هەندێ لە توێژینەوەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە لە وڵاتە دواكەوتووەكان و تەنانەت لە وڵاتانی تازە گەشەكردووشدا زیاتر گرنگی بە تەندروستیی كوڕان دەدرێ و تەندروستی كچان زۆرجار پشتگوێ دەخرێت، ئەم جۆرە جیاوازی كردنەش زیاتر لە ناو خێزانەكانەوە دەستپێدەكات. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەش جەخت لەوە دەكەنەوە كە لە رێگەی یاساوە دەكرێت زیاتر بایەخ بە تایبەتمەندییەكانی ئافرەت و باری تەندروستییان بدرێت.

د. فەیسەڵ بڵباس پزیشکی پسپۆڕ لە پزیشکی دادوەری، لە دەستپێكی ئاخافتنەكەیدا بۆ گۆڤاری گوڵان باسی ئەوە دەكات كە مێژووی مرۆڤایەتی هەر لە كۆنەوە شاهیدی ئەوەیە كە كۆمەڵگەی نەریتی و نێرسالاری لەسەرجەم بوارەكانی ژیاندا تەژی بووە لە جیاكاری رەگەزی و جیاوازی لە نێوان نێر و مێدا كراوە. وتیشی: «لە كۆمەڵگە خێڵەكی و كشتوكاڵییەكاندا، چ لەبەر دواكەوتوویی و نەخوێندەواری بووبێ، یان لەبەر ئەوەی كوڕ زۆرتر توانای بەڕێوەبردنی كاروباری دەرەوەی خێزان و بەرهەمهێنانی سامانی ئاژەڵی و كشتوكاڵی بووە، لە میراتی باوانیش لە كچ زیاتر پشكی هەبووە. واتە هەمیشە كوڕ پتر ویستراو بووە و كچ لەماڵە باوان وەكو میوانێكی كاتی تەماشا كراوە و بۆ خەڵكی لایدە بەخێوكراوە، بەڵام لە كۆمەڵگە رۆژاواییەكاندا دوای بڵاوبوونەوەی خوێندن و رێگەدان بەكاركردنی مێینە و سەرهەڵدانی مافی ژنان و یەكسانی رەگەزی و مافی مرۆڤ بەگشتی، ئەو جیاكارییە جێندەرییە بە ڕادەیەكی بەرچاو نەما».
د. فەیسەڵ بڵباس ئاماژە بەوە دەكات كە «لە كۆمەڵگە نەخوێندەوار و دواكەوتووەكانی رۆژهەڵاتدا هێشتا كەلتووری جیاوازی رەگەزی بە شێوازی جیاجیا پەیڕەو دەكرێ، بۆیە سەیر نییە ئەگەر لە لایەنی تەندروستی و چارەسەركردنیشەوە ئەو جیاكارییە لە نێوان كچان و كوڕانی ناو یەك خانەوادەدا بكرێ، چونكە هێشتا هاتنی كچ بۆ ناو خێزانی رۆژهەڵاتی ئەوەندە جێی خۆشی و شادی نییە وەك هاتنی كوڕ. لەبەر ئەوە پشتگوێخستنی نەخۆشی و نالەباریی تەندروستی كچان و بایەخنەدان بەو لایەنانە لەلایەن باوانەوە بوونی هەیە و زۆریش رێی تێدەچێ». وتیشی: «لە كۆمەڵگەی كوردەواری خۆماندا بە ئاشكرا دیارە كە خوشك دەبێ لە پێناو برا خۆ بەخت بكات و تا برا هەبێ خوشك پلە دووە، ئەوە نەك هەر لە ڕووی كۆمەڵایەتییەوە، بەڵكو لە بەدیهێنانی ماف و دەستكەوتنی پێداویستییەكانی رۆژانەشدا وایە، تەنانەت لە دەستەبەركردنی چارەسەری پزیشكی و گرنگیدان بەلایەنی تەندروستی و خۆشگوزەرانیش تا كوڕ لە مەیداندا بێ، كچ نابێ داوای هیچ بكات.» جەختی لەوەش كردەوە كە «رێژەی زیاتر مردنی منداڵی مێینە لە كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی بەڵگەیە بۆ جیاكارییە رەگەزییەكان».
