزگاركراون. هەروەها ئێمە وەك ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك چەندین كۆبوونەوەمان لەگەڵ بەڕێز پارێزگار و جێگرانی ئەنجامداوە سەبارەت بە دابەزاندنی نرخی كەلوپەل بە ئامادەبوونی ژووری بازرگانی و سەندیكا پێوەندیدارەكان لە پێناو دانانی پلانێك بۆ دابەزاندنی نرخەكان، بۆ ئەم مەبەستەش بڕیارماندا بە دابەزاندنی كرێی خانوو و شوقە بە رێژەی (٢٥%) و شوێنە بازرگانییەكان بە رێژەی (٣٠%) و كەمكردنەوەی كرێی خزمەتگوزاری پرۆژەكانی نیشتەجێبوون بە رێژەی (٢٥%)، لە بواری تەندروستی نرخی كلینەكەكان كرا بە(٢٠) هەزار دینار، لەلایەكی دیكەوە نرخی پشكنینی تاقیگەكان و خزمەتگوزارییەكانی تەندروست و نرخی دەرمانەكانیشمان دابەزاندووە. جگە لە دەرمان و خزمەتگوزارییە تەندروستییەكان نرخی غاز و خۆراك و نرخی چێشتخانە و هۆكارەكانی گواستنەوەشمان دابەزاندووە بۆ دەرەوە و ناوەوەی سەنتەری شاری دهۆك بە گوێرەی شوێنەكان.»