ئەو ئافرەتانەی خۆیان دەكوژن باوانیان شەرم لە پرسەگێڕانیان دەكەن

گەرچی لە ئاستی دنیادا بزووتنەوەیەكی بەرچاو بۆ نەهێشتنی جیاوازی ڕەگەزی بەدی دەكرێ، بەڵام لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوو، بەتایبەتی لە جیهانی سێیەم و وڵاتانی داخراوی نەریتیدا ئەو بزاڤە كۆسپ و تەگەرەی زۆری لەبەردەمدایە و خانمان بۆ مسۆگەركردنی یەكسانی خۆیان لەگەڵ پیاوان خەباتێكی دژواریان لە پێشە، كوردستانیش یەكێكە لەو كۆمەڵگە نەریتییانە كە تەنانەت لە پرسەگێڕانی خانمان و پیاواندا جیاكاری دەكرێ. چالاكوانانی مەدەنیش جەخت لەوە دەكەنەوە كە ئافرەت هەمیشە رۆڵێكی پاسیڤی وەرگرتووەو وەك بەركار تەماشا كراوە، بۆیە لەكاتی مردنیشیدا بەتایبەتی گەر خۆی كوشتبێت، بە دەیان تانە و تۆمەتی دەخەنەپاڵ و تاوانباری دەكەن.


ئەو ئافرەتانەی خۆیان دەكوژن باوانیان شەرم لە پرسەگێڕانیان دەكەن
(س.ق) كچە قوتابیەكی پۆلی دوازدەی ئامادەیی بوو، تەنیا 18 بەهاری لە تەمەنی بینیبوو، كە بەهۆی دەرنەچوونیەوە لەخوێندن ئاگری لەجەستەی خۆی بەردەدا و دەستبەجێ گیانی لەدەستدا. (ب.ع) دایكی (س.ق) لە رێوڕەسمی ماتەمێنی كچەكەیدا بەردەوام جەرگە جوانەمەرگەكەی خۆی دەلاواندەوە، هەنیسكی گریان هەناسەی سوار دەكرد و خزمێكی نزیكی بە زۆر و تكا قومە ئاوێكی لەسەر زاری دەكرد، كاتێك هەندێك ئەهوەنیان كردەوە، ئامادە بوو لە ژوورێكی ماڵەكەی خۆیاندا بەسەرهاتی كچەكەی بۆ گوڵان بخاتەڕوو، ئەمەش دەقی قسەكانیەتی «خوای گەورە ئەزانێ كچەكەم هیچ تاوانێكی نەبوو، زۆر پاك و بێ عەیب بوو، تەنیا حەزی لەخوێندن بوو، بەڵام نمرەكانی خراپ بوون، باوكی هەڕەشەی ئەوەی لێكرد، ئەگەر ئەمساڵ دەرنەچێت ئەوا لەقوتابخانە دەریدەهێنێت، كاتێكیش (س) ئەنجامی تاقیكردنەوەكانی كۆتایی ساڵی وەرگرتەوە، كە زانی لەسێ وانە كەوتووە لەقوتابخانە دەبوورێتەوە، دوای هاتنەوەی بۆماڵ زۆر بێتاقەت بوو، ماچم كرد و دڵم دایەوە، گوتم: كچم من قسە لەگەڵ باوكت دەكەم، بەڵام ئەو زۆر تێكچووبوو، یەك دوو كاتژمێر دوای ئەوە لەپڕ گوێم لەهاوار و زریكەی (س) بوو، بینیم لەژێر دەرگای گەرماوەكە دووكەڵ دێتە دەرەوە، زۆر هەوڵمدا دەرگاكە بكەمەوە، بەڵام نەمتوانی، دراوسێكان هاتن و دەرگاكەیان شكاند، بەڵام كار لە كار ترازابوو، كچەكەم ببووە خۆڵەمێش».
