سیستمی پەروەردە و خوێندن لە هەرێمی كوردستان قسە و باس و مشتومڕی زۆری لەسەر دەكرێت، لە ئێستاشدا و لە وادەی دەستپێكردنەوەی ساڵی تازەی خوێندن، دایكانی فەرمانبەر بەهۆی سیستمی بەیانیان و ئێواران و كەمیی دەوامی قوتابخانە بنەڕەتییەكان لە كێشەیەكی گەورەدان و داواكارن وەزارەتی پەروەردە بیر لە دابینكردنی چەند قوتابخانەیەكی یەك دەوام، لانیكەم بۆ خوێندنی بنەڕەتی بكەنەوە، كە لە كاتژمێر هەشتی بەیانییەوە بۆ سێی پاش نیوەڕۆ دەوام بكەن، بۆ ئەوەی بتوانن بە دەوامی خۆیان و هێنانەوەی منداڵەكانیاندا رابگەن و ناچار نەبن، پەنا بۆ قوتابخانەی ئەهلی ببەن.

«ماوەی دوو ساڵە كوڕەكەم لە قوتابخانەیەكی ئەهلی دەخوێنێ، هەرچەندە دابینكردنی ئەو پارەیە فشارێكی ماددی زۆری بۆ من و باوكی درووستكردووە، بەڵام بە ناچاری ئەم كارەمان كردووە و مەبەستمان ئەوە نەبووە كە سیستمی خوێندنی تایبەت لە هی حكوومی باشترە، بەڵكو بە هۆی ئەوە بووە، كەوا دەوامی قوتابخانە حكوومییەكان سێ رۆژ بەیانییانە و سێ رۆژ سبەینان، ئەو رۆژانەشی كە سبەینان بن، سەعات 12 دەوام تەواو دەبێت، لە كاتێكدا من دەوامم تا سەعات دووە و ئەو رۆژانەش كە نیوەڕوان بن، دیسان دایك و باوك لە ماڵەوە نین تاوەكو منداڵی خۆیان بینێرنە قوتابخانە». ئەوە قسەی ساكار جەبار بوو. ئەو دایكێكی فەرمانبەرە و باسی ئەوە دەكات كە ئەمساڵ لەگەڵ دەستپێكردنەوەی وەرزی خوێندن كێشەیەكی گەورەی بۆ درووست دەبێت، هەر لەو بارەیەوە گوتی: «منداڵی پۆلی یەكی سەرەتایی كە دایك و باوكی فەرمانبەر بن، كێشەی زۆرە، چونكە دەوامی بەیانییان لە قوتابخانە كەمە، بە تەنهاش ناكرێ لە ماڵەوە دابنرێ، یان شوێنێكی نزیك لە قوتابخانەكەی نییە كە جێی متمانە بێت و لەوێ چاوەڕوانی دایك و باوكی كات، من خۆم كچێكم ئەمساڵ دەچێتە قوتابخانە و نازانم چۆن ئەم كێشەیەم چارەسەر بكەم، لەم بارودۆخە خراپەی ئابووری و كەمیی مووچە ناتوانم دوو منداڵ بنێرمە قوتابخانەی تایبەت، ئەوە تەنیا كێشەی خێزانێكیش نییە، بەڵكو كێشەی زۆربەی هاوكار و هاوپیشەكانمە».
لە سنووری سلێمانیدا نزیكەی ١٠٠ قوتابخانە سیستمی قوتابخانەكەیان درێژخایەن (یەك دەوام) بوو، واتە لە كاتژمێر هەشتی بەیانییەوە بۆ دووی پاش نیوەڕۆ، بەڵام بە بڕیارێكی بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی ئەو سیستمە هەڵوەشێندرایەوە. ئەوە بەڕێوەبەرە نوێیەی پەروەردەی سلێمانی لەسەر بڕیاری هەڵوشاندنەوەی خوێندنی درێژخایەن ڕایگەیاندووە: پەیڕەوكردنی سیستمی خوێندنی درێژخایەن تەنیا لە شاری سلێمانی و بە دەر لە ڕێنماییەكانی وەزارەتی پەروەردە ئەنجام دراوە و هیچ ئامادەكارییەكی پێشوەخت لە خوێندنگە و سیستمی خوێندن و پێداویستی خوێندنگەكانی بۆ نەكراوە.
