پەرلەمانی كوردستان لەماوەی سێ خولی كاركردنیدا سێ یاسای لە بەرژەوەندی ئافرەتان هەمواركرد، (یاسای باری كەسی و یاسای بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژی و یاسای بەكارهێنانی مۆبایل)، چالاكانی بواری مافی مرۆڤیش بە لەبەرچاوگرتنی نەریت و كەلتووری كۆمەڵگە ئەو یاسایانە بە دەستپێكی هەنگاونان بەرەو كۆمەڵگەیەكی مۆدێرن هەژمار دەكەن، هاوكات نیگەرانی خۆیان لەوە دەردەبڕن كە هێشتا وەكو پێویست ئەو یاسایانە جێبەجێ ناكرێن. وەڵامی ئەو پرسیارەش كە دەزگا حكوومی و ناحكوومییەكان تا چەند كاریان بۆ جێبەجێكردنی یاساكانی تایبەت بەئافرەتان كردووە؟ لەبەشداربووانی ئەم راپۆرتە وەردەگرین.

جێبەجێنەكردنی یاساكان ڕەهەندێكی كۆمەڵایەتییان هەیە
مافپەروەر سلێمان ڕەشید، لە لێداونێكیدا بۆ گوڵان سەبارەت بە پرسی سستیی لە جێبەجێكردنی یاساكانی تایبەت بەئافرەتان دەڵێت: «پێویستە لەكاتی قسەكردن لەسەر جێبەجێكردنی یاساكان هیچ جۆرە جیاكردنەوەیەك بۆ یاساكان نەكرێت، بەوەی كە ئەم یاسایە تایبەتە بەئافرەتان یان نا، سستی لە جێبەجێكردن یان جێبەجێنەكردنی یاساكانیش ڕەهەندێكی كۆمەڵایەتییان هەیە، لە ڕاستیدا جێبەجێكردنی یاسا لەكۆمەڵگەی ئێمەدا زۆر ئاستەمە، چونكە كەلتووری جێبەجێنەكردنی یاسا بەشێكە لەنەریتی كۆمەڵگەی ئێمە، بۆیە تائێستا جێبەجێكردنی یاسا لەناو كۆمەڵگەدا نەبۆتە كەلتوور، ئەمە بێجگە لەوەی ئەگەر خێزانێك كێشەیەكیان هەبێت، نایبەنە دادگا و خۆیان لەناو خۆیاندا كێشەكەیان چارەسەر دەكەن، هەرگیز چاوەڕوانی ئەوە مەبن خوشكێك بچێت بۆ دادگا و سكاڵا لەسەر براكەی تۆماربكات، یان دایكێك سكاڵا لەسەر كوڕەكەی یان هاوسەرەكەی تۆماربكات، چونكە كۆمەڵگە نەفرەتی لێدەكات و ئەو كەسەش لە نەریتی كۆمەڵایەتی دەترسێت، بە بڕوای من ئەمانە هەمووی دەرئەنجامی نەریتی كۆمەڵایەتین و وایكردووە بەیاسا زۆر ئەستەمە چارەسەر بكرێن».
یاسای گرنگمان هەیە، بەڵام سزای كەسی بەهێز نادات
سلێمان ڕەشید هێمای بۆ ئەوە كرد كە سێ یاسای زۆر گرنگی تایبەت بەئافرەتان لەسێ خولی رابردووی پەرلەمانی كوردستاندا هەمواركرانەوە، لەوانە: یاسای باری كەسی و یاسای بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژی و یاسای بەكارهینانی مۆبایل، گوتیشی «دەتوانرێت ئەو یاسایانە گەر لە ناوەندەكانی دادوەری و دادگاكان جێبەجێ بكرێن، سوودی زۆریان بۆ ئافرەتان دەبێت».
بەشێكی زۆر لە یاساناسان داڕشتنەوە و هەمواركردنەوەی یاساكان بە هەنگاوێكی زۆر ئەرێنی دەزانن. ئەوەتا، پارێزەر كامیل لەتیف دەڵێت: «هەمواركردنەوەی یاسا زۆر پێویست و كارێكی ئیجابییە، چونكە دەبێت یاسا لەگەڵ كێشەكانی خێزان لە رۆژگاری ئەمڕۆدا بگونجێت، بەلام ئەوەی گرنگە ئەوەیە كە پێویستە پەرلەمانی كوردستان دادگای تایبەتمەندی بۆ جێبەجێكردنی یاساكان هەبێت، ئەمە سەڕەڕای ئەوی كە پێویستە پەرلەمان لەدوای هەمواركردنی یاساكان بەدواداچوونی جددییان بۆ بكات».
