بە مەبەستی چارەسەركردنی كێشەوگرفتی قوتابیان، ماوەی چەند ساڵێكە بە فەرمانی وەزارەتی پەروەردە لە قوتابخانەكانی كوردستان توێژەری كۆمەڵایەتی و دەروونی دانراون و رۆڵێكی كاریگەریشیان لە رێنماییكردنی قوتابیان و بەتایبەت كچان هەبووە، كەچی لێرە و لەوێ باس لە ناكارایی و نائەكتیڤی ئەو توێژەرانە دەكرێت. لە بەرامبەریشدا توێژەران خۆیان لە پەراوێزی كۆنگرەی پەروەردەدا دەبیننەوە كە رۆژانی 9 و 10 و 11 مانگی ئایار لە شاری هەولێر گرێدرا.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

«بە شێوەیەكی گشتی لە هەموو قوتابخانەكان و زۆرێك لە دامودەزگاكان پێویستیمان بە توێژەری كۆمەڵایەتی و دەروونی هەیە. گەرچی تا هەنووكە كاری توێژەران لە قوتابخانەكاندا شوێن و جێگەی خۆی نەگرتووە، لە كاتێكدا كچان و كوڕانی قوتابی لە تەمەنی هەرزەكاریدا زۆر پێویستیان بە رێنوێنی هەیە، بەڵام زۆربەی ئەو توێژەرانە ئەكتیڤ نین و كارەكانیان ئەنجامی باشی نەپێكاوە، ئەویش لەبەر چەند هۆكارێك یەكێك لەوانە ئەو توێژەرانە لە كۆلێژەكان بابەتی كۆمەڵایەتی و چۆنیەتی مامەڵە كردن لەگەڵ كێشە كۆمەڵایەتییەكان و چۆنیەتی دۆزینەوەی رێگەچارە دەخوێنن، بەڵام كە دێنە ناو ژیانی عەمەلییەوە نازانن چی بكەن، چونكە زۆر بێ ئەزموونن، نازانن چۆن مامەڵە و سەرەدەری لەگەڵ كێشەكاندا بكەن، بۆیە زۆرجار مامۆستاكان و ئیدارە بە پێی ئەو شارەزاییانەی هەیانە، باشتر دەچنە ناو كێشەكانەوە، لە لایەكی دیكەوەش كۆمەڵگەی ئێمە تا ئێستا تەقەبولی توێژەر ناكات و بە باشی نازانێت كەسێكی دیكە تێكەڵ بە كێشەكانیان بێت».
ئەوە قسەی تانیا جەمال سەرپەرشتیاری پەروەردەیی لەدیوانی وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی بوو. تانیا رایوایە «زۆربەی توێژەران و ستاف و ئیدارەی قوتابخانەكانیش نازانن كاری توێژەر چییە و هەردەم لەگەڵ یەكتر لە ململانێدان، مامۆستا وادەزانێت كە توێژەر تەدەخول لە كارەكانی ئەو دەكات و ئەویش وادەزانێت كە مامۆستا دەستوەردانی كارەكانی دەكات».