جوان سەلمان مامۆستای زانكۆی سلێمانی كۆلێژی پەروەردەی بنەڕەتی، لە دەستپێكی قسەكانیدا ئاماژە بەوە دەكات كە «سەرەڕای ئەو قەیرانانەی لە دوو ساڵی ڕابردوودا ڕووبەڕووی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان بووەتەوە و هەتاوەكو ئێستاش بەردەوامن، قەیرانێكی دیكە ڕووبەڕووی زۆربەی فەرمانبەران و دایكان و باوكانی منداڵان دەبێتەوە، كە ئەویش بریتییە لە هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری دەوامی درێژخایەنی قوتابخانەكان، كە ئەم بڕیارە پێش ئەوەی بە تەواوی جێبەجێ بكرێت، هەڵوەشێندرایەوە و هەر بە ساوایی لەگۆڕ نرا». گوتیشی: «وەك زۆربەمان ئاگادارین لە ساڵانی ١٩٥٠ هەتا ٢٠٠٠بەدواوە لە سەرانسەری عێراق و لە سەرجەم خوێندنگە و قوتابخانەكاندا سیستمی دوو تەنانەت سێ دەوامیش پەیڕەو دەكرا. لە پاش ساڵانی ٢٠١٠ وردە وردە دەوامی درێژخایەن لە هەرێمی كوردستان وەك سیستمێكی نوێ سەریهەڵدا، ئەمەش وەك پرۆژەیەكی تازەگەری لێی دەڕواندرا. دەوڵەتانی ئەسكەندەنافی ئەم دەوامە درێژخایانە پەیڕەو دەكەن، ئێمەش بە مافی خۆمانمان زانی ئەم سیستمە لە هەرێمی كوردستان جێبەجێ بكەین. تازەگەری بەرهەمدار لە هەموو بوارەكاندا شایانی دەستخۆشییە، بەڵام دەبێت ئەم تازەگەرییانە لە سەر بنەمایەكی ئەكادیمی و پەروەردەیی پەیڕەوكرابێت و ڕەچاوی سەرجەم بوارەكانی ئابووری و كۆمەڵایەتی خوێندكاران و دایكان و باوكان كرابێت، بەتایبەت ئەو دایك و باوكانەی فەرمانبەرن و لە ڕێگەی بەجێهێشتنی ماڵەوە بژێوی ژیانیان بەدەست دەهێنن، بەڵام بەداخەوە لە هەرێمی كوردستان ڕەچاوكردنی ئەم بنەما ئەكادیمییانە زۆر لاواز و سستن. دەكرێت ئێستا ئەم پرسیارانە ڕووبەڕووی دەسەڵاتدارانی پەروەردەیی بكەینەوە: بۆچی بیر لە پەیڕەوكردنی دەوامی درێژخایان كرایەوە لە كوردستان؟ بۆچی ئەو بڕیارە هەڵوەشێندرایەوە، یاخود گەڕێندرایەوە بۆ دوو دەوامی؟ بنەما پەروەردەییەكانی بڕیارەكە و هەڵوەشاندنەوەی چی بوو؟ خاڵی ئەرێنی و نەرێنی دەوامی درێژ و كورت خایان چین؟ ئایا بۆ ئەم بابەتە داوای توێژینەوە لە زانكۆكان كراوە، بەتایبەت كە لە ئێستادا كۆلیژی پەروەردەی بنەڕەتی لە زانكۆكاندا هەیە و وەك ناوەندێكی پێگەیاندنی كادری پەروەردەیی تەماشادەكرێت؟ ئایا مامۆستا، دایك و باوك، زانكۆكان، خوێندكاران و... تاد) لەم بوارەدا بیروڕایان وەرگیراوە؟ ئێوارەی ٢٩-٨-٢٠١٥ بینەری بەرنامەیەكی یەكێك لە تیڤییەكان بووم كە لەگەڵ بەڕێوبەری پەروەردەی سلێمانی دیمانەی هەبوو. یەكێك لە پرسیارەكانی پێشكەشكار ئەوە بوو كە بۆچی دەوامی درێژخایان نەما؟ منیش زۆر حەزم كرد گوێبیستی وەڵامەكانی بم، چونكە ئەم تازەگەرییە كارێكی ئاسان نییە و هیوادار بووم كە وەڵامی لۆژیكیم گوێ لێبێت. بەڵام بەداخەوە گوێبیستی ئەم وەڵامانە بووم:
-هۆكاری ئەم گۆڕانكارییە چی بوو؟ وەڵام: هیچ یاسایەك دەربارەی دەوامی درێژخایان نییە. پرسیاری من بۆ جەنابی بەڕێوەبەر ئەی یاسا و پاساوی دەوامی كورتخایان چییە؟ وەڵامێكی تری بەڕێوەبەر: مەلەوانگە، كافتیریا، كتیبخانە نەڕەخساوە بۆ دەوامی درێژخایان؟ پرسیاری من: ئایا لە بنەمادا دەوامی درێژخایان بۆ ئەو سێ مەبەستە دامەزراوە؟
