گەرچی پیاوانی كورد زۆر كەمتر لە ئافرەتان وەك دوابڕیاری ەەڵەی ژیانیان پەنا بۆ خۆكوشتن دەبەن، بەڵام ئامارەكان دەریدەخەن كە حاڵەتەكانی خۆكوشتنی پیاوان لە كوردستان زیادی كردووە. سكرتێری یەكێتی پیاوانی كوردستان ئاشكرایدەكات كە لە ساڵی رابردوو زیاتر لە 50 پیاو خۆیان كوشتووە. پسپۆڕانی دەروونناسیش بۆ رێگری لەو تاوانە كە تاك بەرامبەر بە ژیانی دەیكات، پێشنیار دەكەن زیاتر بایەخ بە سەنتەرەكانی دەروونی و راوێژكارانی خێزانی بدرێت.

گوڵان: كۆمەڵایەتی

بەپێی لێكۆڵینەوەكان ئێستا خۆكوشتن لە زوربەی وڵاتانی دنیادا لە حاڵەت دەرچووە. تەنانەت لە ەەندێك وڵاتدا پیاوان زیاتر لە ئافرەتان ەەوڵی خۆكوشتن دەدەن. لە وڵاتێكی وەك بەریتانیا خۆكوشتن بریتییە لە سێیەم ەۆكاری لەناوچوون دوای نەخۆشییەكانی دڵ و شێرپەنجە. لە وڵاتە ئەسكەندەناڤییەكانی وەكو (سوید، نەرویج، دانیمارك) لە ساڵێكدا لە (100) ەەزار كەس 40 كەس خۆیان دەكوژن، لە ئەمریكاش ساڵانە زیاتر لە (31) ەەزار كەس خۆیان دەكوژن. واتە (85) كەس لە رۆژێكدا، ەەروەەا ساڵانە 650 ەەزار كەس لەو وڵاتەدا ەەوڵی خۆكوشتن دەدەن.
هەرچەندە بۆ خۆكوشتن لە كوردستان ئاماری دروست نییە، لەبەر ئەوەی زۆریان دەشاردرێنەوە و بە «قەزا و قەدەر» لەلای پۆلیس تۆمار دەكرێن، بەڵام سكرتێری یەكێتی پیاوانی كوردستان ئاشكرای دەكات كە لە ساڵی رابردوو 50 پیاو خۆیان كوشتووە. هەر بەپێی زانیارییەكانی بەڕێوەبەرایەتی نەهێشتنی تاوان لە ماوەی چوار مانگی رابردوودا لە ناو شاری ەەولێر شەش پیاو خۆی كوشتووە. هەر لە مانگی نیساندا دوو حاڵەتی خۆكوژی پیاوان تۆمار كراون. لە 8ی نیسان لە گەڕەكی ئەفسەران (شەماڵ)ـی تەمەن 63 ساڵ لەناو ماڵەكەی خۆیدا بە دەمانچەكەی خۆی بریندار دەكات و دوای ئەوەی كەسوكارەكەی بۆ نەخۆشخانەی دەبەن، بێئەوەی فریای ئیفادە وەرگرتنی بكەون، بەهۆی سەختی برینەكەی لە نەخۆشخانە گیان لە دەستدەدات. بەپێی زانیارییەكان كەسی خۆكوژ، خاوەن پۆستێكی باڵا بووە و باری داراییشی زۆر باش بووە. هەروەها لە رۆژی 24ی نیسان لە گەڕەكی شادی لە شاری ەەولێر كاتژمێر 8ی بەیانی (ژیلوان)ـی تەمەن 24 ساڵ لە ناو ژوورەكەی خۆی و لەسەر جێگەی نووستنەكەی گوللەیەك ئاڕاستەی دڵی دەكات و دەبێتە ەۆی گیان لە دەستدانی و تا ئێستا هۆكارەكەی نادیارە. بە وتەی كەسوكارەكەی ژیلوان كێشەی لەگەڵ كەسێدا نەبووە و باری ئابووریشیان باش بووە. ئەو رۆژەی تاوانەكەشی تێدا ئەنجام دراوە، بڕیار بوو ژیلوان لەگەڵ كەسوكاری بچێتە خوازبێنی ئەو كچەی كە خۆشیدەویست، لە كاتێكدا كەسوكاری كچەش رەزامەندییان پێدابوو.
