د.قاسم سیوەیلی سەرۆكی بەشی شەریعە لە زانكۆی سەڵاحەدین بۆ گوڵان:نابێت حكومەتی هەرێمی كوردستان رێگە بدات كەسێك مۆڵەتی نەبێت لە مزگەوتەكان قورئان و وانەی ئایینی بڵێتەوە


بۆچی دیاردەی توندڕۆیی بە درێژایی مێژوو لە كوردستان بوونی نەبووە و ئێستا هەستدەكرێت بە جۆرێك لە جۆرەكان لەكوردستان بوونیان هەیە؟ بۆچی خەڵكانێك كە مامۆستا و زانای ئایینی نین، بوونە واعز و وانەی ئیسلامی و وانەی فێربوونی قورئان لە مزگەوتەكان دەڵێنەوە؟ ئایا مامۆستایان و زانایانی ئایینی ئەركی خۆیان وەك پێویست جێبەجێ ناكەن، یان ئەو بوارە وا پێویست دەكات؟ تێگەیشتنی ئێمە بۆ نوێسازی لە ئاییندا چییە؟ ئایا دەمانەوێت ئایین نوێسازی تێدا بكرێت، یان تێگەیشتی خەڵك بۆ ئایین نوێ بكرێتەوە؟ كورد خاوەنی سەدان زانای گەورەیە لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا، ئەم زانایانە فێریان كردووین ئایین واتە خۆشەویستی، بۆچی زانایانی ئیسلامی كورد لە ئێستادا ناتوانن وەك پێشان خۆشەویستی لە ئایینەوە بەرهەم بهێنن؟ تاچەند كەمتەرخەمی حكومەت و بەرژەوەندی حزبە سیاسییەكان هۆكارن بۆ دەركەوتنی فیكری توندڕۆیی لە كوردستاندا؟ بۆ قسەكردن لەسەر ئەم چەمك و پرسیارانە، ئەم دیمانە تایبەتەمان لەگەڵ د. قاسم غەفور حەسەن سیوەیلی سەرۆكی بەشی شەریعە لە زانكۆی سەڵاحەددین - هەولێر سازكرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.


* ئەوەی جێگەی شانازییە بۆ گەلی كورد ئەوەیە كە زۆربەی زۆری موسڵمانن، دیاردەی توندڕۆیی ئایینیش لە كۆمەڵگەی كوردی بوونی نەبووە، هەروەها پێكەوەژیان و رێزلێگرتن لەنێوان ئایینە جیاوازەكان هەبووە، تەنات لە شارێكی وەك سلێمانی كە ئێستاش ژمارەیەكی بەرچاو لە برایانی كریستیان تێیدا دەژین و كەنیسەی خۆیان هەیە، هیچ جیاوازییەكیان لەگەڵ خەڵكی شارەكە نییە، پێشتریش هەر لە سلێمانی ژمارەیەكی زۆر جوولەكە هەبوون و هیچ كێشەیەكیان نەبووە. ئایا سەرچاوەی لێبووردەیی ئایینی لە كوردستان لە چییەوە هاتووە؟
- سەرەتا دەمەوێت دوو شت لە یەكتری جیا بكەینەوە، ئەو شێوازی لێبووردەیی ئایینەی كە لە دێر زەمانەوە لە كوردستان بوونی هەبووە، هەروەها ئەو دیاردەی توندڕۆییەی كە ئێستا دەیبینین. ئەمە جێگەی ئەوەیە بپرسین: ئایا ئەم دیاردەی توندڕۆییە لە چییەوە سەرچاوەی گرتووە؟ ئایا ئەم دیاردەیە لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا هەیە، یان هاتۆتە ناو ئیسلامەوە؟ ئەگەر ئێمە بە وردی سەرنج لە ئایینی پیرۆزی ئیسلام بدەین، ئەوا دەبینین ئایینی ئیسلام بەرنامەیەكە پەروەردگار بۆ سەرجەم مرۆڤایەتی ناردوویەتی، ئەمەش واتە ئەم ئایینە بۆ مرۆڤە بەگشتی، نەك تەنیا بۆ موسڵمان، بۆ ئەوەیە ئەم مرۆڤانە بە هەموو پێكهاتەكانیەوە پێكەوە بە ئاشتی بژین. هەر وەك ئێوەش ئاماژەتان پێكرد، لە سلێمانی پێشتر گەڕەكی جوولەكەكان و كریستیان هەبووە، هەروەها لێرەش شارۆچكەی عەنكاوە هەیە كە لەوانەیە هێندەی هەولێری كۆن بووبێت، بەڵام قەت رۆژێك لە نێوان ئایینە جیاوازەكانی كوردستان شەڕ و ئاژاوە نەبووە، لە كاتێكدا موسڵمانیش زۆرینە بوون، بۆیە دەبێت بپرسین: هۆكاری ئەم پێكەوەژیانە لە چییەوە هاتووە؟ دیارە ئەم ئیسلامە كە هاتووە بۆ بەختەوەری هەموو مرۆڤایەتی هاتووە، نەك تەنها موسڵمانان، بۆیە گرنگە سەرەتا لەمە تێبگەین ئایا ئیسلام بۆ موسڵمان هاتووە، یان بۆ هەموو مرۆڤەكان هاتووە، بێگومان بۆ مرۆڤ هاتووە، لەبەر ئەوەی كاتێك پەروەردگار وەك كۆتایی پەیامبەران پێغەمبەری (د.خ) ناردووە، وەك نوێنەری 124 هەزار پێغەمبەر ناردوویەتی، لەبەر ئەوەی پەروەردگار 124 هەزار پێغەمبەری بۆ مرۆڤایەتی ناردووە، بۆیە بەرنامەیەك بەرنامەی 124 هەزار پێغەمبەر و بەرنامەی خوا بێت، ئایا نابێت هەموو مرۆڤایەتی بگرێتەوە و هەموو بە بەختەوەری پێكەوە بژین؟ بێگومان بۆ هەموو مرۆڤایەتییە و پەروەردگار خۆی دەفەرمویت: (لو شاء الله لهدي الناس جميعا)، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەگەر خوا بیەوێت هیدایەتی هەموو خەڵك دەدات و هانی دەدات بۆ ئەوەی موسڵمان بێت، بەڵام پەروەردگار ئەمەی بۆ تاكەكان بەجێهێشتووە، بۆ ئەوەی هەموو كەس بە ئارەزووی خۆی بیر بكاتەوەو بڕیار بدات، نەهاتووە بیسەپێنێت بەسەر خەڵكیدا، هەروەها ئەم ئیسلامەش كە هاتووە سێ بەشە:
1. بیروباوەڕ ( عەقیدە)، ئەمە پێوەندی بە دڵی مرۆڤەوە هەیە، لەگەڵ هەموو جەستەی مرۆڤ تێكەڵ دەبێت و رەنگدەداتەوە لە هەموو ژیانی مرۆڤەكەدا، لە ئیسلامدا بەشێك هەیە كە پێی دەڵێن: كردارە نادیارەكان، لەسەر ئەمە كار دەكرێت بۆ ئەوەی مرۆڤەكە بیروباوەڕێكی هەبێت و لەسەری بڕوات.
2. فیقهی ئیسلامی، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كاتێك مرۆڤەكان هەموویان باوەڕ دێنن، ئەوا كۆمەڵێك زانا دێن لە سەر بنەمای ئیسلام سیستمێك دادەنێن لە روانگەی ئیسلامەوە بۆ ئەوەی مرۆڤەكان پێكەوە بژین و كاروبارەكانیان رێكبخات، بۆ ئەمەش كۆمەڵێك بنەمای داناوە بۆ دیاریكردنی مافی خەڵكی، ئەمەش وەك رێكخستنی كۆمەڵگە.
3. بەرنامەی تەزكیە و تەقوا، ئەمە لایەنێكی دیكەیە كە كار لەسەر كەسایەتی مرۆڤەكان دەكات، واتە مرۆڤەكان دەپاڵێوێت بۆ ئەو بەرنامەی كە پێغەمبەر(د.خ) پێی سپێردراوە. لەبەر ئەوەی پەروەردگار دەفەرمووێت: (هو الذي بعث في الأميين رسولا منهم يتلو عليهم آياته ويزكيهم)، ئەمەش واتە پەروەردگار لە ناو نەخوێندەوارەكان پەیامبەرێك دەنێرێت بۆ ئەوەی ئایەتەكانی خوا بە سەریاندا بخوێنێتەوە، پاشان بیانپاڵێوێت، ئەمەش واتە قورئان بە تەنها بەس نییە، پێویستی بەوەیە ئیش لەسەر تاكەكان بكرێت، ئەمەش لە پێناوی ئەوەیە ببنە هەڵگری ئەو پەیامە و توندڕۆیی لێ دروست نەبێت. واتە من رقم لە تۆ نەبێت و لەناو دڵی خۆمدا پلان دانەنێم بۆ ئەوەی مافی تۆ زەوت بكەم.
