شارەزایانی بواری ئابووری پێیانوایە بەو پێیەی ئافرەت ماڵ بەڕێوە دەبات، بیرۆكەشی لە بواری ئابووریدا لە هی پیاو زۆر وردترە. بۆ ئەوەی ئافرەت رۆڵی خۆی ببینێت لە پرۆسەی گەشەپێدانی ئابووری - كۆمەڵایەتی و بەشداری پێ بكرێت لە قۆناغەكانی دابەشین و بە بازاڕكردن، پێویستە ئافرەت بۆ رۆڵە جیاوازەكانی خانەوادەیی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و سیاسی ئامادە بكرێت. بۆیە بە جەختكردنەوە لەوەی كە ئافرەت چالاكیی ئابوورییانە ئەنجام دەدات، پێویستە جێگەی گرنگیدانی حكومەت و كەرتی تایبەت و رێكخراوە ناحكوومییەكان بێت.


توماس ئێكمان بەرپرسی (تیلییە تڤۆ) لە سوید، سەرۆكایەتی كۆمپانیایەك دەكات كە بە شێوەیەكی یەكسان لە ئافرەت و پیاو پێكهاتووە، واتە 50%ی ژن و 50%ی پیاون. توماس رایوایە: ڕاگرتنی ئەو یەكسانییە پێوەندییەكی توندی بە بیروباوەڕی بەرپرسەكانەوە هەیە، هاوكات دەڵێت: «نابێت قوڕی كۆن بشێلینەوە و خەتاكە بخەینە ملی ئەوەی كەوا ئەو حاڵەی ئێستا خەتای رابردووە، بەڵكو دەبێت بیروباوەڕی خۆت بگۆڕیت و پێشی بخەیت». سەبارەت بە دابەشكردنی فیفتی بە فیفتی رەگەزی لە ناوەندەكانی كاردا، دەڵێت: «مەرج نییە فیفتی بە فیفتی یەكلاكەرەوەی هەموو كێشەكان بێت، بەڵام بۆ ئێمە كارێكی باش بوو بۆ راگرتنی فرەلایەنی و دەوڵەمەندكردنی گفتوگۆكان كە دەرئەنجامەكەی ئەوەیە بڕیاری باشتر دەدەین».
مامۆستای زانكۆ و ئابووریناس د. عەبدلڕەزاق عوسمان ناوەندەیی، لە دەستپێكی قسەكانیدا هێما بۆ ئەوە دەكات كە «زۆر جار مەحكوومكردنی كاپیتالیزم، تەنیا لە خراپ نیشاندانی مێژوویەكەیەتی»، هاوكات دەڵێت: «بەدبەختانەیی و دابەزاندنی مەنزڵگای ئافرەت بابەتێكە جێگای تێڕامان و سەرنجدانە لە كاپیتالیزمدا. زۆرێك وا دەڕوانن كە منداڵان و ئافرەتان قوربانیی ئەو سیستەمەن و لە ڕێگەی شۆڕشی پیشەسازی ئیستغلال كراون، كە ئەوە هەڵەیەكی گەورەیە و من لەگەڵ ئەو ڕایەدا نیم، بەڵكو بەرەوپێش چوونی تەكنەلۆژیایە كە وای كردووە خواستەكانی ئافرەتان زیاتر و باشتر بن و بە دەرخستنی تواناكانیان لە بازاڕدا هەروەك پرۆفیسۆر تریولیان لە كتێبەكەی خۆی (رۆژە خوشە رابردووەكان»The good old days») نووسیویەتی: « ئافرەت كاتێك چووە سەر كاروكارخانە باشترین شتی ژیانی لەدەست دا، بەڵام سەربەخۆیی بەدەست هێنا. ئەو پارەیەی كە بە دەستیان دەهێنا، خۆیان خاوەنداری بوون.»
د. عەبدلڕەزاق رایوایە «ئافرەتانی كوردستان لە ژینگەیەكی تێكەڵاو دەژین كە ڕووبەڕووی كۆمەڵێك بەرەنگاربوونەوە بوونەتەوە، بەتایبەتی لە ڕوانگەی ئابووری و سیاسی، هەروەها بەهۆی بەكارهێنانی توندوتیژی و نەبوونی ئاسایش و كۆچكردنی ناچاری، لەگەڵ تەحەددیەكانی كۆمەڵایەتی وەك هەژاری و بێكاری، هەموویان دەست لەناودەست بوونەتە هۆكار بۆ تەسككردنەوەی رۆڵی ئابووری ئافرەتی كوردستان. ئەمەش وادەخوازێت چاوپێخشاندنەوەیەك بكرێت بە ئاڕاستەكانی پلاندانان لە داڕشتنی سیاسەت و پرۆگرامەكان و و داڕشتنی بودجەی گشتی دەوڵەت بە ئاڕاستەی خستنە ناوی جۆرایەتی كۆمەڵایەتی بۆ هاندانی رۆڵی هاوبەشێكی نوێ لە گەشەپێدانی ئابووری كوردستان و بەشداری كارپێكردنی سەرەكی لەگەڵ پیاوان لە پرۆسەی دووبارە ئاوەدانكردنەوەو چاكسازی و پاراستنی لە تەنگەژەكان. وتیشی: «لە ماوەی دوو دەیەی ڕابردوو ژمارەی دانیشتووانی كوردستان بە زیاتر لە دووجار زیادی كردووە و رێژەی گەشەی ساڵانەی دانیشتوان 3.3% بە ئاڕاستەی كەمبوونەوەیە، بە هۆی زیادبوونی ڕێژەی كۆچكردنی دەرەكی و كەمبوونەوەی ڕێژەی منداڵبوون لە دوای ساڵی 2007ـەوە، پێكهاتەی جۆرەكی دانیشتووان لە كوردستان لاربوونەوەی بۆ لای پیاوان سازكردووە.
