گوڵان: كۆمەڵایەتی

قسەوقسەڵۆك چەكێكی بەهێزە بۆ لێدانی تاك
مەهدی ساڵح راوێژكاری حكومەت بۆ كاروباری كۆمەڵایەتی، لە دەستپێكی قسەكانیدا بۆ گوڵان، هێما بۆ ئەوە دەكات كە «هەموو پێشكەوتن و سەركەوتنێك بۆ ژن و پیاو نرخێكی هەیە، بەڵام هەندێك جار نرخەكە بەتایبەتی بۆ ئافرەت زۆر بەرزە. گوتیشی «بەداخەوە كە قسەوقسەڵۆك بەتایبەتی لە كۆمەڵگە داخراوەكاندا چەكێكی بەهێزە بۆ لێدانی تاكەكان».
مەهدی ساڵح ئەو فاكتەرانەی كە كاریگەرییان لەسەر زڕاندنی ناوبانگی تاك هەیە، بەمجۆرە دەستنیشانكرد: فاكتەری كۆمەڵایەتی، فەرهەنگی، ئایینی و سیاسی و دابونەریت كە تا چەند كاریگەرییان لەسەر تاك هەیە؟ گوتیشی «بێگومان هەر لادانێك لە دابونەریت كاریگەری نێگەتیڤانەی لەسەر تاك دەبێت. چۆنیەتی تەرجومەكردنی دەقە ئایینییەكان لە كۆمەڵگەدا كاریگەری لەسەر مرۆڤەكان بەگشتی و ئافرەت بەتایبەتی هەیە. لادان لە تەرجومەی كۆمەڵگە بۆ دەقێكی ئایینی كاریگەری نەرێنی هەیە لەسەر ئافرەت و ناوبانگی ئەو. لە هەمانكاتدا یاسا نووسراوەكانی كۆمەڵگەیەك و چۆنیەتی جێبەجێكردنیان و تێگەیشتنی دادوەرەكان بۆ یاساكەو پلەی ئافرەت لە كۆمەڵگەدا كاریگەری هەیە لەسەر هێزی ژن لە كۆمەڵگەدا.
راوێژكاری حكومەت بۆ كاروباری كۆمەڵایەتی، لە درێژەی قسەكانیدا هێمای بۆ ئەوە كرد كە ئاستی ڕۆشنبیری كۆمەڵگە بەگشتی و دیدی تاك بۆ یەكتری كاریگەری زۆری هەیەو گوتی «ئاستی رۆشنبیری تاك كاریگەری هەیە لەسەر خۆڕاگری یان ڕووخانی لەهەمبەر لێشاوی كۆمەڵگەدا. دەبێ ئەوە لەبیر نەكەین كە ئەركی حكومەتە ئاستی رۆشنبیری كۆمەڵگە بەرز بكاتەوە و یاسا و رێسای وا بێنێتە كایەوە كە ئاسان نەبێت ناوبانگی تاكەكانی كۆمەڵگە بزڕێنن. ئەبێ زڕاندنی ناوی خەڵك تاوان بێت و تاوانی لەو جۆرەش سزای توندی بۆ دیاری بكرێت».
مەهدی ساڵح پێیوایە لە كۆمەڵگەی كوردی زیاتر ئافرەتان دەبنە قوربانی بوختان و ناوزڕاندن، بۆیە بە پێویستی دەزانێت دەسەڵاتەكانی یاسادانان و دادوەری و جێبەجێكردن هەماهەنگییان هەبێت و بزانن ئایا یاساكان لەبەرژەوەندی ئافرەتدان؟ ئایا دادوەرەكان لە یاساكە تێگەیشتوون و ئایا بە دروستی جێبەجێ دەكرێن؟ ئەوەشی دووپات كردەوە كە «بەهێزكردنی پێگەی ئافرەت و پاراستنیان جگە لە حكومەت ئەركی دەزگا ڕۆشنبیری و پەروەردەیی و میدیایی و پیاوانی ئایینی و خێزان و كۆمەڵگەیە بەگشتی».
پێویستە كۆمەڵگەیەكی هۆشیارو ئاگادارتر لەمافەكانی تاك بەرهەم بێنین
ڕۆژنامەنووس سالار عوسمان سەرنووسەری ڕۆژنامەی (هەولێر)، سەبارەت بە هەمان پرس ڕایوایە پێویستە سەرەتا كۆمەڵگەی كوردی بەوردی بخوێنرێتەوە، گوتیشی «كۆمەڵگەی كوردی كۆمەڵگەیەكی بێ گرفت و ئاریشە نییە، بۆیە پێویستە بە مەبەستی بەرزكردنەوەی ئاستی هۆشیاری تاكەكان لەسەر هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگە بەردەوام كاربكرێت، وێڕای بەرزكردنەوەی ئاستی جۆری تێگەیشتنیان لە سەروەری و گەورەیی پێگەی مرۆڤ».