بۆیە ئەگەر لەم سێ خاڵەوە سەیر بكەین، دەپرسین: هۆكاری ئەوە چییە ئەم توندڕۆییە لە كۆمەڵگەی ئێمە هەیە؟ ئەوا وەك دەبینین بیروباوەڕەكە هەیە، ئیسلامەكەش بە روواڵەت هەیە و خەڵكەكە دێت نوێژ دەكات و بەرۆژوو دەبێت و زەكات دەدات و دەچێت بۆ عەمرە، بەڵام خاڵی سێیەم كە ئیشكردنە لەسەر تاكەكان و بریتییە لە تەزكیە و تەسەوف، نییەتی، ئەمەش توندڕۆیی و پەرگیری لێ دروست دەبێت. كەواتە ئایین تەنها لایەنێك نییە، بەڵكو ئەو سێ بەشە بوو كە باسمان كرد، بەڵام ئەم توندڕۆییەی ئێستا بوونی هەیە، تەنها یەك لایەنی گرتووە. لایەنەكانی دیكەی فەرامۆش كردووە، ئەم فەرامۆشكردنەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی خۆی لە توندڕۆییدا ببینێتەوە. هەر بۆیە لە كوردستاندا هەتا سەرچاوەی پەیامی ئایینی ئیسلام بەدەستی زانایانی خۆمانەوە بوو، هەرگیز توندڕۆیی لە كوردستان بوونی نەبوو، بەڵام ئێستا ئێمەی زانایانی ئیسلامی لە مزگەوتەكاندا بوونمان هەیە و ئەوەی لەسەر شانمانە وەك خۆی جێبەجێی ناكەین، ئەمەش واتە وەك چۆن فەرمانبەرێك لە فەرمانگاكەی، پزیشكێك لە نەخۆشخانە، لەو ماوەیەی كە لە دەوامە، لێی قبوڵ ناكەن، كارەكەی خۆی نەكات، بەهەمان شێوە دەبێت مەلایەك، یان زانایەكی ئایینی كە دێتە مزگەوت، لێپێچینەوەیەك هەبێت بۆ ئەوەی كارەكەی خۆی بكات، لەبەر ئەوەی ئەركی مامۆستایانی ئایینی تەنها ئەوە نییە پێشنوێژی بكات، زۆر جار كەسانێك دێن كە هەر مامۆستاش نین و پێشنوێژی دەكەن. ئەركی مەلایەتی وەك وارسی پێغەمبەر ( د.خ)، چارەسەركردنی كێشەی خەڵكە و وتاری هەینی دەبێت تایبەت بێت بە كێشەی ئەو خەڵكەی كە لەو گەڕەكە، یان لەو شارە روودەدات و دەبێت بە شێوازێكی لۆژیكانە چارەسەری بكات و هەموو هاوسەنگییەك رابگرێت. لەبەر ئەوەی ئیسلام بە میانڕەوی هاتووە، بۆ نموونە: لایەنێكی حكوومی هاتووە ئەم شەقامەی چاك كردووە، پێویستە لە وتاری هەینی ئەو مامۆستایە باسی چاككردنەكە بكات، گرنگە بڵێت: سوپاسی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەین گڵۆپەكانی دانا، شەقامەكەی رووناك كردەوە، بەڵام ئەم كەموكورتییانەشمان هەیە و داوا دەكەین ئەوانەشمان بۆ چاك بكەن. نەك بڵێت: 20 ساڵە حكومەت هیچی نەكردووە، نابێت هەموو شتەكان بكاتە سفر، واتە پێویستە مامۆستایانی ئایینی واقیعبین و میانڕەو بن. بەڵام 90%ی مامۆستایانی ئایینی كاری خۆیان ناكەن، مزگەوتەكانیان وازلێهێناوە، كۆمەڵە خەڵكێك دێنە ناو مزگەوتەكان نازانین كێن و ئامانجیان چییە؟ دەبینین كۆمەڵێك دانیشتوون قورئان دەخوێنن، كۆمەڵێكی دیكە دەرسی جۆراوجۆر دەخوێنن، كۆمەڵێكی دی وەعز بۆ خەڵك دەدەن، هەست دەكەین فەوزایەكە و نازانین چییە، بەڵام هەر ئەو فەوزایە دیاردەی توندڕۆیی و توندوتیژی پەرە پێداوە، بەڵام پێشتر لە مێژووی كوردەواری خۆماندا ئەگەر مامۆستایەك كەسێكی ببینیایە لە مزگەوت كە قورئان فێری كەسێك بكات، مامۆستای مزگەوتەكە بانگی دەكرد و دەیپرسی: كێ رێگەی پێداویت لە مزگەوت دەرسی قورئان بڵێیتەوە؟ دەیگوت بۆ قورئان وتنەوە قەدەغەیە؟ مامۆستاكە لە وەڵامدا پێی دەگوت: بەڵێ دروست نییە، بەڵكو دەبێت زانایەك مۆڵەتت پێ بدات، ئەوجا بۆت هەیە لێرە قورئان بڵێیتەوە. هەروەك جاران مۆڵەتی 12 عیلمی هەبوو، بۆ ئەوەی خەڵك بتوانێت ببێتە مەلا، بە هەمان شێوە هەموو ئەو خەڵكانەی لە مێژووی ئیسلامدا قورئانیان وتۆتەوە، مۆڵەتی مامۆستایەكی قورئان خوێنیان هەبووە، ئەم قورئان خوێنە دەبوا مۆڵەتی لە سەرووی خۆی هەبێت تا دەگاتەوە سەر پێغەمبەر (د.خ). هەروەك چۆن من مامۆستایەكم مۆڵەت بە مەلایەك دەدەم، منیش كەسێكی دیكە مۆڵەتی پێداوم، تا دەگاتەوە سەر پێغەمبەر (د.خ)، قورئانی پیرۆز و فەرموودەكانیش بە هەمان شێوە. بە درێژایی مێژووی ئیسلام ئەگەر یەكێك مۆڵەتی زانایایەكی نەبووایە رێگەی پێنەدراوە فەرموودەكانیش بڵێتەوە، ئەوكات هەر كەس ئیشی خۆی دەكرد، بۆیە فەوزا نەبوو، بەڵام ئێستا پزیشكە و دەچێت لە مزگەوت وەزعی ئایینی دەدات، ئەندازیارە لەسەر تەلەفزیۆن باسی ئایین دەكات، بۆیە ئەم فەوزایە دروست بووە. هەر بۆ نموونە: ماوەیەك لەمەو پێش سەندیكای پزیشكان داوایەكیان لەسەر مامۆستایەك تۆمار كرد لەبەر ئەوەی چووبوو ئیشی پزیشكی دەكرد، كە ئیشی ئەو نەبوو، حكومەت شوێنەكەی پێداخست، بۆیە هەقە ئێمەش وەك زانایانی ئایینی ئەگەر بینیمان یەكێك دێت ئیشی ئێمە دەكات، ئەوجا پزیشكە، ئەندازیارە، پارێزەرە، دەبێت ئێمەش رێگەی لێ بگرین و بڵێین بچۆرەوە سەر كاری خۆت و ئەمە كاری تۆ نییە.
* لایەنێكی دیكە كە هەقە موسڵمانانی كورد شانازی پێوە بكەن، مێژووی زانایانی گەورەی ئیسلامە، ئەوەی جێگەی تێڕامانە كاتێك سەیری نووسینی زانایانی ئیسلامی كورد دەكەین، هەر لە مەلای جەزیری و ئەحمەدی خانی، تا دەگاتە مەولەوی و سالم و مەحوی و نالی، هەست دەكەین هەموومان فێری عەشق و خۆشەویستی و عیرفان دەكەن، ئایا ئیلهامی ئەم خۆشەویستی و عیرفانانەی زانایانی ئیسلامی كورد لە چییەوە سەرچاوەی گرتووە؟
- ئەو عیرفانەی لە ناو زانایانی ئیسلامی كوردا هەبووە، تێگەیشتنیان بووە بۆ ئەو ئایینە پاكەی وەریانگرتووە و ئەو خۆشەویستییە لەوێوە سەرچاوەی گرتووە، لەبەر ئەوەی ئایین فێری خۆشەویستی و پێكەوەژیانمان دەكات، فێری ئەوەمان دەكات ریایی لەگەڵ كەس نەكەین، رق و كینەمان بەرامبەر كەس نەبێت، مرۆڤمان وەك مرۆڤ خۆش بوێت، ئەمانە هەمووی لە پێغەمبەر (د.خ) فێر دەبین، لەبەر ئەوەی پێغەمبەر (د.خ) لەبەر جەنازەی جوولەكەیەك هەستاوە و كاتێك لە هۆكارەكەیان پرسیوە، لەوەڵامدا فەرموویەتی ئەو رێزگرتنە لە نەفسی ئەو جەنازەیە، زانایانی ئێمەش ئەم خۆشەویستییەیان لەو ئایینە پاكەوە وەرگرتووە، نەك وەكو ئەمڕۆ لەگەڵ رێزم بۆ ئەو گەنجانە، دێن ئایین لە گەنجێكی تازە پێگەیشتوو وەردەگرن. وەك پێغەمبەر (د.خ) ئاماژەی پێكردووە سەردەمانێك خەڵكانێك دروست دەبن كە سەیریان دەكەیت، ئەوەی خۆت پێ كەمە، بەڵام دەفەرموێت ئەوانە هیچیان ئایین نین.