كۆمەڵناس ئیبراەیم حاجی زەڵمی، كە بڕوانامەی ماستەری لە بواری كۆمەڵناسی ەەیە، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە خۆكوشتن لەلایەن مرۆڤەوە بۆ خۆی خاڵیكردنەوەی جەستەیە لە گیان، كە بكەر و بەركار لەناو مرۆڤێكدا كۆبوونەتەوە. واتە بكوژ هەرخودە و جەستەی خۆی دەكاتەوە بەركاری كردەكەی خۆی. گوتیشی: «كردەی خۆكوشتن پەیوەندی بەو پەستانە دەرەكییە نێگەتیڤانەوە هەیە كە كاریگەری لەسەر ئیرادە و بڕیاردانی تاكەكەس دەبێـت، بۆ هەستان بەو كردەیە، هەروەها ئاستی ەوشیاری و ئاستی خۆویستی و خۆشەویستی بۆ ژیان دیاریكەری رێژەی ئەنجامدانی ئەو تاوانەیە، نەك ڕەگەز و تەمەن. بە باوەڕی من تا كاتێك مرۆڤ بۆشاییەك و نەفەسێك بۆ مانادان بەژیانی و كونجێك و قوژبنێك بۆ جێبەجێكردنی ئاوات و خواستەكانی تیایدا مابێتەوە، ئیتر دەست بۆ كردەی خۆكوشتن نابات.» جەختی لەوەش كردەوە كە خۆكوشتن لە دێرزەمانەوە ەەبووە و تا ئێستاش هەیە. ەەندێ لە خۆكوشتنەكان ەۆكارەكەیان سانایە و دیارە، كاتێك ئەو ژیانە سازاوەی لەبەرچاو خۆكوژدایە، رەش دەبێت و تەنیا مردن بە چارەسەر دەزانێت، ئیتر ئەو فەزایە دەخوڵقێ كە بگەڕێ بە شوێن ساناترین و نزیكترین رێگەی خۆكوشتنەكەیدا، بۆیە لای رەگەزی مێ ئاگر و شێوازی خۆسووتاندن زووتر دێتە بەردەستان و پیاوانیش چەك و فیشەك و خنكاندنی خۆی ساناترین میكانیزمی جێبەجێكەری كارەكەیانە. گەر بگەڕێین بە شوێن هۆكارەكانی خۆكوشتنەكاندا ئەوە بە ئەندازەی جۆری ئامانج و دنیابینی و ئەو خواست و ئامانجانەی كە بۆ پاشەڕۆژ لە شعوریدا نەخشەی بۆ كێشاون، ئەوەندە هۆكار ئامادەن.
ئیبراەیم لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا جەختی لەوە كردەوە كە «لەم جیەانە تەنەا بۆخۆییە و لە ئەمڕۆدا و خاڵی بوونەوەی زیاتری مرۆڤ لە ئینتیما گشتی و مرۆیی و ئایینییەكان، جێگەگرتنەوەی خواستەكان و زاڵی غەریزە فەردییەكان و پاڵدانیان بە بەرژەوەندی تەنەا خودەوە، وایكردووە كە مرۆڤ توانای بڕیاردانی بە سەر جەستەی خۆیدا ئاسان بێت و بڕیاری خۆكوشتنیشی زوو دەست بكەوێت.»
توێژەری دەروونی شارا ئەكرەم، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە توێژینەوە زانستییەكان ئاماژە بەوە دەكەن كەوا لە وڵاتە رۆژئاواییەكاندا رێژەی خۆكوشتن زیاترە، بە رێژەی زیاتریش لە توخمی پیاواندا دەركەوتووە، تەمەنیش رۆڵی زۆر دەبینێت، چونكە ئەوانەی زیاتر ەەوڵی خۆكوشتنیان داوە، لە تەمەنی گەورەییدا بووە، نەك تەمەنی بچووكتر یان منداڵی. هەروەەا زیاتر ئەو كەسانە پەنایان بۆ خۆكوژی بردووە لە باری خێزانییەوە كێشەیان بووە، وەك ئەو ەاوسەرانەی كە جیابوونەتەوە. ەەروەەا باری ئابووریی خراپ و زۆربوونی بێكاری، لە كاتێكدا زۆربەی زۆری خودكوژییەكان بە ەۆی نەخۆشییە دەرونییەكان و بەكارەێنانی ماددە ەۆشبەرەكانەوە بووە، بەڵام (30 - 70%)ـی خۆكوشتنەكان پەیوەندییان بە خەمۆكییەوە ەەیە. بەپێی توێژینەوەكان و بەپێی ئاماری رێكخراوی تەندروستی جیەانی WHO دەركەوتووە كە 16%ی ەەموو كۆمەڵگەیەك نەخۆشی دەروونییان هەیە، بەڵام بەپێی لێكدانەوەكانمان وەك پسپۆڕانی دەروونی بەەۆی ئەوەی ساڵانێكی زۆر شەڕ و كوشتار و نەەامەتی و ناڕاحەتی و نەبوونی ئەگەری زیاتری ئەو رێژەیە لە كۆمەڵگەی خۆماندا ەەیە. سەبارەت بە چارەسەریش گوتی: یەكێك لە باشترین رێگەكانی چارەسەر ئەوەیە رێكخراوی تایبەت بە نەخۆشییە دەروونییەكان بكرێتەوە و بە خۆبەخشی و بە خۆڕایی كاربكەن، بۆ ئەوەی هەموو كەسێك بتوانن بە خۆڕایی كێشە دەروونییەكانیان چارەسەر بكەن.»