ئەو دایكە جەرگ سووتاوە بەدەنگێكی نووساو و بەدەم قوڵپی گریانەوە زیاتر گوتی: «كچەكەم منداڵ و نەفام بوو، لەبەر نمرە خۆی كوشت كەچی خەڵك لەخواناترسن و لەم تازیەیەدا وەك خەتابارێك لێمان دەڕوانن، تەنانەت خزمەكان رووبەڕوو پێمدەڵێن: بزانە كچەكەت چ كێشەیەكی هەبووەو نەیویستووە ئاشكرابێت، بۆیە خۆی سووتاندووە، لەبەر قسەوقسەڵۆكی خەڵكی حەز دەكەم زوو تازیەكە تەواو بێت، باوكیشی زۆر بێزاربووەو دەڵێ: خۆزگە پرسەمان بۆی دانەنابایە، چونكە لەناو خەڵكی هەست بە شەرمەزاری دەكەم».
چەند هەفتەیەك پێش ئێستا (ه. ف) ئافرەتێكی تەمەن 26 ساڵ كە دایكی دوو منداڵ بوو، لەگەڕەكی بەهاری نوێی شاری هەولێر، لەمانگی رەمەزان بە زمانی بەرۆژووە بە لەچكەكەی خۆی خنكاندو كۆتایی بەژیانی هێنا.
(خ.س) دایكی ئەو ئافرەتە لەدووەم رۆژی پرسەكەدا بەمجۆرە باسی بەسەرهاتی كچەكەی بۆ میوانەكان كرد: «چەند رۆژێك پێش جەژنی نەورۆز زاواكەمان دوای ئەوەی لای مەلا سێ بە سێ تەڵاقی داو منداڵەكانی لێسەندەوە، ڕەوانەی ماڵی ئێمەی كردەوە، كچەكەم لەتاو منداڵەكانی وەكو شێتی لێ هاتبوو، دەیان جار لەباوكی پاڕایەوە تاوەكو منداڵەكانی بۆ بهێنن، بەڵام باوكی دەیگوت: مادام ئەو پیاوە تۆی ناوێ، نابێ تۆش منداڵەكانی ئەو پیاوە بەخێو بكەی، كچەكەی كە تەمەنی هەشت مانگ بوو، مەمەیەكی لای ئەو دایكە بەجێ مابوو، شەوانە تاوەكو ئەو مەمەیەی نەخستبایە سەرسینگی خەوی لێنەدەكەوت، ماوەیەك پێش ئێستاش جارێكی تر هەوڵی خۆخنكاندنی دا، بەڵام زوو پێمان زانی، كەچی ئەمجارە دەرفەتی هێنا و نەمانتوانی فریای بكەوین، ئێستاش چرپەچرپی خەڵكی هێندەی دیكەی بێزارم دەكات، یەكێك دەڵێ لەسەر تەلەفۆن و تەلەفۆنكاری تەڵاقدراوبوو، بۆیە خۆی كوشت، ویتەویت و قسەو قسەڵۆك ئێمەشی بە كچەكەمانەوە كوشتووە».
سیروان ساڵح شوفێری تاكسییە و دراوسێی ماڵی ئەو ئافرەتەیە، ئەو دەڵێت «(ه) ئافرەتێكی زۆر بەڕەوشت بوو، بەڵام دایك و باوكی زۆر نەزان و فەقیرحاڵن، كە كچەكەیان تەڵاقدرا لەو پیاوەیان نەپرسییەوە بۆچی تەڵاقی داوە، تەنانەت شكایەتێكیان لەو پیاوە نەكرد، لەكاتێكدا تاوەكو ئافرەتەكەش مرد، لەدادگا تەڵاق نەدرابوو، خێزانەكەی لەدانانی پرسەكەشی ساردبوون».