كۆمەڵناس روڤیا رەمەزان، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «لە كۆمەڵگە دواكەوتووەكان رێژەیەكی بەرچاوی كۆرپەلەكان پێش لە دایکبوونیان بە هۆی کچ بوونیانەوە لە بار دەبرێن، یان وەك پێویست چاودێری ناكرێن و لە تەمەنی ساواییدا گیان لە دەست دەدەن، ئەوەش نیشانەی ئەوەیە کە نرخ و بەها بۆ تەندروستیی منداڵی کچ داناندرێت و هەر له منداڵییەوه لهگەڵ دنیای هەلاواردن و جیاوازی رەگەزی ئاشنای دەكەن، دواجاریش لهگەڵ بێڕەحمیی کۆمەڵگە و خێزان رووبەڕوو دەبنەوە، چونكە نەریتی ناو خێزان زۆربەی مافەکانی كچانی زەوت کردووە، یاساکانیش لە كێشە خێزانییەكان بێ لێپرسینەوە لە ژن لایەنی پیاوان دەگرن». وتیشی: «ساڵانە زیاتر لە دوو ملیۆن کچ لە بەر مەترسی خەتەنەكردن، یان ناقسکردنی جنسیدان، خەتەنەکردنی کچانیش وەك نەریتێك زیاتر لە ماڵەکاندا دەکرێ، بۆیە رەچاو نەكردنی پاک و خاوێنی جەستەی كچ و بایەخنەدان بە تەندروستیی كچ زۆرجار بۆتە هۆكاری مەرگی ئەو کچانە، بە پێچەوانەوە هەمیشە تەندروستی و سەلامەتی كوڕ گرنگی و تایبەتمەندی خۆی لە ناو خێزانەكاندا هەیە، ئەوەش جۆرێكی دیكەی چەوسانەوەی مێینەیە و بەشێكە لە جیاكاری رەگەزی».
قاسم عەزیز عەلی، سەرۆكی (رێكخراوی ژیانی تەندروست)ـە و یەكێكە لەو هەزاران كەسەی كە رایانوایە تەندروستیی ئافرەتان لە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو لە ئاستی پێویست نییە. نموونەش بە رێژەی زیاتری گیان لە دەستدانی ئافرەتان لە وڵاتانی دواكەوتوو، یان تازە پێگەیشتوو دەهێنێتەوە. هاوكات دەڵێت: «ئافرەت سروشتی وایە لە رووی تەندروستی پێویستی بە چاودێری زێدەترە، لە كۆنەوەش سەلمێندراوە كە ژنان لە پیاوان زیاتر دەژین، بەڵام تەندروستییان لاوازترە و پێویستی بە چاودێری زیاتر هەیە، ئەویش بە هۆی تایبەتمەندی مێینەیانە وەك قۆناغەكانی باڵغبوون و خولی مانگانە و دووگیانی و منداڵبوون و شیردان و....تاد. ئێمەش وەك رێكخراوی ژیانی تەندروستی پشكی شێر لە پرۆژەكانمان گرنگیدان بووە بە تەندروستیی ئافرەتان و لە رێگەی مۆبایل هەموو رێنماییەكمان كردوون. هەروەها لە تیمەكانمان هەردەم پزیشكی ئافرەتانمان بۆ ناوچە سنووری و دوورەدەستەكان و نێو ئاوارەكانیش بردووە و گرنگی تایبەت بە هۆشیاری ئافرەتان و چارەسەرییان دراوە، لە كەمپەكانیش دیدنگای تایبەتمان بە تەندروستی ئافرەتان دابین كردووە، ساڵانەش لە بۆنە تەندروستییەكانی تایبەت بە تەندروستیی ئافرەتان چالاكیی هۆشیاری تایبەتمان هەبووە».
سەرۆكی رێكخراوی ژیانی تەندروست، لە كۆتایی قسەكانیدا بە پێویستی زانی ئافرەتان خۆیان هەنگاوی زیاتر بەرەو پاراستنی باری تەندروستییان هەڵبگرن و وتی: «راستە لە وڵاتە تازە پێگەیشتووەكان وەك پێویست گرنگی بە تەندروستیی ئافرەتان نەدراوە، بەڵام بەشێكیشی بۆ خودی ئافرەتان دەگەڕێتەوە كە لە رووی زانیاریی تەندروستی لاوازن و هەوڵی بەدەستهێنانی نادەن، گەرچی زۆر جار بواری تایبەتیان بۆ دابین دەكرێت».
بەڵام د. فەیسەڵ بڵباس چارەسەر لەوەدا دەبینێت كە دانانی یاسای تایبەت بە قەدەغەكردنی جیاوازی رەگەزی و پاراستنی مافەكانی ژن و منداڵان، رێگری لە پەیڕەوكردنی كەلتووری جیاوازیكردن لە نێوان نێرینە و مێینە دەكات و هەر لە رێگەی یاساشەوە دەكرێن زیاتر بایەخ بە تایبەتمەندییەكانی ئافرەت و باری تەندروستییان بدرێت».
روڤیا رەمەزان وەك رێكارێكی چارەسەر پێشنیار دەكات لە كوردستانیش وەك وڵاتانی پێشكەوتوو سندوقێكی تایبەت بۆ گرنگیدان بە تەندروستیی ئافرەتان تەرخان بكرێت. نموونەشی بەوە هێناوە كە بانكی نێودەوڵەتی بۆ گرنگیدانی زیاتر بە تەندروستیی ئافرەتان و منداڵان كاری لەو جۆرەی كردووە و وتیشی: «ساڵی 2014 وڵاتانی كەنەدا و نەرویج و ئەمریكا و گرووپی بانكی نێودەوڵەتی سندوقێكی تایبەتیان بۆ گرنگیدان بە تەندروستی ئافرەتان دامەزراند، ئەمەش كاریگەری لە سەر كەمكردنەوەی رێژەی گیان لەدەستدانی ئافرەتان بە هۆی نەخۆشی تایبەتی وەك شێرپەنجەی مەمك و ملدانی منداڵدان هەبوو».