جگە لە كۆمەڵگە پێشكەوتووەكان كە ئافرەتان تێیدا تا راددەیەك مافەكانیان دەستەبەر كراوە و جیاوازییە رەگەزییەكان كاڵتر كراوەتەوە، لە زۆربەی كۆمەڵگە نەریتی و دواكەوتووەكاندا نەك هەر یەكسانیی رەگەزی بایەخی تەواوی پێنەدراوە، بگرە سەرەتاییترین مافەكانیشیان پێشێل دەكرێ. لە كۆمەڵگەی كوردیش پەندێكی پێشینان هەیە كە دەڵێت:
«كوڕی خۆت بە قوربانی كچی خەڵكی مەكە»، هەر ئەو نەریتەش وایكردووە بۆ چارەسەری هەموو كێشەیەكی كوڕان، كچێك بكەن بە قوربانی، كە نموونەی بەرچاویان لە كاتی هاوسەرگیریدایە و كوڕ ئەگەر شەڕەنگێز بێت، یاخود نەخۆشی دەروونی هەبێت، تەنانەت ئەگەر عەقڵی نوقسان و شێتۆكەش بێت، دەڵێن: ژنێكی بۆ بهێنن، باش دەبێت. بەڵام ئەو قوربانیدانە بە كچان، تا كەی بەردەوام دەبێت و چۆن دەبێت لەگەڵ ئەو دیاردە نەرێنییە رووبەڕوو ببینەوە؟ بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان وەڵامی ئەو پرسیارانە دەدەنەوە.


مەهاباد حاجی ئافرەتی ماڵەوەیەوە و خۆی بە یەكێك لە قوربانییەكانی هاوسەرگیری دەزانێت و دەڵێت: «دوای ئەوەی خوشكە بچووكەكەم خوازبێنی هات و بەر لە من هاوسەرگیری كرد و دواتر بوو بە دایك، ئەندامانی خێزانەكەم بە چاوێكی جیاوازتر لە جاران سەیریان دەكردم، كە ناتوانم هیچ ناوێكی لێ بنێم. باوك و براكانم بە چاوی دوژمن، دایكیشم بە چاوی بەزەیی پێداهاتنەوە سەیریان دەكردم. ئەو تەماشاكردنە نائاساییەی خێزانەكەم وایكرد بە یەكەم خوازبێنیكەر رازی بم و هاوسەرگیری لەگەڵ بكەم. رۆژان هاتن و تێپەڕین، كوڕێكی دەوڵەمەند هاتە خوازبێنیم، بەڵام باری دەروونی تەواو نەبوو، كەسوكارەكەی گوتیان: دوای مردنی دایكی وایلێهاتووە و دكتۆر دەڵێت تەنیایی وای لێكردووە و سەید و شێخەكانیش وتوویانە ژنی بۆ بێنن، چاك دەبێتەوە. منیش بۆ رازیكردنی خێزانەكەم بەو هاوسەرگیرییە قایل بووم، كەچی باری دەروونی هاوسەرەكەم رۆژ لە دوای رۆژ خراپتر دەبێ، تەنیا ئیش و كاری جگەرەكێشان و چاخواردنەوەیە، شەو تا بەیانی بە ئاگایە و خەوی نییە، تەنانەت خۆم و سێ منداڵەكەشمان لە بارێكی دەروونی زۆر خراپداین، خەریكە وەكو ئەومان لێ دێت.»
ئەو بەسەرهات و باری گوزەران و ژیانەی مەهاباد حاجی، شتێكی دەگمەن نییە. زۆربەمان گەلێك جار بیستوومانە كاتێك دوو باوك، یان دوو دایك باسی كێشەیەكی كوڕەكەیان دەكەن، چارەسەرەكە بەوە كۆتایی دێت كە یەكێكیان دەڵێت: ژنێكی بۆ بێنن، چاك دەبێت! واتە گەر كوڕەكە دەستی بڵاوە و پارە زۆر خەرج دەكات، دەڵێن: ژنێكی بۆ بهێنن باش دەبێت. رەزیلە و یارمەتی كەس نادات، دەڵێن: ژن بهێنێت وا نامێنێت، شەڕفرۆش و شەقاوەیە، دەڵێن: ژنێكی بۆ بهێنن باش دەبێت. لە خوێندن فاشیلە، دەڵێن: كوڕە چی داوە لە خوێندن، دە ژنێكی بۆ بهێنن. تەنانەت ئەگەر درەنگ دێتەوە و سەرسەرییە و فێری خواردنی حەب و خواردنەوەی كحوولیش بووە، دەڵێن: ژنێكی بۆ بهێنن باش دەبێت! هەر ئەوەندە ماوە، كچ بخرێتە سەر رەففە و لە دەرمانخانەكاندا دابندرێت و دكتۆر وەك چارەسەر بۆ كوڕەكانی بنووسێت.
