زۆر جار چالاكانی بواری مافی ئافرەتان جەخت لەوە دەكەنەوە كە دواخستنی ئافرەت بە هۆكاری نەریتی كۆمەڵگا و بەردخستنە سەر ڕێگەیان لە بەشداری سیاسی و ئابووری، وڵات و نەتەوەیەكیش دوادەخات، هاوكات بەپێی هەوڵەكانی ئافرەت بۆ گێڕانەوەی مافە زەوتكراوەكانی، سەلمێندراوە كەوا متمانەی تەواوی بە تواناكانی خۆی هەیە و بێ گوێدانە ئاستەنگەكان هەنگاو بەرەو پێشەوە دەنێت و بەسەر كۆسپەكاندا زاڵ دەبێت. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان خوێندنەوەی خۆیان بۆ ئەم پرسە هەیە.

سەرەتا نەجیبە مەحمود وەك رۆژنامەوان و چالاكی بواری مافەكانی ئافرەت باسی ئەوە دەكات كە «ژن هەمیشە لە ئامانج و هەنگاوەكانی بەرەو بەدیهێنانی خەون و خولیاكانی، پرەنسیپە سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئەخلاقییەكانی لەبەرچاو گرتووە، لەو بوارەشدا بەرامبەر بە تواناكانی زۆر راستگۆ بووە، زۆرجاریش باجی ئەو راستگۆییەی داوە».
ئەو چالاكە مەدەنییە بە پرسیارێك درێژە بە ئاخافتنەكەی دەدات و دەڵێت: «گرنگە ئەو پرسیارە لە خۆمان بكەین، ئایا سیستمی پەروەردە تا چەند یارمەتیدەر و رێگەخۆشكەر بووە بۆ بەهێزكردنی متمانە بەخۆبوون لە ناو تاكەكانی كۆمەڵگە بەگشتی و ژنان بەتایبەتی؟ بێگومان سیستمی دەسەڵات لە هەموو جومگەكانی ژیان بە تایبەتی لە وڵاتانی دواكەوتوودا هیچ كات لە بەرژەوەندیی ژن نەبووە، تا بتوانێت بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانی مومارەسەی ویستەكانی خۆی بكات، لەگەڵ ئەوەشدا دەكرێ بڵێین: ئەگەرچی هەموو بەربەستە كۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابووری، فەرهەنگی و یاساییەكان رێگرییان لە پێشكەوتنەكانی رەگەزی مێ كردووە، بەڵام ژنان بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانیان بەردەوام هەوڵی خۆیان داوە.»
هێمن فەرید چالاكی مەدەنییە و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ئێستا كۆمەڵگەی كوردی بە رووی جیهاندا كراوەتەوە و چیتر نابێت لۆكاڵییانە بژین و دەبێت لەگەڵ پێشكەوتنەكانی دنیا هاوتەریب بین، هەروەها نابێت كۆمەڵگەی ئێمە لە كۆمەڵێك سێكتەر جیهانییانە بێت و لە كۆمەڵێك سێكتەری دیكەش لۆكاڵییانە بێت.» بە بڕوای هێمن «پرسی ئافرەت و بەشداریكردنی لە گشت جومگە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكان بووەتە پێوەری پێشكەوتنی زۆربەی وڵاتانی دنیا و ئافرەت وەك مرۆڤ سەیر دەكرێت و جیاكاریی رەگەزی و ئایینی و ئایدیۆلۆژیایی بەلاوە نراون.» گوتیشی: «سەردەمی ئەوە نەماوە ئافرەت تەنیا وەك میكانیزمێكی بەكاربەر و ئامرازێكی دەستی پیاو سەیر بكرێ، نیوەی پێكهاتەی كۆمەڵگەی ئافرتن و ناكرێت ئەو هێزە فراوانە فەرامۆش بكرێت، دەبێت لە هەرێمی كوردستانیش كار لەسەر ئەوە بكرێت كە ژنان لە ناوەندەكانی بڕیار دەستی راستەوخۆیان هەبێت، بەتایبەتی كە ئافرەتی بەتوانامان زۆرە و پێویستە لە دەسەڵاتی جێبەجێكردن لەسەر بنەمای پسپۆڕی و بە رێژەی خۆی پلەی وەزیری و بەڕێوەبەری گشتی و راوێژكار و خەبیریان پێبدرێت.»