رێبین فەتاح رۆژنامەنووس و توێژەری كۆمەڵایەتییە و فەرامۆشكردنی توێژەرانی كۆمەڵایەتی و دەروونی بە ئاماژەیەك بۆ پەراوێزخستنی توێژەران لە سیستەمی پەروەردەی كوردستاندا دەزانێت و هەر لەو بارەیەوە دەڵێت: «توێژەرانی كۆمەڵایەتی و دەروونی هەر لە كۆنگرەی پەروەردەییدا پەراوێز نەخراون، بەڵكو لە ناوەندەكانی پەروەردەدا بە تەواوی پەراوێزخراون و رۆڵیان پێ نەدراوە. ئەوان لە قوتابخانە و ناوەندەكانی خوێندندا لە رەوشێكی خراپدان و ئەو توێژەرانەی دەتوانن رۆڵ ببینن، پێوەندی بە توانستی خۆیانەوە هەیە، نەك ئەوەی سیستەمێكی دیاریكراو هەبێت بۆ رۆڵ بینینی توێژەران لە ناوەندەكانی خوێندن و پەروەردەدا. راستییەكیش هەیە كە دیسان وا دەكات توێژەران كەمتر رۆڵ ببینن، ئەویش پێوەندی بەوە هەیە، كە لە كوردستاندا ئێمە ناوەندگەلی خوێندن و فێربوونمان هەیە، نەك ناوەندی پەروەردە، قوتابخانەكانی ئێمە شوێنێكن بۆ فێربوون، نەك پەروەردەكردن، لەكاتێكدا ئەركی توێژەران زیاتر گرێدراوی پەروەردەیە، كەواتە ئەوان لە ناوەندێكی ناپەروەردەییدان و هەر دەتوانن ئەوەندە رۆڵ ببینن.»
رێبین جەخت لەوە دەكاتەوە كە «نەبوونی پرۆگرامێكی روون بۆ كاركردنی توێژەرانی كۆمەڵایەتی و دەروونی لە ناوەندەكانی سەر بە وەزارەتی پەروەردە، وایكردووە بەڕێوەبەرانی قوتابخانەكان، توێژەر وەك كەسێك ببینن كە لە ختوخۆڕایی مووچەیەكی بەلاش وەردەگرێ و هەندێك لەوان وەك بارگرانییەك بە سەر قوتابخانەكان وێنایان دەكەن، لەبەرئەوە هەوڵ دەدەن توێژەرەكان رۆڵی مامۆستایەكی ئاسایی ببینن و بەو ئاراستەیە ناچاریان دەكەن كار بكەن.
شێرزاد حەسەن شارەزا لە بواری پەروەردە، كە بۆ ماوەی 36 ساڵ لەو بوارەدا كاری كردووە، سەبارت بە پەراوێزخستنی توێژەران لە كۆنگرەی پەروەردەدا، تایبەت بۆ گوڵان دەڵێت: «ئەو پەراوێزخستنەی توێژەران بە هۆی بێ سەر و بەریی كۆنگرەی پەروەردە بووە لەلایەن ئەوانەی خۆیان بە پەروەردەناس دەزانن. بەداخەوە پانتایی كۆمەڵناس و دەروونناس لە وڵاتی ئێمەدا لە ئاستی نەبووندایە، لە كاتێكدا قوتابخانەكان بەبێ بوونی توێژەرانی دەروونی و كۆمەڵایەتی بەڕێوەناچن». گوتیشی: «ئەوەی لە وەزارەتی پەروەردە دەیبینم، ریسواییە، ئەوەی بەعس تەواوی نەكرد، ئێمە لە رێگەی پەروەردەیەكی سەقەتەوە منداڵانی كوردمان پێگەیاند، لە بواری پەروەردە ناتوانرێ قوتابی بۆ شوێن و جێگەی مەبەست ئامادە بكرێ. دەروونناس تەنیا بۆ قوتابی سوودی لێوەرناگیرێت، بەڵكو لە بەڕێوبەرەوە تا دەگاتە دەرگەوان پێویستیان بەوەیە كە كەسانی كۆمەڵناس و دەروونناس بەردەوام بەدوایانەوە بن و بیانخوێننەوە، بەتایبەت بۆ كۆمەڵگەیەكی هاوشێوەی كۆمەڵگەكەمان كە سەرجەمی نەخۆش و هیلاك و ماندوون، لەلایەكی دیكەوە كۆمەڵناسەكان كە لە كۆلێژ خوێندوویانە زیاتر بیریان لەوە كردۆتەوە كە وەكو فەرمانبەر دابمەزرێن، تەنانەت زۆربەیان تاقەتی راكردن بە دوای كەیسەكانیان نییە، ئەگەر سەیری كۆمەڵناس و دەروونناسی وڵاتانی رۆژئاوا بكەین، ئەوان بە دروستی ئەركەكەی خۆیان دەناسن و بەرامبەر بە كەیسەكان خەمخۆرن، ئەگەر شەو و رۆژێك بەدیار كەیسێكەوە بوەستین بە ئەخلاقییاتی دەزانن.»
