خەبات لە پێناوی هێنانەدی یەكسانی لە ماف و پێگەی ئافرەت و پیاو و دادپەروەریی كۆمەڵایەتی، لەلایەن توێژی ئافرەتانەوە مێژوویەكی دوور و درێژی هەیە، كەچی تا ئێستاش لە زۆر بواردا جیاوازی رەگەزی دەكرێ، تەنانەت لە وڵاتە پێشكەوتووەكانیشدا ئافرەتان مووچەیان لە پیاوان كەمترە، لە كۆمەڵگە نەریتییەكان دۆخەكەیان خراپترە و تەنانەت دەرماڵەی خێزانیش بۆ سەر مووچەی پیاو زیاددەكرێت، ئافرەتانیش گەڕانەوە بۆ ئەو بنەمایانەی كە ئەو جیاوازییانە دەخوڵقێنێ، بە كۆسپی گەورەی بەردەمیان دەزانن. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان راو سەرنجی خۆیان لەو بارەیەوە دەخەنەڕوو.

-برگیتا لاگەرستریۆمە- لە گرووپێكی ژنان بە ناوی (Grupp 8) لە خۆپیشاندانێكی هەشتی مارس لە ساڵی 1975 گوتی: لە كۆی ئەو ژنانەی كە توانیویانە بێنە مەیدانی كار نیوەیان خراپ كەڵكیان لێ وەردەگیرێت و نیوەكار و مووچەی كەمیان دەدرێتێ، بەڵام هەرچی ژنانی نیوەكار وكاری تەواوە دوو ئەركیان لەسەر شانە، ئەركی ماڵ و ئەركی كاركردن لە دەرەوەش كە تووشی ماندوویەتییەكی هەمیشەییان دەكات». زیاتر لە 40 ساڵ لەو وتارە و لەو جۆرە هەوڵانە بۆ دەستەبەركردنی یەكسانی رەگەزی تێدەپەڕێت و تا ئێستا جگە لە وڵاتانی رۆژئاوا ئافرەتان دەستكەوتێكی ئەوتۆیان نەبووە.
پەیمان فەتحوڵڵا چالاكی كۆمەڵگەی مەدەنییە و سەبارەت بەو پرسە سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە «ئەگەر حكومەت پلە و پۆستی باشی نەداوەتە ئافرەت، خۆ دەتوانێ بە مووچەی باش و خزمەت حیساب كردن قەرەبووی بكاتەوە، گوتیشی: خۆ پۆست و مووچە میرات وەرگرتن نییە، بۆ دەبێ دەرماڵەی هاوسەرێتی و دەرماڵەی منداڵ بخرێتە سەر مووچەی باوك، با بخرێتە سەر مووچەی دایك، لە ئێستادا زۆربەی دایكان فەرمانبەرن، جگە لەوەش لەوانەیە لە داهاتوودا كابانی ماڵیش ببێتە خاوەن مووچەی خۆی، كەواتە نەخستنە سەری ئەو بڕە زیادەیەی بۆ سەر مووچەی دایك هیچ رێگرییەكی نامێنێت، لە كاتێكدا بە بیانووی ئەوەی كە باوك بەخێوكەرە ئۆتۆماتیكییەن ئەو پارەیە بۆ سەر مووچەی باوكەكە دەڕوا، بەداخەوە زۆر لە پیاوان كە دەبینن هاوسەریان مووچەی هەیە، پاڵی لێدەدەنەوە و خەرجی ماڵ و منداڵیان پشتگوێ دەخەن، چونكە لەوە دڵنیان كە دایكەكە بەو مووچە كەمەی كە هەیەتی، خەرجی خۆراك و پۆشاك و خوێندنی منداڵەكان دابین دەكات.
ئەو چالاكەی بواری كۆمەڵی مەدەنی رایوایە «سەربەخۆبوونی ئابووری، ئافرەت لە چەوسانەوە و توندوتیژی و بێ رێزی دەپارێزیت، ئەو كات ئافرەت چیدیكە كۆیلەی پیاو نابێت و رێژەی توندوتیژی و تەڵاقیش كەم دەبیتەوە.»