* هەموو نەتەوەیەكی موسڵمان زۆر بایەخ بە زانایانی ئیسلامی خۆی دەدات، هەر بۆ نموونە توركیا هێندەی بایەخ بە سەعیدی نەورەسی دەدات (كە لە بنەڕەتیشدا كوردە)، هێندە بایەخ بە زانایانی نەتەوەكانی دیكە نادەن، بەڵام ئێمەی كوردی موسڵمان هێندەی بایەخ بە زانایانی غەیرە كورد دەدەین، هێندە بایەخ بە زانایانی خۆمان نادەین، تەنانەت لە ناونانی مزگەوت و دامەزراوە ئیسلامییەكاندا ناوی بێگانە بەكار دەهێنن، نەك ناوی زانایانی خۆمان، ئایا ئەمە بە جۆرێك لە خۆ بە كەم زانین لە قەڵەم نادرێت؟
- راستە ئێمە خۆمان كەموكورتیمان هەیە، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ خوێنەوار و رۆشنبیری خۆمان كاتێك لەسەر لایەنێك كار دەكەن، بۆ نممونە كاتێك لە سەر زمان كار دەكەن بە شێوەیەكی گشتگیر كار ناكەن. بەڵام ئێمە (مەلا عەبدولكەریمی مودەڕیس)مان هەیە كە زیاتر لە 75 كتێب و نامیلكەی هەیە، هەر لە نامیلكەیەكی سادەوە تا دەگاتە تەفسیری قورئانی پیرۆز، ئەگەر سەیری ئەم زاتە بكەین دەبینین لە هەموو كتێبەكانیدا دێڕێك نییە كە تۆ فێری رق لێبوونەوە، یان توندڕۆی بكات، هەروەها ئەم كەسە وەك نووسەر، نووسەرێكی گەورەی كوردە، وەك زمانزان، زمانەوانێكی گەورەیە، لە حەوت بەرگدا بە زمانی كوردی تەفسیری قورئانی كردووە، بە چوار بەرگ باسی شەریعەتی ئیسلام دەكات، بۆیە ئەمە كاری ئێمەیە وەك رۆشنبیران و وەزارەتی رۆشنبیری حكومەتی هەرێمی كوردستان كە بێین شانازی بەم توراسەی خۆمانەوە بكەین. ساڵانە لە توركیا و مالیزیا و جەزائیر كۆنفڕانس بۆ سەعیدی نەورەسی دەكرێت كە كوردە، بەڵام ئەوە 24 ساڵە كە ئێمە حكومەت و پەرلەمانی خۆمانمان هەیە تا ئێستا وەك وەزارەتی رۆشنبیری كۆنفرانسێكمان بۆ نەگرتووە و كۆنفرانسێكیشمان بۆ مەلاعەبدولكەریمی مودەڕیس و شیخ محەمەدی خاڵ و مامۆستا بالك و مەلای گەورەی بیارە، رەشاد موفتی، مەلا مستەفای هیرانی و چەندەها زانای تری كورد نەگرتووە، ئەمانە هەر یەكەیان رۆڵێكی باڵایان لە ئیسلام و لە چاكسازیی كۆمەڵگە هەبووە. بەداخەوە ئێمە شانازییان پێوە دەكەین، بەڵام هیچمان بۆ نەكردوون.
