بەپێی ئامارە فەرمییەكان توندوتیژی بە جۆر و شێوازی جیاجیا لە هەمبەر ئافرەتاندا بەردەوامی هەیە و تەكنەلۆژیا فاكتەرێكی دیكەی توندوتیژییە. بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی دژ بە ئافرەتانیش ئەوە پشتڕاست دەكاتەوە كە تەكنەلۆژیا بەتایبەتی مۆبایل و ئینتەرنێت، زۆر جار كارەساتی ناخۆشی بۆ ئافرەتان بە دواوە بووە، لە كاتێكدا جگە لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان، یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پێوەندیكردنیش لە هەرێمی كوردستان بەركارە. بۆیە ئەو پرسیارە دێتەئاراوە كە بۆچی سەرەڕای یاسا و بوونی ناوەندی چالاك بۆ بەرنگاربوونەوەی توندوتیژی بەرامبەر ئافرەتان، هێشتا ئەم دیاردەیە بە رێژەی زۆر لە كۆمەڵگەی ئێمەدا دەبیندرێ؟ ئایا دەكرێت چ رێكارگەلێك بۆ نەهێشتن و لانیكەم كەمكردنەوەی ئەم دیاردەیە بگیرێنە بەر. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان وەڵامی ئەو پرسیارانە دەدەنەوە.

گوڵان: كۆمەڵایەتی


«ماوەی شەش مانگ لە رێگەی فەیسبووك هاوڕێیەتیم لەگەڵ كوڕێك هەبوو. پاش ئەو ماوەیە هاوڕێیەتییەكەمان پەرەی سەند و بوو بە خۆشەویستی و عەشق، بەڵام بە رێكەوت بۆم دەركەوت كوڕەكە خێزاندارە و باوكی سێ منداڵە، بۆیە بڕیاری بڕینی پێوەندییەكەم دا و لێی جیا بوومەوە، بەڵام ئەو كوڕە هەمیشە هەڕەشەی ئەوەم لێدەكات كە ئەگەر لەگەڵی بەردەوام نەبم، نامە نووسراو و بیستراوەكانم كە بۆ ئەوم نووسیبوون دەیداتە دەست براكانم، ئیدی لەم كاتەوە لە بارودۆخێكی زۆر ناخۆشدا دەژیم لە ترسی ئەوەی لای كەسوكارم پێوەندییەكەم ئاشكرا نەبێت ناتوانم هیچ سكاڵایەك لەسەر ئەو كوڕە تۆمار بكەم، دڵنیاشم ئەگەر سكاڵا تۆمار بكەم، هیچ بە هیچ ناكەم جگە لە ئابڕوو چوونم» ئەوانە قسەی (ش ف) بوو. ئەو كچێكی تەمەن 19 ساڵە و ساڵانێكە لە خوێندن دابڕاوە.
هەر سەبارەت بە توندوتیژیی تەكنەلۆژیاوە، دڵشاد نامیق، خاوەنی بڕوانامەی ماستەر لە زانستە سیاسییەكان، هێما بۆ ئەوە دەكات: «ئەو پێشكەوتنە تەكنەلۆژییەی هاتووەتە ئاراوە، سەرەڕای سوودەكانی زیانیشی هەیە، بەتایبەتی لەو كۆمەڵگەیانەی كە ئاستی هۆشیاریی تاك وەك پێویست گەشەی نەكردووە، زۆرجار ئامێرەكانی تەكنەلۆژیای زانیاری و بەتایبەتی مۆبایل و ئینتەرنێت بوونەتە هۆكاری بەكارهێنانی توندوتیژی بەرانبەر ئافرەتان، بێگومان هەرێمی كوردستانیش لەم پەتایە بەدەر نییە، ئەوەش كۆمەڵێك هۆكاری خۆی هەیە. یەكێك لە هۆكارەكان دەگەڕێتەوە بۆ ئاستی رۆشنبیری و هۆشیاری خودی ئافرەتان لە بەكارهێنانی ئەو تەكنەلۆژیایە، كە لە بری بەكارهێنانی لە جێگەی دروستی خۆی، بە رێگەی نادروست بەكاری دێنن و بە هەڵەیاندا دەبەن. هەروەها نەبوونی یاسایەكی تۆكمە بۆ رێكخستنی ئامێرەكانی پێوەندی و ئینتەرنێت لە هەرێمی كوردستان، كە رێگە بگرێت لە هەبوونی سیمكارتی بێ ناسنامە و دەستاودەستكردنی لە بازاڕەكاندا، ئەمە هۆكارێكی سەرەكییە بۆ ئەوەی كەسانێك گێچەڵ بە ئافرەتان بكەن و تووشی لادانیان بكەن».