هەر سەبارەت بەم رووداوە بەڕێوەبەری نەهێشتنی توندوتیژی دژ بەئافرەتان بە رایگەیاند «ئەو ئافرەتە چەند جارێك لەلایەن كەسێكی نەناسراوە تەلەفۆنی بۆ كراوەو بێزاركراوە، پاش ئەوەی مێردەكەی بەم حاڵەتەی زانیوە گومانی لێكردووەو كێشە لەنێوانیاندا دروستبووە. مێردی ژنەكە، هاوسەرەكەی دەباتەوە بۆ ماڵی باوكی و تۆمەتباری دەكات بەوەی كە خیانەتی لێكردووەو تەڵاقی دەدات و منداڵەكانیشی لێ دەسەنێتەوە، بەو هۆیەشەوە ئەو ژنە خۆی دەخنكێنێت».
خوكوشتنی كوڕێك تاوانی دیكەی لێدەكەوێتەوە
گەرچی پرسەی ئافرەتان زۆر بە ساردوسڕی بەڕێوەدەچێت، بەڵام پرسەی كوڕو پیاوان و تەنانەت ئەوانەشی كە پەنایان بۆ خۆكوشتن بردووەو گیانیان لەدەست داوە، پێشوازییەكی زۆر و بەرفراوانی لێدەكرێ.
لەناحیەی دیانا (گ.س) بەهۆی شووكردنی خۆشەویستەكەی بە كڵاشینكۆف خۆی دەكوژێت و كەسوكارەكەشی تاوەكو تۆڵەی نەكەنەوە پرسەی بۆ دانانێن. بۆیە بەپەلە كچەكە دەكوژن و دوای ئەوە پرسەی (گ) بەڕێوەدەبەن، كە جیاواز لەپرسەكانی ئەو خانمانەی خۆیان كوشتووە، زۆر گەرم و گوڕ و قەرەباڵغ دەبێت.
(ئامینە.م) كچە پووری ئەو كوڕەی خۆی كوشتووە، بەپەیامنێری گوڵانی راگەیاند «(گ) ماوەی ساڵێك بوو كچێكی ناوچەكەی خۆشدەویست، بەڵام ئەوكچە بەبێ ئاگاداری ئەو شوو بە هاوڕێیەكی خۆشەویستەكەی دەكات، ئەو ئێوارەیەی كە (گ) خۆی كوشت، دەزگیرانی خۆشەویستەكەی كیلۆیەك پاقڵاوەی بۆدەنێرێتە مەقەڕ، چونكە هەردووكیان پێكەوە پێشمەرگەبوون، (گ) كە دەگەڕێتەوە ماڵەوە خۆی دەكوژێت، برا و خاڵۆزاكەشی پێش ئەوەی تەرمەكەی بنێژن، دەچن كچەكە دەكوژن، ئێستاش هەردووكیان لە بەندیخانەی ناوەندی گیراون».
ئومێد عەلی قوتابی ماستەر لە بواری جێندەر و ئەدەبیات، لە زانكۆی (بتگەلۆر)ـی هیندستان، سەبارەت بەو كێشانە بەمجۆرە ڕاوسەرنجی خۆی دەخاتەڕوو، ئەم پرسە بارودۆخی ژیانی ژن دابەش دەكات بە سەر دوو زەمەندا، زەمەنی پێش مردن و زەمەنی دوای مردن، ئەگەرچی بارودۆخی دوای مردن درێژكراوەی سەردەمی ژیانیانە، چونكە مرۆڤ ئەگەر لە ژیانێكی سەربەستانە نەژیا، مەحاڵە بەمردنێكی جوان بمرێت، بە كەم تەماشاكردنی مەرگی ژن لە دوو رووەوە ئەكرێت لێك بدرێتەوە، ژنێك كە بە پێی ویستەكانی پیاو ژیاوە و ملكەچی هەموو یاساكانی بووە، لە گەڵ ژنێكدا كە پێش مردنی هیممەتی كردووە بۆ تێكشكاندنی ئەو كۆت و بەندانەو دواجار بووەتە قوربانی، نموونەی یەكەمیان