كۆمەڵناس روفیا رەمەزان عەلی كە دانیشتووی وڵاتی سویدە، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «لە جاڕنامەی مافی مرۆڤدا هاتووە: هەموو ئینسانێك ئازاد لە دایك دەبێ، بۆیە پێویستە بەهای یەكسانی لە كۆمەڵگەدا هەبێت. بەڵام ئەوەتا لە سەدەی ٢١یشداین، كەچی هێشتا نیوەی كۆمەڵگەی مرۆیی لە چەندین مافی خۆیان بێبەرین كە لە جاڕنامەی مافی مرۆڤدا هاتووە». گوتیشی : بەداخەوە كە ناوی مافی مرۆڤ دەبەین، مرۆڤ بە پیاو پێناسە دەكرێت و ژنان هەمیشە دەكەونە پەراوێزەوە. بۆیە هەموو چەشنە توندوتیژییان چ لەناو خێزان و چ لەناو كۆمەڵگەدا دەرهەق دەكرێت. هوكارەكانی ئەم دیاردەیەش ئەوەیە كە بە زۆرینەی ژنان بە مافەكانی خۆیان ئاشنا نین، یان بە ئەنقەست رێگەی بێدەنگی هەڵدەبژێرن. واتە كەم نین ئەو ژنانەی كەوا ئامادەن هەموو زوڵم و زۆرێك قبووڵ بكەن، بە مەرجێك بتوانن لای ماڵ و منداڵیان بمێننەوە، یان بە هۆێ بێ پارەیی و دەستكورتییەوە ناچار بێدەنگی هەڵدەبژێرن. تەنانەت منداڵانی كچ هەر لە تەمەنی منداڵییەوە لەگەڵ دنیای هەڵاواردن و جیاوازی رەگەزی ئاشنا دەبن و لەگەڵ بێڕەحمی كۆمەڵگە و خێزان رووبەڕوو دەبنەوە، زۆر جار پێش لە دایكبوونیان بە هۆی ئەوەی كچن لە بار براون، یان بە شێوەی پێویست چاودێری ناكرێن و لە تەمەنی ساواییدا گیانیان لە دەست دەدەن. هەروەها لە ژێر ناوی شەرەف و نامووس رۆژانە دەیان ژن بەو پەڕی دڵڕەقییەوە دەكوژرێن. یاساكان لە كێشە خێزانیەكاندا بە بێ پرسینەوە لە ژن لایەنی پیاوان دەگرن، ژنی دایك كە ئەركی گەورەكردن و پەروەردەی لەئەستۆیە، چۆن دەتوانێ منداڵی ئازاد و بەختەوەر پەروەردە بكات، كاتێك خۆێ دیلی دەستی خێزان و كۆمەڵگە بێت؟ هەر بۆیە دەبینین زۆربەی كچانی كۆمەڵگەی ئێمە بە هەموو شێوەیەك مافەكانیان پێشێل دەكرێ و تەنانەت لە كاتی هاوسەرگیریش خاوەن ئیرادەی خۆیان نین».