ئەو ئابووریناسە جەختی لەوە كردەوە كە «زۆریی رێژەی بەشداریی ئافرەت لە كۆی گشتی چینی بەرهەمهێن، ڕەنگدانەوەی ئەوەیە كەوا قەبارەی بەرپرسیاریەتی هەڵگرتنی ئافرەتان لە تەمەنی كاركردنیان بە ئاڕاستەی هاندانی بەشداربوونیانە لە چالاكییەكانی ئابووری هاوشان لەگەڵ پیاوان، ئەم ئاڕاستەیەش وا لە حكومەت و دانەرانی سیاسەتی بەگەڕخستن دەكات، كەوا هەڵسن بە دۆزینەوەی هەلی كاری زیاتر و رەخساندنی كەشو هەوای كار و داڕشتنی یاسای تایبەت بە ئافرەتان و پاراستنی مافی كاركردنیان و خانەنشینی و كار و دەستەبەری كۆمەڵایەتی لە هەردوو كەرتی تایبەت و گشتی. وتیشی: «لە ئاستی جیهاندا بەشداری ئافرەت لە چالاكییە ئابوورییەكاندا بە شێوەیەكی بەرچاو زیادی كردووە، بۆ نموونە ئافرەت زیاتر لە چارەگی هێزی كاری ئەمریكای ناوەڕاست و نیوەی ئەمریكای باشوور پێكدێنێت. بەڵام رێژەی بەشداری ئافرەت لە ئابووری كوردستان، 18% لە ساڵی 2012 بۆ 2013 بە بەراورد لەگەڵ 75،5%ی پیاوان، لە شارەكان رێژەی بەشداری ئافرەتان ناگاتە 14،8%ی كۆی گشتی بۆ هەمان ساڵ و ئەمەش دوو راستی بنەڕەتیمان پیشان دەدات. یەكەم: بازاڕی كار لە كوردستان بازاڕێكی پیاوانەیە، لەگەڵ ئەوەی كە رێژەی ئافرەتان لە تەمەنی كاركردندا زیاترە لە رێژەی دانیشتووانی پیاو و پتر لە نیوەی دانیشتووانی هەرێم پێكدێنن، ئەمەش وادەكات بواری كاركردن زیاتر بۆ پیاوان بڕەخسێت و ئەوەش لە ڕوانگەی داراییەوە لە بەرژەوەندی پیاوان دەبێت. دووەم: بەرزبوونەوەی بەشداریكردنی ئافرەت لە چالاكییەكانی ئابووری رێژەی 24،5% گوندو لادێكانە بە بەراورد بە بەشدارییان لە شارەكان بە رێژەی 14،8% لە ساڵی 2013 و بۆ خۆسەپاندنی بەشداری ئافرەتان بەبێ كرێ و بە بەلاش لە كەرتی كشتوكاڵ لەسەر ئەژمێری چالاكییەكانی بەكرێ لە كەرتەكانی ناكشتووكاڵی گوندەكان بۆ خێزان دەگەڕێتەوە و رۆڵە تەقلیدییەكەی خۆی بە میراتی كۆمەڵایەتی وەرگرتووە، ئەمەش وایكردووە كەوا بەردەوامی بەرزبوونەوەی رێژەی بێكاری لە كوردستان بە دەردەكەوێت بە تایبەتی لە چینی ئافرەت.