هێمن فەرید لە درێژەی قسەكانیدا جەخت لەوە دەكاتەوە كە «لە كۆمەڵگەی كوردی كۆمەڵێك سێكتەر هەیە، دەبێت دەستی راستەوخۆی ئافرەتی تێدا بێت، وەك چاكسازی و بەندیخانەكانی تایبەت بە ژنان و دامەزروەكانی تایبەت بە توندوتیژی ژنان، چونكە لە روانگەی دەروونییەوە ژن چاكتر خوێندنەوەی بۆ كێشەكانی ژن دەبێت، هەروەها لە ئەنجومەنی دادوەری كە ژن زۆر فەرامۆش كراوە، پێویستە بەشدارییان هاوتەریب بكرێت. ئەوجا ئەگەر ئەو دەرگایە كرایەوە و بە یاسایەك رێكخراوە، دەكرێ لە هەموو دامەزراوەكانی حكوومی پۆستی هاوشانی پیاو بۆ ژنیش هەبێت، ئەوەش وادەكات وەك سەرەتایەك ژن پێگەی خۆی توندوتۆڵ بكات و سنوورە نەریتی و كۆمەڵایەتی و سیاسییە خراپەكان لەسەر ژن تێكبشكێنێت، لە ماوەی چەند ساڵێكیش ژنانی لێهاتوو زیاتر دەبن و دەتوانن بە لێوەشاوەیی خۆیان پۆست وەربگرن. ئەو كاتە ژنان دەستی باڵایان دەبێت لە هەموو جومگەكان و كاری زیاتریش بۆ دەستەبەری مافەكانیان دەكەن و رێژەی كێشەكانی تایبەت بە توندوتیژی دژی ژنانیش بەرەوە كەمبوون دەچێت.»
نووسەر و شاعیر جەمال شارباژێڕی، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە لە هەموو بوارەكاندا لەگەڵ ئازادی و پێشكەوتنی «ئەفرۆدیت»ـە. گوتیشی: «لە شیعرەكانمدا زۆر ئاماژەم بە ئەفرۆدیت كردووە، پێموایە ئەگەر دەسەڵاتە گرنگ و هەستیارەكانی دەوڵەت بدەنە دەست ئەفرۆدیت ئەوا زۆر بە رێكوپێكی بەڕێوەی دەبات، لەلایەكی دیكەوە ئەفرۆدیت هەمیشە لە رەگەزی بەرامبەر دڵسۆزتر و بە رەحم و بە ویژدانترە، بۆیە شایانی ئەوەیە تەنانەت سەرۆكی وڵات بێت، بۆچی نا، ئەوەتا هیلاری كلینتۆنی ئەمریكی خۆی دەپاڵێوێت بۆ بە دەستهێنانی پۆستی سەرۆكایەتی وڵاتەكەی، ئەوەتا سەرۆكی ئەڵمانیا ژنە و وڵاتێكی گەورە و گران بەڕێوەدەبات، بەڵام چی لە هەندێك خێزانی دواكەوتوو دەكەیت كە پەروەردەی سەقەتیان دەبێتە میكرۆبی ناو كۆمەڵگە؟»
حەسەن قەرەداخی بەڕێوەبەری قوتابخانەی شەهیدانی قڕگە، رایوایە «بە درێژایی هەموو چاخەكان ئافرەت هەمیشە زیاتر لە پیاوان بڕوای بە ئازادی و كرانەوەی زیاتر بووە و ئاشتیخواز و ژیاندۆست و هەستیارتریش بووە. هەر ئەوەش وایكردووە هەمیشە پیاوان شێتگیرانە عاشقی ژنان بن، چونكە لەڕاستیدا سروشتی ئافرەت لەچاو شەڕەنگێزی پیاودا فریشتەیەكی سروشتی