دڵشاد نامیق رایوایە «ئەم جۆرەی توندوتیژی لە نموونەی ئاڵۆزبوونی كۆمەڵگە و پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان بووە، وتیشی: «كرانەوەی لەناكاو و زۆر خێرای كۆمەڵگەی كوردستانی بە سەر كۆمەڵگە دنیای نوێ و هاتنی لێشاوی لەناكاو و لە سەریەكی تەكنەلۆژیا بۆ كۆمەڵگە و چوونەناو ماڵەكانەوە، ئەمە وایكرد زۆریك لە كێشەی ناو فیلم و زنجیرە دراماكان لە واقیعی كۆمەڵگەی ئێمەدا دووبارە ببنەوە.» ئەو كەسایەتییە ئەكادیمییە جەختی لەوە كردەوە كە «لایەنی توندوتیژكار زۆربەی جار لە كۆمەڵگەی كوردستانیدا رەگەزی پیاوانن، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ كە كەڵكوەرگرتنی خراپ لەلایەن پیاوانەوە لە ئامێرەكانی تەكنەلۆژیا زیاترە، بۆیە ئافرەتان زیاتر دەبنە قوربانی». وتیشی: «بەداخەوە ئافرەت لە كۆمەڵگەی ئێمە بە چاوی كەم تەماشا دەكریت لەلایەن پیاوانەوە، بۆیە هەر پیاوە سوود لە هەموو دەرفەتێك وەردەگرێت بۆ لەخشتەبردنی ئافرەت و پڕكردنەوەی حەزەكانی خۆی، لە كۆتاییشدا ئەم تێڕوانینە بە توندوتیژی بەرانبەر ئافرەتان كۆتایی دێت، كە لەوانەیە بگاتە رادەی تاوانی كوشتن.»
لە ماددەی (2)ی یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پێوەندیكردن لە هەرێمی كوردستان، ژمارە (6)ی ساڵی 2008 دا هاتووە:
«هەر كەسێك ئەگەر بەخراپی تەلەفۆن، یان مۆبایل، یان هەر ئامێرێكی پێوەندیكردنی تەلدار، یان بێ تەل، یاخود ئینتەرنێت، یان پۆستی ئەلكترۆنی بۆ مەبەستی هەڕەشەكردن، یان تۆمەت هەڵبەستن، یان جنێودان، یان بڵاوكردنەوەی هەواڵی هەڵبەستراو بەكارهێنا، كە ترس پەیدا دەكات، یا دزەی بە گفتوگۆكردن كرد، یان وێنەی چەسپاو و جووڵاو، یان كورتەنامەی بڵاوكردەوە، كە لەگەڵ خوو و رەوشتی گشتیدا ناگونجێن، یان بەبێ روخسەت و مۆڵەت وێنەی گرت، یان كاروبارێكی وا كە شەڕەف بریندار بكات، یان هانی ئەنجامدانی تاوان، یان كاری بەدڕەوشتی، یان بڵاوكردنەوەی زانیاری پەیوەست بە نهێنی ژیانی تایبەتی، یان خێزانی تاكەكان بڵاو بكاتەوە، كە بە هەر رێگایەك بێت، چنگی كەوتوون، هەتا ئەگەر راستیش بن، ئەوا ئەگەر بەهۆی بڵاوكردنەوەیان و دابەشكردنیان سووكایەتی، یاخود زیانیان پێبگەیەنێت، ئەوا بۆ ماوەیەك بەند دەكرێت كە لە شەش مانگ كەمتر نەبێت و لە پێنج ساڵیش زیاتر نەبێت و بە غرامەیەكیش سزا دەدرێت كە لە یەك ملیۆن دینار كەمتر نەبێت و لە پێنج ملیۆن دیناریش زیاتر نەبێت. واتە سزا دەدرێت بە یەكێك لەو دوو سزایە».
یاساناس شاخەوان خالید، سەبارەت بە پرسی زیادبوونی تونوتیژی دژ بە ئافرەتان لە رێگەی تەكنەلۆژیایەوە دەڵێت: «سەرەڕای پێشڤەچوونەكان، بەڵام رەوشی ئافرەتان لە كوردستاندا بەگشتی باش نییە، ئەوەش هۆكاری زۆر و جیاوازی هەیە، هۆكارە سەرەكیەكەشی ئەوەیە لە زۆربەی وڵاتانی نەریتی بە كوردستانیشە ئافرەتان لە دۆخیكی نائارامی رۆحیدان و توندوتیژییان لەبەرامبەر دەكرێ، واتە نەریتی كۆمەڵگە وایكردووە وەك مرۆڤ سەیری ئافرەتان ناكرێ. بۆیە رۆژانە دەبیستین كە ئافرەتان توندوتیژییان بەرامبەر دەكرێ، یەكێك لە هۆكارەكانیشی پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیایە. زۆر ئافرەت هەیە لە ماڵەوە رێگەی نادەن مۆبایل و كۆمپیوتەر بەكار بهێنێت، ئەگەر بەكاریشی بهێنێت ئەوا چاودێری دەكرێن». وتیشی: «من خۆم وەك پارێزەرێك كەیسێكم دیتووە ئافرەتێك بە هۆی ئەوەی نامەیەكی هەڵەی لەلایەن كوڕیكەوە بۆ چووە، لە دادگا لەلایەن مێردەكەیەوە تەڵاق دراوە، یان ئافرەت هەبووە تەلەفۆنێكی هەڵە بۆی كراوە، داوای لێبوردنیشی لێ كراوە، بەڵام مێردەكەی باوەڕی پێ نەكردووە و سەرەنجام تەڵاقی داوە.»