توێژەری دەروونی پاوان ئیبراهیم ئەحمەد، ئاماژە بەوە دەكات كە: هونەری ژیان، هونەری بەردەوامبوونی خێزانە، بەختەوەری خێزانیش پەیوەستە بە یەكسانی لە ئەرك و ماف و رێزگرتن لە یەكتر، پێوەندی دڵسۆزانەی ئەندامانی خێزان و بەتایبەتی هاوسەران ژیانی خێزانی جوانتر دەكات، ئەو خۆشبەختییەش بە هۆی دابەشكردنی كاری رۆژانەیان بەردەوام دەبێت.» گوتیشی: «لە رابردوودا پەیداكردنی بژێوی خێزان لەسەر پیاو بوو، بەڵام لە ئێستادا ئافرەتانیش لە چوارچێوەی ماڵ هاتوونەتە دەرەوە و شانبەشانی پیاو كاردەكەن، واتە لە ئێستادا ژمارەیەكی زۆری خانمان هاوشێوەی پیاو بژێوی رۆژانەی خێزان دابین دەكەن، بەڵام ماندووبوونی ئافرەت وەك زۆربەی ئەركە قورسەكانی دیكەی بە هەند وەرناگیرێت و وەك ئەوەی ئافرەت بۆ ئەرك و ماندووبووون و خزمەتكردن و زەحمەتكێشان خەلق كرابێت، ئەوەش دەكەوێتە سەر ئاستی رۆشنبیری و تێگەیشتوویی ژن و پیاوەكە، ژن و پیاو لە خێزاندا تەواوكەری یەكترن، بوونی رێز و خۆشەویستی پێوەندی نێوانیان بەهێزتر دەكات، هەروەها نابێت وەك میرات چۆن پیاو زیاتری بەردەكەوێت، ئافرەت لە دەرماڵە كەمتری بەر بكەوێت، یان بێبەش بكرێت، یان مووچەی كەمتری بۆ هەژمار بكرێت، دەبێت ئەویش مافی هەبێت بتوانێ دەرماڵەی منداڵ و خێزانی بخرێتە سەر مووچەكەی بۆ ئەوەی لە ڕووی دەروونییەوە ئافرەت هەست بە بوونی خۆی بكات، كەوا لە ناو خێزانەكەیدا بوونی هەیە و هەست دەكات ئازادە و ئافرەت پشتگوێ ناخرێت، بەو هۆیەوە كێشەكان كەمتر و ئافرەتان دوور لە توندوتیژی خێزانی دەژین، بەش بەحاڵی خۆم دژی سیستەمی ستەمگەرانەی سەرمایەداریم، تاوەكو ئێستاش ژنان بەدەست كرێی كەم و بێكاری و نەبوونی بیمەی بیكارییەوە دەناڵێنن، ناكرێ كێشەكانی ئافرەت زیاتر بكرێت و برینی دیكەی لە دەروون و جەستە بۆ زیاد بكەن.»
رۆژنامەنووس و چالاكی مەدەنی چۆمان هیوا سەربەخۆی ئابووری بە یەكێك لەو بابەتە گرنگانە دەزانێت كە رۆڵی سەرەكی لە ئاشتەوایی و رێكخستنی شیرازەی خێزان هەیە و ئاماژە بەوە دەكات كە «بە پێی ئەو لێكۆڵینەوە جیهانییانەی كراون، خراپی باری ئابووری یەكێكە لەو هۆكارە دیاریكراوانەی كە رۆڵی سەرەكی هەبووە لە تێكچوون و لێكترازانی خێزانەكان.» گوتیشی: «یەكێك لەو گرفتانەی كۆمەڵگەی ئێمە كە تاوەكو ئیستاكە بە هەڵپەسێردراوی ماوەتەوە، دیارینەكردنی داهاتە بۆ كابان و فەرمانبەرانی ئافرەت بۆ بەخێوكردنی منداڵەكانیان، حكومەتی هەرێم دەبوایە لە ماوەی چەند ساڵی رابردوو ئەم گرفتەی یەكلابكردایەتەوە و بە قەدەر ژمارەی منداڵ داهاتی بۆ دایكان دابین بكردبایە و ئەو زیادەیەش لەسەر حیسابی مووچەی ژن بێت، نەك پیاوان، لە كاتێكدا بڕی ئەو پارەی كە ئێستاكە بۆ منداڵ تەرخان كراوە رەمزییە و هیچ دایك و باوكێك ناتوانێت بەو بڕە پارەیە پێداویستییەكانی منداڵ دەستەبەر بكات.
ئەو رۆژنامەنووسە جەختی لەوە كردەوە كە «یەكێك لەو هەڵە ئیدارییانەی بە سەر وەزارەتەكانی دارایی و پەروەردەدا تێپەڕیوە، خستنی دەرماڵەیە بۆ سەر مووچەی باوك، كە ئەمە نادادییەكی گەورەی خێزانە و جارێكی دی جیاوازی كردنە لە نێوان ژن و پیاودا. لە كۆمەڵگەی ئێمە دایك رۆڵی پەروەردەكردنی منداڵ دەبینێت، تەنانەت لە هەندێك لە خێزانەكان دابینكردنی بژێوی خێزانیش هەر لەسەر ژنانە و هەر دایكیش بەخێوكەرە، ئیتر نازانم بۆ دەرماڵەی منداڵ لە سەر مووچەی دایكان نەبێت؟ پێویستە لیژنەی كاروباری خێزان و پەروەردە لە پەرلەمانی كوردستان بە هەماهەنگی رێكخراوە خێزانییەكان پڕۆژەیەك بۆ رێكخستن و بەرەو پێشبردنی ئەم بابەتە گەڵاڵە بكەن.» گوتیشی: «جێگەی داخە حكومەتی هەرێم ئەوە لە بەرچاو ناگرێت كە لەكاتی جیابوونەوە، یاخود هەر حاڵەتێكی نەخوازراوی خێزانی، ئافرەت ئەركی بەخێوكردنی منداڵی دەكەوێتە ئەستۆ، كە تووشی دەیان نەهامەتی دەكاتەوە. لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا ناكرێت ئەو بەڵێن و پەیمانانە كە لیستە براوەكانی هەڵبژاردن بە ئافرەتانیان دا، هەروا بێ ئەنجام بڕوات.