هەمان رێز لە مردنەكەی ئەگیرێت كە لە ژیاندا لێی گیراوە، لێرەدا چەند نمونەیەك وەردەگرین وەك ئەوەی ژن نەبووەتە كەسایەتییەكی كاریگەری كۆمەڵگە، یان كەسایەتییەكی ئایینی، یان نووسەرێكی بەناوبانگ، ئەڵبەتە كۆمەڵگە رێگەی پێنەداوە ببێت، ئەوانەشی بوون، نموونەیان زۆر كەمە و میراتگری پیاوەكانیان بوون، بۆیە پاش مەرگیشیان بە ماوەیەكی كەم لە بیر دەچنەوە و گۆڕە پیرۆزەكان و ناوە نەمرەكان زۆربەیان هەر هی پیاون، نموونەی دووەمیان ژنێك كە لە پێناوی تێكشكاندنی كۆت و بەندەكاندا، یان بۆ ئەڤین، یان لە ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ مێردەكەی، یان باوكیدا دەبێتە قوربانی، ئەمەیان لە چاوی ئازادیخوازان و ئەڤینداراندا وەك شەهید تەماشا دەكرێت، بەڵام كۆمەڵگە زۆر جار بە نەنگی دەزانێت، ئەگەر پرسەشیان بۆ بگێڕێت، ژنێك كە بۆ ئەوینەكەی دەبێتە قوربانی خانەوادەكەی ئامادە نین تەنانەت خۆیان بە خاوەنی تەرمەكەشی بكەن، بەڵام ئەگەر پیاوێك بۆ هەمان مەبەست ببێتە قوربانی لەوانەیە خانەوادەكەی بۆ تۆڵەكردنەوەی جەنگیشی لە پێناودا هەڵبگیرسێنن. ئەم نادادپەروەرییە لە كۆمەڵگە نێرسالارییەكاندا باوەو برەوی پێدەدرێت، بۆ ئەوەی وەك هەڕەشەیەك بۆ نەوەی داهاتوو بە كاری بێننەوەو پێیان بڵێن: ئەوەی بە ویستی پیاو هەڵسوكەوت نەكات، نەك هەر بە ژیانێكی خۆش، ناژی بەڵكو بە مردنێكی بێزراویش دەمرێت، ئەم دیاردەیەش لەگەڵ كەلتووری كوردیدا یەكناگرێتەوەو شتێكی هاوردەیەو لە ژێر كاریگەری خێڵە عەرەبی و رەوتە ئیسلامییەكاندایە، ئێمە داستانی مەم و زینمان هەیە، زین قوربانی ئەوینە و مردنەكەشی هێندە شەرەفمەندانەیە تا ئێستاشی لە گەڵدا بێت بۆ زیارەت دەچینە سەر گۆڕەكەی.
رێكارەكانی چارەسەر چین؟
ئومێد عەلی چارەسەری ئەم پرسە بە دوو ڕێگە دەستنیشان دەكات، «ڕێگەی یەكەم: دیاریكردنی مافەكانی ژن لە دەستووردا، بێ گوێدان بە پرەنسیپە ئایینی و كۆمەڵایەتییەكان، دواجار چەسپاندن و جێبەجێكردنی ئەو یاسایانە وەك خۆی لەگەڵ پشتیوانییەكی بە هێزی حكومەت بۆ پرسەكانی ژن و بابەتە جێندەرییەكان، دووەمیان: هۆشیاركردنەوەی تاكەكان و هەڵمەتی بڵاوكردنەوەی زانیاری و ئامۆژگاری تایبەت بەو پرسانە لە كەناڵەكانی راگەیاندن و لە ڕێگەی ئافرەتانی چالاك و بوێرەوە، بەم شێوەیە كۆمەڵگەیەكی هۆشیار و حكومەتێكی جددی بەرامبەر بە نەهێشتنی جیاوازی ڕەگەزی دەبێتە كلیلی چارەسەر».