شوان گەردی چالاكی مافناس رایوایە: «باسكردنی هەر كێشەیەك و هەر حاڵەتێك دەبێت بە توێژینەوە لە هۆكارەكانی دەست پێ بكات»، گوتیشی: «جیاوازییەكی گەورەی ئێمە و كۆمەڵگە پێشكەوتووەكان ئەوەیە كە ئەوان لە رێگەی توێژینەوە دەگەنە هۆكارەكانی كێشەكان و لە رەگەوە چارەسەری دەكەن، بەڵام لای خۆمان چارەسەرییەكان بۆ دەرئەنجامەكانە، نەك هۆكارەكان، بۆیە جارێكی دیكە سەر هەڵدەداتەوە. بێگومان هەر كۆمەڵگەیەك توێژەران پشتگوێ بخات، واتە ئامرازی دۆزینەوەی هۆكاری كێشەكانی پشتگوێ خستووە كردووە و مەحاڵە بتوانێ كێشەكان بنبڕ بكات.»
لە لای خۆیەوە فاتیح مەولەوی زادە گوتەبێژی وەزارەتی پەروەردە، ئاماژەی بەوە كرد كە لە ماوەی شەش مانگی رابردوودا لیژنەی باڵا پێكهات و سەرپەرشتی كۆنفڕانسەكانیان كرد و كۆنفڕانسەكانیش لەسەر ئاستی پارێزگاكانی هەولێر و سلێمانی و دهۆك و كەركووك ئەنجامدران، كە جگە لە را و بۆچوونی دایكان و باوكان و قوتابیان، رای كەسانی پسپۆڕ و شارەزا لە بواری پەروەردەش وەرگیرا. ئەوەشی خستەڕوو كە «لە كۆنگرەی پەروەردەیی لەسەر شەش تەوەری زۆر گرنگی پەروەردەیی گفتوگۆ كرا، لەوانە تەوەرێك تایبەتە بە بواری كارگێڕی، كە كارگێڕی قوتابخانەكان و پەروەردەكان دەگرێتەوە، تەوەرێك تایبەتە بە ئەزموونەكان و بابەتی پرۆگرامەكان بووە، تەوەرێكی دیكە تایبەت بووە بە راهێنان، تەوەرەكانی تریش توێژینەوە و لێكۆڵینەوە بوون». گوتیشی: «تەوەرەكانی كۆنگرەكە پێشتر دراوە بە پسپۆڕ و كەسانی شارەزا تاكو سەرنج و تێبینییەكانیان لەسەر بنووسن و دواتر گفتوگۆی لەبارەوە كراوە، راسپاردە و پێشنیارەكانیش زۆر بوون بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ئیشی لەسەر بكرێ، راسپاردەكانی كۆنگرە تەواو بووە و لە داهاتوویەكی نزیكدا زانیارییەكان لە راگەیاندنەكان بڵاو دەكرێنەوە». سەبارەت بە گلەیی و گازاندەی توێژەرانی دەروونی و كۆمەڵایەتیش بەوەی كە پێیانوایە لەو كۆنگرەیە پشتگوێ خراون، مەولەوی زادە گوتی: «ئەوانە قسەی بێ بنەمان و را و بۆچوونی شەخسی خۆیانە كە وابیر دەكەنەوە ئەوان پەراوێز خرابن، چونكە ژمارەیەك لە توێژەرانی كۆمەڵایەتی لە كۆنگرەكەدا بەشدار بوون، وەكو وەزارەتی پەروەردەش ئەو توێژەی كە گرنگیمان پێداوە لە چوارچێوەی پەروەردەی تایبەتدا دەروونزانی بووە، بەڵام خاڵێك پێویستی بە هەڵوەستە