-وەڵامێكی تر: كەمترین خوێندكار بەشدارن لە خوێندنی درێژخایەن، جاران ٧٠ خوێندكار دەیتوانی دەوام بكات لە قۆناغێكی خوێندندا، بەڵام ئێستا ١٥٠ خوێندكارن پرسیار: ئایا زانستی تر نییە كە خوێندكاری كەم لە پۆلێك، یان لە قۆناغێكدا هەبێت؟
-وەڵامێكی تر: لە سیستمی درێژخایان خواردن بۆگەن دەكات. پرسیار: ئایا هیچ ئەڵتەرناتیڤێك نییە بۆ ئامادەكردنی خواردن و هەڵگرتن و پاراستنی؟
-وەڵامێكی تری: كێشە بۆ باوكان دروست دەبوو، چونكە منداڵەكانیان لە خوێندنگای دوور ناونووس دەكرد. پرسیار: ئەی ئێستا فەرمانبەران تا كاتژمێر ١٢ یان لە دوای ١٢ چی لە منداڵەكانیان بكەن؟ بەتایبەت لەم كاتی قەیرانەدا كە بە ٣ مانگ جارێك مووچە وەردەگرن، ئەو دایك و باوكانە چی بكەن كە نە پارەیان هەیە بیبەن بۆ دایانگەیەكی تر، نە كەسێكیان هەیە چاودێری منداڵەكانیان بكات؟
كەواتە بۆمان دەردەكەوێت كە بڕیارلێدان و هەڵوەشاندنەوەی ئەم پڕۆژەیە بەبێ بەرنامە بووە، چونكە كاتێك بڕیارێكی وەها گرنگی لەم جۆرە دەدرێت، دەبێت چوارچێوەیەكی گشتی و نەگۆڕی هەبێت، بەتایبەت بۆ خوێندنی بنەڕەتی، دەبێت ژمارەی كاتژمێرەكانی خوێندن لە هەر قۆناغێكدا دیاریكراو بێت و مەودایەك هەبێت كە نابێت بۆ نموونە خوێندنی قۆناغی یەك بۆ شەشی بنەڕەتی لەو مەودایە كەمتر و زیاتر بێت. بێگومان ئەم كاتژمێرانەی خوێندنیش لە خۆڕایی دانەنراون، بەڵكو بەپێی ئاستی وەرگرتن و فێربوونی خوێندكار، توانای جەستەیی خوێندكار، كاتی كاركردنی دایك و باوك بووە، بەڵام لە كوردستان ئەم پڕۆژەیە بە هیچ جۆرێك ڕەچاوی ئەم خاڵانەی نەكردووە، بۆ نموونە ئەگەر خوێندنی منداڵێكی قۆناغی بنەڕەتی تا كاتژمێر ١٢ی نیوەڕۆ بێت، هەروەها كاتی كاركردنی ئەو دایك و باوكە زیاتر بێت، وەك دەزانین كاتی دەوامی فەرمانبەران لە كوردستان هەتاوەكو كاتژمێر دووی پاشنیوەڕۆیە، لێرەدا كە هەم فەرمانبەرەكان و هەم منداڵەكانیان لە ڕووی پیشەوە موڵكی حكومەتن و هەریەك لەوان لە وەزارەتێكی حكومەتدا كاردەكەن، بەڵام حكومەت بەرژەوەندییەكانیان ناپارێزێت، ئایا حكومەت ناپرسێت ئەو دوو كاتژمێرە جیاوازەی نێوان كاتی خوێندكارەكە و دایك و باوكی چارەنووسی منداڵێكی قۆناغی یەكەمی بنەڕەتی چی لێدێت؟ لە سەرجەم وڵاتانی پێشكەوتوو- - Extra timeیان فەراهەم كردووە، واتە ئەگەر دەوامی قوتابخانە هەتاوەكو كاتژمێر ١٢ بێت، جێیەك دابینكراوە بۆ سەرقاڵكردن و فێركردنی چەند بابەتێكی هەمەڕەنگ بە منداڵان، تا دەوامی بەخێوكەرەكەی تەواو دەبێت. هەربۆیە ئەگەر وەزارەتی پەروەردە سوورە لەسەر لابردنی دەوامی درێژخایەن، ئەوا هەرگیز نابێت سەرجەم خوێندنگاكان بكاتەوە بە دوو دەوامی، بەڵكو لانیكەم لە ئێستادا دەبێت لە هەر گەڕەكێك و یەكێك لە خوێندنگەكان بكات بە دەوامی درێژخایەن بۆ ئەو منداڵانەی دایك و باوكیان فەرمانبەرن. بەڵام لەم كاتەشدا نابێت حكومەت بەو چەند خوێندنگەیە ئیكتیفا بكات و بێخەم بێت، بەڵكو دەبێت ڕاستەوخۆ كاربكات بۆ ئەوەی خویندنگەی زیاتر و زیاتر بكات بە درێژخایەن، ئەمیش بە ڕەخساندنی ژێرخانی پەروەردەیی.