* ئەوەی لە مێژووی ئیسلامی كورد هەستی پێدەكرێت، دیاردەی سۆفیگەراییە زیاتر نەك سەلەفی، ئەمەش لە هەموو كوردستانی گەورە دیاردەیەكی باو بووە، بۆ نموونە: كاك ئەحمەدی شێخ لە سلێمانی و شێخ عوبەیدوڵای نەهری و شێخ عەبدولسەلامی بارزانی، بەدیع زەمان سەعیدی نەوڕەسی، لای ئەم مەنهەجەی سۆفیگەرایی، هەموو كات ئایینی ئیسلام سەرچاوەی ئاشتی و چارەسەری كێشەكان بووە، پرسیاری ئێمە ئەوەیە؛ بۆچی لای كورد هەموو كات ئیسلام وەك سەرچاوەی ئاشتی سەیركراوە، نەك غەزوكردن و هێرشكردن؟
- ئەگەر بگەڕێیینەوە بۆ پێش ئەم مێژووەش، دەبینین پیاوی وەك سەڵاحەددینی ئەیووبی هەبووە كە سەركردەیەكی گەورەی كورد بووە و توانیویەتی دەوڵەتیكی گەورەی وەك دەوڵەتی ئەیووبی بەڕێوە بەرێت، بێجگە لەوەی توانیویەتی وڵاتێك رێكبخات، لەهەمانكاتدا خزمەتێكی زۆری بە رێبازی تەسەوف كردووە و چۆتە هەر شوێنێك خانەقایەكی درووست كردووە، قوتابخانەی بۆ زانستی شەرعی و قوتابخانەی بۆ پەروەردەی رۆحی دامەزراندووە، هەروەها حەزرەتی مەولانا خالیدی نەقشبەندی هاتووە لە سلێمانی مزگەوت و خانەقای درووست كردووە كە ئەم مزگەوتە بێجگە لە قوتابخانەیەك بۆ زانستی شەرعی، جێگەی تەزكیە و تەسەوفیش بووە، لەبەر ئەوەی حەزرەتی مەولانا خالیدی نەقشبەندی زانیویەتی تەنها زانستی ئایینی بەس نییە و هەندێك كەس هەیە غرووری دەیگرێت و پێویستی لە پەروەردەی رۆحی هەیە بۆ ئەوەی ئەو غروورەی نەمێنێت، بۆ ئەوەی مرۆڤێكی میانڕەوی لێ دروست بێت، هەروەها حەزرەتی شێخ عوسمانی تەوێڵەش خانەقایەكی درووست كردووە و ئەم خانەقایە بێجگە لەوەی قوتابخانەی زانستی ئیسلامی بووە، لە هەمانكاندا قوتابخانەی پەروەردەی رۆحی و تەزكیە و تەسەوفیش بووە. دوای ئەویش حەزرەتی شێخ محەمەد بەهائەدین و حەزرەتی شێخ محەمەد عەلادین و حەزرەتی شێخ عوسمانی بیارە و شێخ عوسمانی سەراجەدینی دووەم، ئەمانە هەموویان لە ماوەی 200- 300 ساڵی رابردوو بە هاتنی تەریقەی نەقشبەندی خزمەتی ئایین و تەسەوفیان كردووە، هەروەها لە تەریقەتی قادریش لە شێخ مارفی نودێەوە، هەتا ئێستا نەمانبیستووە دیاردەیەكی توندڕۆی بوونی هەبووبێت، هۆكاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی ئەم زاتانە لە سەرچاوەوەكەوە ئایینەكەیان بە پاكی وەرگرتووە، واتە ئەو ئایینەی پێغەمبەر( د.خ) پێڕەوی كردووە، بە تاكەكانیان گەیاندووە و تەزكیەیان كردووە و پاڵاوتوویانن، لە ئێستاشدا كە ئەم بارودۆخە هەیە، كەسێك نییە پەروەردەی ئەو قوتابخانە بێت و كارێكی توندڕەوانەی ئەنجامدابێت.