عارف روشدی راوێژكاری مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان، سەبارەت بە هەمان پرس تایبەت بۆ گوڵان دەڵێت:
«كۆمەڵگەی كوردەواری هێشتا نەیتوانیوە هەنگاوی چەسپاو بنێت و سنوور و سەردەمی كۆمەڵگەی كشتوكاڵی دەربازی بكات، پەیوەندییەكانی كۆمەڵایەتی بە شێوەیەكی دیاكتیكییانە بەستراون بە رادەی پێشكەوتنی قۆناغەكانی كۆمەڵگەوە، هەروەها هەر قۆناغێك چەندین خەسڵەت و ئەخلاقییاتی خۆی هەیە، بۆیە كاتێك باسی ئاستی ئافرەت دەكەین لە رووی ئەكتەربوونی كۆمەڵایەتییەوە دەبێ ئەو كێشەیە لە بەرچاوبگرین، راستە لە شێوەدا كۆمەڵگەی كوردی هەندێ روخساری مەدەنییەت و قوناغی دەستپێكردنی بازرگانی كە دەكاتە پێش دەستپێكردنی قۆناغی پیشەسازی بە خۆوە گرتووە، بەڵام بەداخەوە زۆربەی كارە بازرگانییەكان نابنە هۆكاری بنیادنانەوەی كۆمەڵگەیەكی نوێ، خاوەن كارەكان تەنها بیر لە ئاستی قازانجی زۆر و لە كاتێكی زوودا دەكەنەوە. بۆیە هیشتا مافەكانی مرۆڤ و بەتایبەتی یەكسانی لە نێوان هەردوو رەگەزدا لە دۆخێكی نالەباردایە. پێویستە لایەنە پەیوەندیدارە فەرمی و كۆمەڵایەتییەكانمان پلانێكی پتەو دابڕێژن، لە بواری هۆشیاركردنەوەی چین و توێژە كۆمەڵایەتییەكان بە شێوازی جودا جودا، لەوانە پێویستە لە قوتابخانەكان و هەر لە ئاستی خوێندنی سەرەتاییەوە تا زانكۆ (مافەكانی مرۆڤ، جێندەر و ناڕەوایی جیاكاری رەگەزی) بكرێنە دوو وانەی بنەڕەتی و بایەخی جددی پێبدرێت.

هۆشمەند چەكوانی وەك میدیاكارێك رایوایە: «رەنگە كچان لە كاتی هاوسەرگیری هەندێ جاردا ببنە قوربانی، بەڵام لە زۆربەی كاتەكاندا كچ چارەسەرە نەك قوربانی. چونكە بەرپرسیارەتی دەخاتە ئەستۆی كوڕێك، واتە ئەو بەرپرسیاریەتییەی دوای پرۆسەی هاوسەرگیری دەكەوێـتە سەر شانی كوڕ، پێشتر هیچ بەرپرسیاریەتییەكی وای نەبووە، یان بەرپرسیاریەتییەكەی لە ئاستێكی نزمدا بووە. بۆ هەموو ئەو پرسیارانەی وابەستەی ئەم بابەتەن، رەنگە وەڵامەكە هەر ئەوە بێت كە دوای پرۆسەی هاوسەرگیری كوڕەكە بیەوێ، یان نەیەوێ، دەكەوێتە ژێر بەرپرسیاریەتی ماڵ و هاوسەر و دواتریش منداڵ. تەنها لە ئەگەری سەرنەكەوتنی پرۆسەكە دەكرێ بڵێین كچەكە قوربانییە، هەرچەند لەو كاتەدا كوڕەكەش تا ئاستێك قوربانیدانەكەی بەردەكەوێت. ئاخر لە كۆمەڵگەی ئێمە و ماناندا وەها بیر لە ئافرەت دەكرێتەوە كە دەبێ هەموویان (ناسكەیەك بن بۆ رەجەبێك) ئەوەش گەورەیی كچ و ئافرەتی كوردە، نەك بچووكی. ئافەرین بۆ هەر كچ و ئافرەتێك كە دەتوانێت كاریگەری لەسەر رەفتاری كوڕێكی خراپی هەستنەكردوو بە بەرپرسیاریەتی هەبێت».

پارێزەر ئەردەڵان رەشید، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «ئافرەت نیشانەی فیداكاری و نەرم ونیانی و لەسەرخۆییە و هۆكاری سەرخستنی هەر خێزانێكە، هەر بۆیە خێزانەكان ژن بە چارەسەرێكی سحری دەزانن بۆ گرفتی كوڕە هەرزەكارەكانیان»، گوتیشی: «لە مێژووی دوور تا ئێستا زۆربەی ئەركەكانی خێزان لە ئەستوی ژنان بووە. كەواتە ئەم تێڕوانینە كە كچ چارەسەری كێشەكانە، لە گەورە تەماشاكردنی ئافرەتانە، نەوەك بەپێچەوانەوە، راستە لە كۆندا هاوسەرگیری دوور لە بنەما یاساییەكان زۆر باو بوو، بەڵام ئێستا ئەو دیاردەیە بووە بە حاڵەت و زۆر كەم بووەتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە كاری زۆر چڕ و پڕ بۆ بنبڕكردنی بكرێت و لەسەر هۆشیار كردنەوەی ئافرەتانیش پێویستە كاری جددی بكرێت بۆ ئاشنابوون بە مافەكانیان و هەروەها پێویستە لە كاتی رووبەڕووبوونەوەی هەر كێشەیەكی قورس پشتیوانی ماددی ومەعنەوییان بۆ دابین بكرێت.»