سالار عوسمان پشتگیری هەمان رای مەهدی ساڵح دەكات و دەڵێت «لە زۆبەی وڵاتانی دنیا و كۆمەڵگەی كوردیش زیاتر ئافرەتان دەبنە قوربانی بوختان و ناوزڕاندن، كە دەبێت بە یاسا رێگری لەو دیاردە نەرێنییە بكرێ». جەختی لەوەش كردەوە كە «پڕۆسەی هۆشیاری كۆمەڵگە و دەسەڵات بەرامبەر بە تاك بەگشتی و ئافرەت بەتایبەتی پڕۆسەیەكی سەخت و قۆناغ بە قۆناغەو حكومەت كاری زۆری لەسەر كردووە، بەڵام خەلەلی حكومەت لە جۆری بەدواداچووندایە، واتا چاودێری و بەدواداچوونی بڕیارەكانی ناكات»،
سەرنووسەری ڕۆژنامەی هەولێر، بە پێویستی دەزانێت حكومەت كار لەسەر پیاویش بكات، چونكە «ئەوە ئێمەی پیاوین غەدر لە ئافرەت دەكەین و مافەكانیان پێشێل دەكەین، ئەوە دامودەزگاكانن ڕۆڵیان نادەنێ، بۆیە لەتەك ئیشكردن لەسەر هۆشمەندی ئافرەت و مافەكانی ئافرەت، دەبێ جارێكی دیكە بازنەیەكی دیكە بكێشین بۆ جۆری تێگەیشتنی پیاو و مامەڵەكردنی لەگەڵ ئافرەت، لەهەموو ئەوانە گرنگتر ئەوەیە كە پێویستە حكومەت بەدواداچوون بۆ هەموو ئەو بڕیار و راسپاردانە بكات، كە لەبارەی ئافرەتەوە دەریكردووە، یاساش بەجۆرێك جێبەجێ بكرێت، كە ئافرەت تێیدا ئازاد و كەرامەت پارێزراو بێت». گوتیشی «حكومەت، پەرلەمان، میدیا، قوتابخانە و مەنهەجی خوێندن، مینبەرەكانی مزگەوت، هەر هەموومان پێویستە پێكەوە كار لەسەر ئەوە بكەین كۆمەڵگەیەكی هۆشیارتر و ئاگادارتر لەمافەكانی مرۆڤ بەرهەم بێنین».
هۆشیاری ئافرەتان یاساكانی توندوتیژی و باری كەسی هەمواركردەوە
ئەمەل جەلال محەممەد ئەندامی ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان، سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە بوختان و قسەڵۆك تەنیا لەناو ئافرەتاندا نییە و پیاوانیش تووشی ناوزڕاندن و بوختان كردن دەبن، گوتیشی «هۆشیاری تاك لەكۆمەڵگە وابەستەیە بە فەلسەفەی حوكمڕانی ئەو وڵات و كۆمەڵگەیەی كە دەسەڵاتی حوكمڕانی بەڕێوەی دەبات»، ئەمەل جەلال لەدرێژەی ئاخافتنەكەیدا بۆ گوڵان، جەختی لەوە كردەوە كە تاكەكانی كۆمەڵگەی كوردی دەرهاوێشتەی سیستەمێكی حوكمڕانی دیكتاتۆرین كە لەرابردوودا رژێمی بەعس پەیڕەوی كردووە، رۆشنبیری و هۆشیاری تاكەكان سەرچاوەی لەو فەلسەفەی حوكمڕانییە لە ڕابردوودا وەرگرتووە، گوتیشی «پیاو لەكۆمەڵگەی ئێمەدا تائێستاش كاریگەری رژێمە دیكتاتۆرەكانی لەسەرە، لەوەی كە دەیەوێ بە زەبری هێز چارەسەری كێشەكان بكات، بەزەبری هێز رەگەزی بەرامبەری كە رەگەزی مێینەیە سەركوت بكات، قبووڵنەكردنی ئافرەت لەلایەن كۆمەڵگەو بەشداری پێنەكردنی لەكایە سیاسییەكان مانای ئەوە ناگەیەنێ كە ئافرەت ناهۆشیارە، یاخود لەبەرامبەر مافەكانی بێدەنگە، بەڵام سیستەمی حوكمڕانی لەهەرێمی كوردستاندا سیستەمێكی نێرینانەیەو فەلسەفەی حوكمڕانی و فەلسەفەی سیاسی لەهەرێمی كوردستان بەرپرسیارە لە هۆشیاركردنەوەی تاكەكانی كۆمەڵگە».
ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان، هەموو ئەو تۆمەتانە رەتدەكاتەوە كە دەدرێتە پاڵ ئافرەت بەوەی كە گوایە ئافرەت ناهۆشیارە، یان عەقڵی لاوازە، گوتیشی «ئەوە راست نییە كە دەگوترێ ئافرەت ناهۆشیار نییە، بەڵكو زۆریش هۆشیارە، بەڵام گیرۆدەی سیستەمێك و یاسایەكن كە هەتا ئێستاش كۆت و بەندی دەكات، ئافرەت هۆشیارە و ئەوەش هەوڵی ئافرەتانی هۆشیار بوو كە یاسای توندوتیژی دەركرا و یاسای باری كەسی هەمواركرایەوە، بەبڕوای من هۆشیاری پیاوانی ئێمە لەهۆشیاری ئافرەتی تێنەپەڕاندووە، ئەگەر پیاوان لەكۆمەڵگەی ئێمەدا هۆشیاربوونایە دەبوو ئێستا كۆمەڵگەیەكی زۆر تەندروست و دوور لە توندوتیژی خێزانی و دوور لەكوشتنی ئافرەتمان هەبووایە.»