* ئەوەی لە ئێستادا لەسەر ئاستی جیهانی ئیسلامی و تەنانەت رۆژئاوا باسی لێوەدەكرێت، مەسەلەی ئیسلامی سەلەفییە، ئەم ئاراستەیەی ئیسلامی بە شێوازێك بۆ بەرهەمهێنانی توندوتیژی سەیر دەكرێت، ئایا مەترسیی سەلەفی جیهادی لەسەر ئایینی پیرۆزی ئیسلام و كۆی موسڵمانان چییە؟
- ئەم پرسیارە زۆر لە جێگەی خۆیەتی، لەبەر ئەوەی ئەگەر سەیری ئەم توندوتیژییە بكەین كە بە ناوی ئیسلامەوە پیادە دەكرێت، هێندەی زانایانی ئیسلامی بە دەستیەوە گیرۆدە بوون، هێندە جیهان بە دەستیەوە گیری نەخواردووە، هەر بۆ نموونە ئێمە كوردین، كاتێك كەسێك دێت بە ناوی كوردەوە رەفتارێكی خراپ دەكات، یان لە شوێنێكدا كارێكی تێكدەرانە بكات، سەیر بكە، ئێمە خۆمان لەبەر ئەوەی كوردە چەند پێی دڵگران دەبین، واتە خەڵكی دیكە بەو كارەی چەند نیگەران و ناڕەحەت بێت، ئەوا خۆمان وەك كورد سەد هێندە ناڕەحەت و نیگەران دەبین. هەر رەفتارێكی خراپیش بە ناوی ئیسلامەوە بكرێت، ئەوجا سەلەفی بیكات، یان سۆفی، یان هەر كەسێكی دیكە، بەتایبەتیش ئەوەی ئەمڕۆ بەناو جیهادی دەیكات و بەڕاست و چەپدا توندوتیژی دەكات و خەڵك دەكوژێت و سەردەبرێت و دەسووتێنێت، زانایانی ئیسلام لێی نیگەرانن، لەبەر ئەوەی ئەوان دێن بەناوی ئیسلامەوە ئەو رەفتارە دەكەن و ئیسلامیش لەو رەفتارانە بێبەرییە، ئەمە ئیسلام نییە. ئەگەر بپرسین: چارەسەری ئەمە بەچی دەكرێت؟ بێگومان لەسەر ئەم پرسە ئێمە زۆر جار لەگەڵ سیاسەتمەدارانی كوردستان قسەمان كردووە و راشكاوانە پێمان وتوون، دەست لە پشتی ئەو سەلەفییانە مەدەن و خزمەتیان مەكەن و مزگەوتیان بۆ مەكەنەوە، ئۆتۆمبێلی زرێپۆشیان بۆ مەكڕن و پارێزگارییان مەكەن، بەوە قەناعەت مەكەن كە پێتان دەڵێن ئێوە وەلی ئەمری ئێمەن و واجبی ئێمەیە ئیتاعەتان بكەین، لەبەر ئەوەی ئەمانە بۆیە ئێستا بەوجۆرە قسە دەكەن چونكە بێدەسەڵاتن، ئەگەر دەسەڵاتیان هەبێت پێش هەمووان وەلی ئەمرەكەی خۆیان سەردەبڕن، من وەك شارەزایەكی ئیسلامی دەزانم ئەوان راست ناكەن و ئەوە ئیسلام نییە، بەڵام سیاسییەكان دێن پشتگیریان دەكەن.
* ئەگەر راشكاوانە لەسەر ئەم پرسیارە، پرسیارێكی دیكە بكەین، ئایا بۆچی ئەم بۆچوونە درووست بووە بەوەی سەلەفییە جیهادییەكان لەسەر بنەمای مێژوویی و توراسی ئیسلامی و كتێبە فیقهییەكان توندوتیژی بەرهەم دەهێنن؟ ئایا تاچەند بۆ ئێستا گرنگە فقهی نوێ ئیجتیهاد بكرێت و جێگەی ئەو فیقهە كۆنە بگرێتەوە؟
- دابەشكردنی فیقهی ئیسلامی بۆ كۆن و نوێ، ئەمەش یەكێكە لەو پرسانەی ئەو خەڵكانە بۆیان دروستكردووین، ئەمەش لەسەر ئەو بنەمایەی گوایە فیقهی كۆن وا دەڵێت و پێویستە هەموو مێژوو زەربی سفر بكرێت، ئەمە هەڵەیە، بۆ نموونە ئەگەر باسی خەباتی خۆمان بكەین بۆ رزگاری كوردستان، دیارە ئەوەی ئەمڕۆ بەدەست هاتووە، بەرهەمی خەبات و تێكوشانی 150 ساڵ لەمەو پێشە. ئایا دەكرێت ئەو خەباتە زەربی سفر بكەین و بڵێین بە كەڵكی ئەمڕۆ نایەت؟ راستە سەردەمی ئێستا لەسەردەمی ئەو كات جیاوازە، بەڵام ئەم دەسكەوتانەی ئەمڕۆ بەرهەمی خەباتی ئەوانیشە، بۆیە دەبێت لەسەر بنەمای خەباتی ئەوان ئێستامان بخوێنینەوە و رێزی لێبگرین، لە ئیسلامیشدا ئەوە هەڵەیە بڵێین فیقهی كۆن توندوتیژی بەرهەمهێناوە و دەبێت ئەو فیقهە بگۆڕدرێت بۆ نوێ، من تەحەددا دەكەم چ كەسێك سەبارەت بە هەر شتێك هەر لە كۆمپیوتەر و ئەنتەرنێت تا دەگاتە منداڵی بلووری، پرسیاری لە زانایەكی ئایینی كردبێت و وەڵامی نەدابێتەوە. ئەگەر باسی نوێسازی لە ئایینی خەڵك دەكەین، ئەوە جیاوازە، ئیسلام خۆی نوێسازییە و پێغەمبەر (د.خ) پێش 1400 پێی راگەیاندووین هەر 100 ساڵ جارێك خوا كەسێك دەنێرێت بۆ ئەوەی ئایینی خەڵك نوێ بكاتەوە، نەك ئیسلام، بەڵام ئەوان هاتوون مانای ئەم قسەیان بە پێچەوانە وەرگرتووە، پێغەمبەر (د.خ) نەیوتووە ئیسلام نوێ بكرێتەوە، بەڵكو داوا دەكات تێگەیشتنی خەڵك بۆ ئایین نوێ بكرێتەوە، ئێستا ئێمە هەموومان بەدەست ئەم توندڕەوانە گیرمان خواردووە، پێویستمان بە كەسانێكە بێن و بڵێن ئەم توندەڕۆییە ئایین نییە و ئایینە راستەكە ئەمەیە. واتە ناكرێت كۆمەڵێك فەتوا و كۆمەڵێك ئایەت و سوننەت دەربهێندرێت و بكرێتە بیانوو بۆ ئەوەی خەڵكی بە ناوی ئیسلامەوە پێ بكوژرێت و سەریان ببڕدرێت و بسووتێنرێن، دەبێت ئەمە چارەسەر بكرێت، بەڵام بۆچوونیشمان هەیە ئەمە دەگۆڕێت، بۆ نموونە زانایەكی ئایینی 100 پێش ئێستا لە سەر پرسێك فەتوایەكی داوە، ئێستا من هەمان پرس بێتە لام هەمان فەتوا نادەم و بە گوێرەی كات و شوێنكەی چارەسەرێكی نوێ بۆ هەمان پرس دەدۆزمەوە، ئەمەش لە ئیسلامدا لەسەربنەمای ئەسڵ بڕیاری لەسەر دەدرێت، نەك بڵێت توراس نابێت بمێنێت.
* هەندێك لە بیرمەندانی ئیسلامی پێیانوایە ریفۆرم، یان نوێكردنەوەی تێگەیشتن لە دەقە پیرۆزەكانی ئیسلام، بەمانای ئەوە نییە ئێمە لە دەقەكانی قورئانی پیرۆز لادەدەین، بەڵكو بەمانای ئەوەیە چۆن بەپێی سەردەم و قۆناخی نوێ دووبارە دەقەكان دەخوێنینەوە. پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا وەك زانایایەكی ئیسلامی بە تایبەتی بۆ ئێستای بارودۆخی كوردستان چۆن سەیری ریفۆرم و نوێبوونەوە لە ئیسلامدا دەكەن ؟
- لە ئیسلامدا كۆمەڵێك بنەما هەن، نەگۆڕن و پێیان دەڵێن: (الثوابت) ئەمانەش برییتن لە قورئان و سوننەت، لە هەمانكاتدا گۆڕاویشمان هەیە پێی دەڵێن: (المتغیرات)، ئەوجا لەسەر پرسی نوێسازی هەموو كات لە ئیسلامدا نوێسازی هەبووە و تەنانەت لە مەجلیسی پێغەمبەردا (د.خ) ئەم نوێسازییە كراوە و زۆر جار بۆ یەك پرسیار كە كۆمەڵێك كەس ئاراستەی پێغەمبەر(د.خ) یان كردووە، كۆمەڵێك وەڵامی جیاوازی داوەتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە پێغەمبەر (د.خ) لە نەفسیەتی خەڵكەكە تێگەیشتووە و بەپێی كێشەی ئەو خەڵكانە وەڵامی داوەتەوە، لە ئێستاشدا گرنگە بەپێی تێگەیشتن لە خەڵكەكە وەڵام بدرێتەوە، بەڵام كێ ئەم كارە دەكات، بێگومان ئەوانەی ئەهلییەتیان هەیە، واتە دەبێت زانایانی ئیسلام بیكەن، نەك ئەندازیارێك، یان پارێزەرێك، یان پزیشكێك بێت، كە ئیشی ئەوان نییە لەسەر هەموو لایەنەكانی ئایینی ئیسلام قسە بكەن، چۆن من وەك زانایەكی ئایینی لە ئەندازیاری و پزیشكی نازانم، ئەگەر باسی بكەم، دەڵێن ئیشی تۆ نییە، ئەمەش ئیشی ئەوان نییە و دەبێت زانایانی ئایینی ئیسلام ئەم كارە ئەنجامبدەن.