هێمن ساڵح وەك توێژەرێكی كۆمەڵایەتی رایوایە «لە هەرێمی كوردستان لە پڕۆسەی پەروەردە خەریكە جیاكارییەكی زۆر دروست دەبێت، خۆی پڕۆسەی پەروەردە دەبێت یەك بێت، چ ئەهلی، یان حكوومی، بەتایبەتیش رێكخستنی كاتی دەوام كە ئەوە ئەركی وەزارەتی پەروەردەیە رێكی بخات، لە هەموو دونیا سیستمی پەروەردە سیستمە گشتییەكەی بەیانییانە، دەبێت وەزارەتی پەروەردە چارەسەری ئەوە بكات كە دەوامی ئێواران لە حكوومیدا نەهێڵێت، لە وڵاتان ئەوە پێچەوانەیە ئەهلییەكان ئێوارانن بۆ خەڵكانێك كە بەیانییان كاتیان نییە، لەبەر ئەوە چارەسەركردنی ئەو كێشەیە تەنیا لە وەزارەتی پەروەردەیە و پێویستە وەزارەتی پەروەردە خوێندنی قوتابخانەكان بكات بە پێنچ رۆژ و دوو رۆژ پشوو هەبێت، هەروەها دەوام تاوەكو سەعات دووی پاش نیوەڕۆ لە قوتابخانەكان بەردەوام بێت، هەموو كات پێویستە قوتابخانە حكوومییەكان كە لە كەرتی گشتین، دەوامیان بەیانیان بێت، ئەوە شێوەیەكی ستانداردی جیهانییە و ئەوكات هەموو قوتابخانەكان هەم پێشكەوتووتر دەبن لە وانەوتنەوە و هەم پشووی قوتابیان زیاتر دەبێت و هەمیش ئەو كێشەی دایكانی فەرمانبەر چارەسەر دەبێ».
لەلای خۆیەوە فاتیح مەولەوی زادە گوتەبێژی وەزارەتی پەروەردە، بە گوڵانی راگەیاند كەوا ئەوانیش وەكو وەزارەتی پەروەردە هاوڕان لەگەڵ داواكاریەكەی دایكانی فەرمانبەر ئەگەرچی لە ئێستادا ناتوانن هیچ شتێك بكەن، هەروەها گوتی( ئەم گرفتە یەكەمجار بەوە چارەسەر دەبێ كە بینای قوتابخانەمان زۆر بێت، بۆیە لە ئێستادا كردنی ئەو كارە كارێكی ئاسان نییە و ناشكرێ جیاوازی لە نێوان مامۆستایان بكرێ لە رووی دەوام كردنەوە، مامۆستایەك لە قوتابخانەیەكی ئاسایی چوار سەعات دەوام دەكات بەڵام لە قوتابخانەی درێژخایەن شەش بۆ حەوت سەعات دەبێت دەوام بكات بە هەمان مووچەی مامۆستایەكانی تر، كەواتە ئێمە پێویستیمان بە پلانێكی تۆكمە و داڕێژراوی درێژخایەن هەیە، لەسەرووی هەموویانەوە نەبوونی كەموكوڕی لە بینای قوتابخانە، جگە لەوەی ئەم پڕۆژەیە كارێك نییە بە مانگێك و دوو مانگ چارەسەر بكرێت، لە كاتێكدا باری ئابووری كوردستان لە قەیراندایە، هەرچەندە لە زووەوە ئیشمان لەسەر ئەو سیستمە كردووە و لە رابردووشدا لە سلێمانی چەند قوتابخانەیەكی لەم شێوەیە هەبوون)، لە وەڵامی ئەو پرسیارەی ئایا وەكو چارەسەری كاتی وەزارەت دەتوانێ چی بكات، لە وەڵامدا مەولەوی زادە گوتی(لە ئێستادا وەزارەت ناتوانێ هیچ شتێك بكات).