دەروونناس سامان سیوەیلی، بەڕێوەبەری سەنتەری چاكسازیی خێزانی بۆ رێگری لەو تاوانە كە تاك بەرامبەر بە ژیانی دەیكات، پێشنیار دەكات لە گشت قۆناغەكانی خوێندن ەۆشیاریی دەروونی بڵاوبكرێتەوە و زیاتر بایەخ بە سەنتەرەكانی دەروونی و راوێژكارانی خێزانی بدرێت، میدیاكانیش لەو بوارەدا هاوكار بن بۆ ئەوەی ەانی خەڵك بدەن لە كاتی درووستبوونی فشارە رۆحییەكانی دەروونیان سەردانی ئەو ناوەندانە بكەن، گوتیشی: «كاتێك كەسێك هەڕەشەی خۆكوشتن بكات، دەبێت زۆر بە جددی وەریبگرن و كەسانی نزیكی ەەوڵ بدەن بە زووترین كات بۆ چارەسەر و ەێوركردنەوەی راوێژ بە دەروونناسی پسپۆڕ بكەن.»
بورهان عەلی، سكرتێری یەكێتی پیاوانی كوردستان، ئاماژە بەوە دەكات كە ساڵی رابردوو زیاتر لە (50) پیاو خۆیان كوشتووە و پێنج پیاویش لەلایەن ئافرەتانەوە كوژراون. ئەوەشی خستەڕوو كە بەپێی ئامارەكانی رێكخراوەكەیان ساڵی 2011 لە 111 كەیسیان 59 یان خۆكوشتنی پیاوان بووە و تەنیا لە دە مانگی ساڵی رابردوو(2014) 51حاڵەتی خۆكوشتنی پیاوان روویداوە.
لە لای خۆیەوە مەلا ئارام خەلەكانی پێشنوێژ و وتارخوێنی مزگەوتی حاجی فەتاح سەبارەت بە حاڵەتەكانی خۆكوشتن بۆ گوڵان گوتی: «خۆكوشتن بە هەر شێوەیەك یەكێكە لە تاوانە گەورەكان كە ئیسلام بە ەەموو شێوەیەك قەدەخەی كردووە. بێگومان ئەنجامدەری ئەم تاوانە لە دین تێنەگەیشتووە، خوای میەرەبان دەفەرموێت:(ۆلا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكمْ إِنَّ الڵە كانَ بِكمْ رَحِیمًا)، واتا خۆتان مەكوژن بێگومان خوای گەورە زۆر بە بەزەییە بۆتان و ەەركەسێك ئەم كارە بكات تووشی تووڕەبوونی خوای گەورە دەبێت بۆیە دەفەرموێت: (ۆمَنْ ێفْعَلْ ژٰلِك عُدْۆانًا ۆڤلْمًا فَسَوْفَ نُصْلِیە نَارًا ۆكانَ ژٰلِك عَڵی الڵە ێسِیرًا) . هەروەها پێغەمبەر دەفەرموێت: (مَنْ قَتَڵ نَفْسَە بِشَیءٍ فِی الدُّنْێا عُژبَ بِە ێوْمَ الْقِێامَە)، واتا ەەركەسێك لە دنیادا خۆی بە شتێك بكوژێت لە رۆژی دوایی بەو شتە ئازاردەدرێتەوە،ئەوانەش كە دەڵێن: ئەوە ویستی خوا و قەدەرمان بوو، ئەوا گوناە دەكەن، چونكە خوای گەورە ەەرگیز فەرمان بە خراپە ناكات، ەەر كەسێكیش ببێتە هۆكار و ەاندەری ئەو كەسەی خۆی دەكوژێت، ئەوا تاوانبارە لای خوای گەورە، بێ ئەوەی لە تاوانی خۆكوژەكە كەم ببێتەوە.»