ئەو یاساناسە جەختی لەوە كردەوە كە «لە ئێستادا تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان زۆر بوون و ئەوەندەی سوودمان پێدەگەیەنن، ئەوەندەش زەرەریان هەیە، ئەوەشی پشكی شێری بەردەكەوێ لەو زەرەرە ئافرەتانن، وتیشی: «رێكارەكانی چارەسەر بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی و رێگەكانی باشتركردنی رەوشی ئافرەتان بەگشتی پێویستی بە پێداچوونەوەیەكی نوێترە، هەر لە پێناسەكانمان بۆ ئافرەتان تا دەگاتە كاری رێكخراوەكانی ژنان و هەروەها دروشمەكانی دەسەڵات و میدیا بۆ كاردانەوەیان لە سەر كەلتووری كۆمەڵگە و بە خراپ بەكارنەهێنانی تەكنەلۆژیا و وازهێنان لەو باوەڕنەبوون بە ئافرەتان، بە بڕوای من هەر پیاوێك باوەڕی بە ئافرەت نەبێ، باوەڕی بە خۆی نییە و لەناخەوە خۆی كەموكوڕی هەیە، نەوەك ئافرەتەكە. بۆیە پلانێكی وردی دەوێ بۆ هەنگاونان بەرەو گۆڕانكاری لەو روانگەیەوە.» وتیشی: «پێویستە راگەیاندنەكان وشیاریی بەكارهێنانی هۆكارەكانی تەكنەلۆژیا و زیان و مەترسییەكانی بە وردی و بە باشی بۆ هاووڵاتیان بخەنەڕوو، حكومەتیش لەو بوارەدا پلانی بەردەوام و چاودێری تایبەتی هەبێت».
لەلای خۆیەوە، ژیلەمۆ عەبدولقادر بەڕێوەبەری بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان لە هەولێر، سەبارەت بە هەمان پرس بۆ گوڵان وتی: «تەكنەلۆژیا زۆر بە خێرایی هاتە هەرێمی كوردستان، بە بێ ئەوەی رێنمایی هەبێ سەبارەت بە چۆنیەتی بەكارهێنانی ئامرازەكانی پێوەندیكردن، كە كێشەیەكی زەق و بەرچاوی ئەمڕۆی كۆمەڵگەكەمانە و رۆژانە دەیان قوربانیی ئەو دیاردەیە بەرچاو دەكەون. لە بەڕێوەبەرایەتییەكەشمان كێشەی لەم جۆرەمان زۆرە، كە ناتەبایی لە نێوان تاكەكانی خێزان درووست كردووە، لە كاتێكدا یاسایەكی باشمان هەیە بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو دیاردەیە، بەڵام كێشەكە لەوەدایە كە ئەو كچ و ژنانەی لە رێگەی مۆبایل و ئینتەرنێت توندوتیژییان بەرامبەر كراوە، ئامادە نین سكاڵا لەسەر كەسەكە تۆماربكەن، چونكە هەڕەشەیان لێكراوە، بەوەی كە وێنە، یان دەنگیان تۆمار كراوە، رۆژانەش لەسەر ئەمجۆرە كێشانە پێوەندیمان پێوەدەكرێت، كە داوایان لێدەكەین بێن سكاڵا تۆماربكەن بۆ ئەوەی كەسی تاوانبار بدەینە دادگا، بەڵام بە بیانووی ئابڕووپارێزی و ترس لە كەسوكار رەدی دەكەنەوە، تا ئێستاش لەسەر ئەو تاوانە زۆر كەس سكاڵای تۆمار كردووە و خەڵكانێكیش دەستگیركراون و دراونەتە دادگا، سەرهەڵدانی ئەو جۆرە گرفتانەش زیاتر بۆ ناهۆشیاری ئافرەت بەرامبەر بە فێڵ و تەڵەكەبازی رەگەزی بەرامبەر دەگەڕێتەوە، وێڕای ئەوەی كەسانێك هەن زیاتر لە سیمكارتێكیان هەیە، بێ ئەوەی سیمكارتەكە بە ناوی خۆیان بێت، كە دوای ئەوەی كەتنەكەی پێدەكات، سیمكارتەكەی دەشكێنێت.