ئابووریناس هونەر شێخ لەنگەری سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «پێویستە ئەو كەلتوورە بگۆڕین كە بە بیانووی رێگرییەكانی ئایین رێگە نادات ژنان لە دەرەوەی ماڵ كار بكەن. خەدیجەی هاوسەری پێغەمبەر (د.خ) خۆی بازرگان بووە، ئەمەش بەڵگەیە بۆ ئەوەی بیسەلمێنێت كە ئیسلام رێگری كاركردنی ئافرەت لە دەرەوەی ماڵ نەكردووە، هەروەها پێویستە بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی وشیاری خاوەن كارەكان كار بكەین. تاوەكو بزانن ئافرەت ئەو هێزەی تێدایە كە توانای ئەنجامدانی كار و پرۆژەی هەبێت. هەروەها ئافرەتان خۆیان پێویستە هەوڵ بدەن، بە دەرخستنی تواناكانیان ئەو كۆت و بەندانەی بەردەمیان بشكێنن، ئەو كەلتوورە رەت بكەنەوە كە ئافرەت بە «زەعیفە» ناودەبات. چونكە ئافرەت جیاوازی نییە لەگەڵ پیاو. دەبێت را و سەرنج و تێبینییەكانی بە هەند وەربگیرێت و سوودی لێ ببیندرێت، رای جیاواز و بە كۆمەڵ ئەنجامی تەندروست و جوان دروست دەكات، رۆڵی ئافرت لە هەموو بوارێكی ژیان گرنگی و تایبەتی خۆی هەیە، ئافرەت دەتوانێت بڕیاری دروست و جوان دەربكات لە ئیدارەدانی فەرمانگەیەك، یاخود دەزگایەك، لە رووی ئابووریشەوە زۆر گرنگە رۆڵی ئافرەت لە بەرچاو بگیرێت، لەبەر ئەوەی ئافرەت پێش پیاو كەوتووە لە ئیدارەداندا، هۆكارەكەشی ئەوەیە كە ئافرەت لە تەمەنێكی زۆر كەمەوە فێری بەڕێوەبردن و ئیدارەكردنی ماڵ و خێزان دەبێت، ئەو ئەركەشی لەوانەیە لە كاری فەرمانگەیەك قورستر بێت. چونكە ئەركی ماڵ لە بەخێوكردنی منداڵ و پیاو، خۆڕاگری و تەحەمولی دەوێت، بەڵام فەرمانگە جیاوازە و بە گوێرەی یاسا و رێنماییەكان كار دەكا.
چالاكی بواری مافەكانی ئافرەت گۆڤار رزگار قسەكانی بەوە دەست پێدەكات كە «كەلتوور و داب و نەریت لە رابردوو تا ئێستاش وای لە ئافرەت كردووە كە ژێردەستە بێت و نەتوانێت بە ئاسانی لە دەرەوەی ماڵ كار بكات». گۆڤار نەبوونی دەستەبەری كۆمەڵایەتی و گەرەنتی كار بە هۆكاری سەرەكی بۆ دوورەپەرێزی ئافرەتان لە كەرتی تایبەت و كۆمپانیا ئەهلییەكان دەزانێت، وتیشی: «لە كاتێكدا بازووی كاری ئافرەت بۆ بەگەڕخستن و پێشكەوتنی ئابووری وڵات لە پێویست پێویست ترە كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت بەهۆی نەبوونی متمانە و بە كەم بینینی تواناكانی ژن لە كاركردندا، كەمترین دەرفەت بۆ ئافرەتان دەڕەخسێنن تاوەكو كار بكەن، لە ئێستاشدا خراپبوونی باری ئابووری وڵات بە شێوەیەكی گشتی هەلی كاركردنی سنووردار كردووە، بە واتایەكی دیكە بەشێكی پیاوانیش دەرفەتی كاركردنیان لە جاران زۆر كەمتر بووە.
گوڵاڵە سەعید، خانمیكی میدیاكارە و سەركەوتن و پێشكەوتنی هەر كۆمەڵگەیەك، بە بەشداری تاكەكانی ئەو كۆمەڵگەیە لە هەموو بوارەكان و بەتایبەتی بە بواری ئابوورییەوە گرێ دەداتەوە، هاوكات دەڵێت: «ژنان هەموو كات وەكو كەسی دووەم و كاركەری ماڵ و بە خێوكەر و خزمەتكار بەكارهێندراون، ئەم كەلتوورەش بواری دابینكردنی ئابووری ماڵی خستووەتە ئەستۆی پیاو و گوشاری لەسەر دروست كردووە، تەنانەت ژنیشی كردووە بە كاراكتەرێكی بێسوود. لەكاتێكدا ژنان بەهۆی چەندین تایبەتمەندی جیاواز دەتوانن لە پیاوان باشتر و بە سوودتر و زیرەكتر كار بكەن. چونكە دایكایەتی و سەبووری و ئارامی و دڵگەورەیی و روانینی جیاواز بۆ ژیان، لە تایبەتمەندییەكانی ژنن. هەروەها هەستكردنی زیاتر بە بەرپرسیارەتی سیفەتی ئافرەتانە، بێگومان سەلماندووشیانە كە زیاتر دەتوانن خۆیان لەگەڵ هەموو بارودۆخێك بگونجێنن. هەڵبەت ناتوانین وا بیربكەینەوە ئەگەر لە شوێنێك 10 كەس كار دەكەن 5 یان 6 یان ژن بوون ئەوا یە كسانی هەیە و ئیتر هیچ كێشەیەك نییە، ئەمە دەكرێت هەنگاوێكی باش بێت، بەڵام بە مەرجێك بیركردنەوە و بڕیارەكان هەمووی لە دەست پیاوەكاندا نەبێت، یان بۆچوونەكان پیاوانە نەبێت، پێویستە پیاوان ئەوەیان لەبەر چاو بێت كە بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی ژنان بەڕێوەبەری ماڵ بوون و دەزانن چۆن هەنگاو هەڵبگرن بۆ ئەوەی ئابووری خێزان بەرەو پێش ببەن.