بەدواداچوونی جددی بۆ جێبەجێكردنی یاساكان نەكراوە
ئەو پارێزەرە ڕایوایە جێبەجێكردنی یاسا ئەوەندە كارێكی سانا نییەو پێویستی بەكۆمەڵێك پرەنسیپ هەیە، لەوانە شیاندنی كۆمەڵگەو فەراهەمكردنی ئابووری و زەمینەخۆشكردنی كۆمەڵایەتی، گوتیشی «پەرلەمان تەنیا یاسا دەردەكات و بەدواداچوونی جددی بۆ جێبەجێكردنی یاساكان نەكردووە، حكومەتیش لە جێبەجێیكردنیان سستی دەكات». سەبارەت بەو یاسانەش كە تایبەتن بە ئافرەتان، گوتی: «ناتوانین بڵێین یاساكانی تایبەت بە ئافرەتان جێبەجێنەكراون، چونكە خەڵك هەیە بەهۆی پێشێلكردنی یاسای باری كەسی دەستگیركراوە، بەڵام سستی لەجێبەجێكردنی یاساكاندا هەیە.»
پێویستە حكومەت بەرنامەیەكی بۆ داهاتی گەورە كچان هەبێت
توێژەری كۆمەڵایەتی عەلی عەزیز، سەبارەت بە هەمان پرس ڕایوایە «جێبەجێكردنی ئەو یاسایانە بە كۆمەڵێك بنەماوە بەندە، یەكێك لەوانە لەوەدا كورت دەبێتەوە كە پەرلەمان و حكومەت تەنیا بیر لە دەركردنی یاسا دەكەنەوە، نەك دروستكردنی زەمینە بۆ جێبەجێكردنی»، نموونەشی بەوە هێناوە كە «ئافرەتێك لە گوندێكی دوورەدەست هیچ زانیارییەكی لە سەر یاسا و مافەكانی نییە، بۆیە لەو یاسا سوودمەند نابێت، یان ئافرەتێك لە گەڕەكێكی ناوشار دەژی، بەڵام باری ئابووری ناوازەیەو هیچ داهاتێكی نییە، ناتوانێت لەكاتێكدا كە تووشی تووندوتیژی دەبێت، سكاڵا لەسەر مێرد، یان برا، یان باوكی تۆمار بكات». ئەو توێژەرە لە درێژەی قسەكانیدا جەختی لەوە كردەوە كە «هەتا ئێستا حكومەت بەرنامەی بۆ گەورەكچان نییە»، گوتیشی: «پێویستە حكومەت بەرنامەیەكی باشی لەڕووی ماددییەوە هەبێ و ئاسانكاری بۆ داهاتی گەورە كچان هەبێت، بۆ ئەوەی چیدی چاو لە دەستی ئەندامانی خێزانەكەیان نەبن و بە چاوی سەربار سەیر نەكرێن». عەلی عەزیز ئەوەشی دووپاتكردەوە كە «وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی لەچەند ساڵی رابردوودا دەیانجار ئەوەی باسكردووە كە هەوڵدەدەن كە مافی تاكی خێزانەكان جێبەجێ بكەن، كەچی تەنیا بۆ ژمارەیەكی كەم لە ئافرەتانی هەژار كە هیچ داهاتێكیان نییە، 150 هەزار دیناری تەرخان كردووە، ئایا كەس بەو بڕە پارەیە دەژی؟ بۆچی بیر لەوە نەكراوەتەوە كە مووچەی ئەو ئافرەتە هەژارانە زیاد بكرێت؟». گوتیشی «باشترین ماف بۆ ئافرەت ئەوەیە مووچەكەی هاوتا بكرێت، بۆ ئەوەی بێ منەتباری بژی».
ئەو توێژەرە گلەیی لەپەرلەمانیش دەكات و دەڵێت: «پەرلەمانتاران بۆ جارێك نەچوون بەدواداچوون لەو شتانەبكەن، چەندان پەلەمانتاری ئافرەتمان هەبووە، هەوڵی چاككردنی باری ئابووری و كۆمەڵایەتی ئافرەتیان نەداوە، گوشارێكیان بۆ حكومەت دروست نەكرد، كە كار بۆ قەیرە كچان بكات». گوتیشی: «جێبەجێكردنی یاسا پێویستی بە زەمەنێكی زۆر هەیەو لەم قۆناغەدا جگە لە حكومەت ئەركی رێكخراوە ناحكوومییەكانیشی هانی كۆمەڵگە بدەن، بۆ ئەوەی ڕێز لە یاسا بگرن و كار بۆ بەسیستەمكردنی كۆمەڵگە بكەن».