لەسەركردن هەیە، ئەویش ئەوەیە ئێمە لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان نزیكەی 123 هەزار مامۆستامان هەیە، لە كۆنگرەی پەروەردەییدا كە كەمتر لە 200 كەس تێیدا بەشدارە و ناكرێ هەموو ئەو مامۆستایانە بكرێنە ئەندامی كۆنگرە، كاتێك توێژەرێك دەستپێشخەری نەكات و بەشداری كۆنگرە ناكات، پێموابێ بێ ویژدانییە بەرامبەر كۆنگرەی پەروەردە كە بڵێت پەراوێز خراوە. راستە كارەكانی كۆنگرە لە شەش تەوەر خرانە بەرباس و گفتوگۆكردن، ئەو توێژانەی تەوەریان بۆ تەرخان نەكرابوو، بابەتەكانیان بەسەر ئەو شەش تەوەرە دابەشكرابوو، ئەگەر بۆ هەر توێژێك تەوەرێك تەرخان بكرایە، ئەوا دەبوو زیاتر لە 100 تەوەرمان هەبووایە كە ئەوەش ناكرێ، تەنانەت لەلایەن وەزارەتی پەروەردەوە لە قوتابخانەكان بایەخێكی زۆر بە رۆڵی توێژەر دراوە، كێشەی ئێمە ئەوەیە كە حەوت هەزار قوتابخانەمان هەیە و لە بەرامبەر دوو هەزار توێژەر هەیە، كەواتە پێویستیمان بە ژمارەیەكی زۆری توێژەر هەیە، چەندین جار بە نووسراو داوامانكردووە لە قوتابخانەكان توێژەرمان بۆ دابمەزرێنن، لە كاتێكدا دامەزراندنیان لە دەسەڵاتی وەزارەتی پەروەردەدا نییە».
تانیا جەمال، وەك رێكارێك بۆ چارەسەری ئەو كێشەیە بە پێویستی دەزانێت، «خوێندنی باڵا بە مەنهەج و بەرنامەكانی خۆیدا بچێتەوە و كارمەندی كۆمەڵایەتی و دەروونی بە مەعنای كەلیمە پەروەردە بكات و خولی تایبەت بە مامەڵەكردن و چوونە ناو كێشەكان و رێگە چارەكانیان بۆ بكرێتەوە، تابتوانن رۆڵی خۆیان لەناو كۆمەڵگەدا ببینن، جگە لەوەش وشیاری كۆمەڵایەتی لە راگەیاندنەكان هەبێت و خولی تایبەت بەوەش بۆ مامۆستایان و ستافی قوتابخانەكان بكرێتەوە، تا لەكاری توێژەران تێبگەن و هاوكاری یەكتر بن».
شوان گەردی پێشنیار دەكات: «سەنتەری توێژینەوەی تابیەت بە هەموو كێشەكان هەبێت (سەنتەری توێژینەوەی گشتی هەریم) كە تیایدا توێژەر لە هەر بوارێك هەموو پێداویستییەكی لۆجستی و غەیری لۆجستی بۆ ئامادە بكرێت و پەرە بە تواناكانیان بدرێت و توێژینەوەكانیشان بە هەند وەر بگیردرێت و كاری پێ بكرێت». گوتیشی: «من پێموایە سیستمی پەروەردە بە ئەنقەست تواناكانی توێژەران زیندەبەچاڵ دەكات، چونكە زۆربەی توێژەران لە پۆستی خۆیەتی و كارگێڕی و كۆگا دادەنێن، ئەوەش جۆرێكە لە كوشتنی تواناكانی مرۆڤ و بە تاوان دادەنرێت».