ڕاستەقینەیە، ئەگەر لە رووی ڕەنگ و شێوەی جلوبەرگیشەوە سەیر بكەین، جلی ژنان رەنگاوڕەنگ و پڕژیانە، دەنگی ئافرەت ناسك و مۆسیقی و سروشتییە، سەرباری داگیركاری كەلتووری ئایینی و خێڵایەتی هەزاران ساڵە ژنان لەچاو پیاوان زۆر عاقڵانەتر لە ژیان دەڕوانن و ئاشتیخوازتر و ژیاندۆستترن. هەروەها لەكۆمەڵگە نەریتییەكان ژنان هەمیشە كوژراون و بكوژ نەبوون، ئازادی لێزەوتكراو بوون، نەك ئازادی زەوتكەر، كەواتە هەر بەشێوەی مۆدێلی جلوبەرگیش بێ ژنان زۆر پیش پیاوانن لە مەدەنییەتدا، ژنانی كورد لە گەشەكردنێكی بەردەوامدان بەرەو ئاشتكردنەوەی هەمووان لەگەڵ ژیاندا.»
رۆژنامەنووس فەرهاد بلباس سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «زۆرجار گوێمان لەوە دەبێت كە دەڵێن: ئافرەت نیوەی كۆمەڵە، بەڵام بە بۆچوونی من لەم كاتەدا دەكرێ ئەم رستەیە بخرێتە ناو رستە ناڕاستەكان، چونكە لە رێژەی ئافرەت بەراورد بە پیاوان، بەتایبەتی لە وڵاتانی پڕكێشە و شەڕدا جیاوازییەكی یەكجار زۆر دەبینین، لەگەڵ ئەوەشدا ئافرەتان بە بێ گوێدانە داب و نەریتە كۆمەڵایەتییەكان ئەو بەربەستە پۆلایینەیان شكاندووە كە ئافرەتی تیا گەمارۆ درابوو. بەتایبەتی ئافرەتانی كورد كە لە دوای راپەڕینی بەهاری 1991ـەوە زیاتر هاتنە ناو گۆڕەپانی چالاكییە سیاسییەكان و زیاتر بوونی خۆیان سەلماند، لەم دواییانەش ئافرەتی كورد بە شێوەیەك بەرچاو كەوت كە بووە مایەی سەرسووڕمانی هەموو جیهان، كاتێ روویان كردە بەرەكانی جەنگ و چەكی كوردایەتییان لە دژی دڕندەكانی داعش لە شان كرد، گەرچی ئەمە شتێكی نوێ نەبووە لە كۆمەڵگەی كوردەواری و بە درێژایی خەباتی شاخ ئافرەتی كورد رۆڵی بەرچاوی لە خەبات و قوربانیدان هەبووە. بەگشتی ئافرەت ئەوەندە لاواز نییە كە نەتوانێ پشت بەخۆی و تواناكانی ببەستێت، بەڵام لە ناوچەیەك بۆ ناوچەیەك دیكە جیاوازی هەیە، ئەویش بەهۆی ئەو نەریتە ناتەندروستەی كە تاوەكو ئەمڕۆ لە زۆربەی ناوچەكان بوونی هەیە».
فەرهاد بلباس لە كۆتایی قسەكانیدا جەختی لەوە كردەوە كە «بوونی ئەو هەموو ئافرەتە لە ریزی پۆلیس و ئاسایش و پۆلیسی هاتوچووی كوردستان، ئەو راستییە دەسەلمێنن كە ئافرەت گوێ بەو بەربەستانە نادات و تەوقی نەریتە ناڕەواكانیان شكاندووە. لەساڵانی داهاتووش چاوەڕوانی زیاتریان لێ دەكەین».