لە كاتێكدا ژمارەیەكی زۆر ئافرەتی كرێكار لە كوردستاندا هەن، كەچی تا ئێستا نەك نەیانتوانیوە پۆستێكی گرنگیان لە سەندیكای كرێكاران هەبێت، بگرە تەنانەت زۆربەشیان بە سەندیكا ئاشنا نین و ناویان وەكو ئەندام تۆمار نەكراوە. ئافرەتانی كرێكار لە رۆژی جیەانی كرێكاراندا سەرەڕای ئەوەی داوای هەلی زیاتری كار دەكەن، داوای مافە یاساییەكانی خۆیان و سوودمەندبوونیان لە یاسای خانەنشینی و وەلانانی جیاوازیی نێوان ئافرەت و پیاوانی كرێكار دەكەن. جەختیش لەوە دەكەنەوە كە رێكخراوە حزبییەكانی كرێكاران، نەیانتوانیوە داكۆكی لە مافی كرێكاران بكەن و دەخوازن رێگە بدرێت بە كرێكاران بۆ ئەوەی لە رێی «بەستنی كۆنگرەیەكی بێ فرت و فێڵی كرێكارانەوە» نوێنەری راستەقینەی خۆیان هەڵبژێرن.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

«من و دایكە پیرەكەم تەنیا ئەو بڕە پارەیە شك دەبەین كە من بە نانكەری پەیدای دەكەم، زیاتر لە 17 ساڵە بە كاری ماڵان و كارگەی دروستكردنی تورشی و لە نانكەری خەریكی ئیش و كارم، بەهۆی ئیشكردنی زۆرەوە تووشی فەقەراتی پشت و مل بووم، ئەگەر بە تەواویش پەككەوتە بم، جگە لە خوای گەورە كەس شك نابەم، یارمەتیم بدات.» ئەوە قسەی كەژاڵ نەبی بوو. ئەو گەورە كچە تەمەن 52 ساڵەیە تا ەەنووكەش لە یەكێك لە نانەواخانەكانی ناو شاری هەولێر بە كرێی رۆژانە سەرگەرمی نانكردنە، ئەو بە نیگەرانییەكی زۆرەوە لە دواڕۆژی خۆی دەڕوانێت و دەڵێت : «داوا لە حكومەت ناكەم مووچەی بێكاریم بداتێ، بەڵكو داواكارم دوای پیربوون و پەككەوتنمان لەكار، مافی خانەنشینیمان پێ بدرێت، بۆ ئەوەی لەو دنیایە خراپەدا موحتاجی دەستی نامەرد نەبین و ژیانێكی شەرەفمەندانەمان هەبێت».
لە (بازاڕی پیرێژنان)ـی ەەولێر كە بازاڕێكی تایبەت بە ئافرەتان و لەسەر شەقامەكان كۆنە جل دەفرۆشنەوە و قوتی رۆژانەیان پەیدا دەكەن، كۆمەڵێك ئافرەتی بەساڵاچوو دەبیندرێن كە هەر یەكەو بڕێك كەرەستە و كەلوپەل و جلی كۆنی بۆ فرۆشتن داناوە. (رابیعە ئیسماعیل)ـی تەمەن 64 ساڵ، یەكێكە لەو دەیان ئافرەتانەی كە نە سەرمای زستان و نە گەرمای هاوین ناتوانێ بوخچەكانیان پێ بپێچێتەوە. ئەو پێیوایە پەیامنێری گۆڤاری گوڵان كاربەدەستە و توانای جێبەجێكردنی داواكارییەكانی هەیە، بۆیە بە پەرۆشەوە دەڵێت: «ناوی منیش بنووسن، بەڵكو حكومەت دڵی نەرم بێت و ئاوڕێكمان لێبداتەوە و وەك ئەو خەڵكەی مووچەی تەقاعودیم بۆ ببڕیتەوە«. ئەو پیرە ئافرەتە باسی نەخۆشی خۆی دەكات و دەڵێت: «بڕوا بكەن تاقەتی ئیشكردنم نەماوە، بەڵام ئەگەر ئەو ئیشەی نەكەم، لە برسان دەمرم، زیاتر لە 20 ساڵە ئەو ئیشەی دەكەم، زۆرجار زەختم هەڵدەستێ دەبوورێمەوە، خەڵك بۆ نەخۆشخانەم دەبەن. تەمەنی من ەی ئیش نییە، بەڵام ناچارییە و حكومەتیش خەمێكمان لێناخوات».
شیلان بیبانی نووسەر لە بواری ئابووری و خاوەنی بڕوانامەی ماستەر لە كارگێڕی كاردا، لە دەستپێكی قسەكانیدا بۆ گوڵان گوتی: «جیاوازیكردنی رەگەزی بۆ رەخساندنی دەرفەتی كار لە بەردەم رەگەزی مێینە و هەروەەا رێگریكردنی كۆمەڵگە لە رووی كاركردنیان لە بوارە جیاوازەكان، كاركردنی بۆ ئافرەت سنووردار كردووە. لە ساڵی 1930درك بەوە كراوە كە دەستی كار بەوە پێشدەكەوێت كە لە نێوان كاركردنی رەگەزەكان جیاوازی نەكرێت، هەر بۆ ئەم مەبەستەش لە ساڵەكانی 1980 بۆ 1990 دا ئافرەتان هەوڵی جددییان داوە، بەتایبەت لە سەرپەرشتیكردنی سەندیكاكانی كریكاران و بەڕێوەبردنی كارەكان كە بە نزیكەی 12-21% بەرزبوونەوەی بە خۆە بینی. لەوانە رێكخراوی یەكێـتی نەتەوەیی كرێكارانی ماڵەوە، هەروەەا سەندیكای كریكاران بە رابەرایەتی ئافرەت، ئەگەر بێینە سەر باسی وڵاتی خۆمان، لە كوردستاندا ئافرەتان نزیكەی40%ی كرێكارانی خزمەتگوزار پێكدهەێنن. بۆیە كاتێ ئەوە ەاتووە مافی ئافرەتە كرێكارە كوردەكان بكرێـتە سەردێڕی هەموو بابەتێك، چونكە ئەگەر بەر لە 75 ساڵ لە وڵاتانی دەرەوە باس لەو بابەتە كرابێت، ئێستا جێی شەرمە كە تا هەنوكە لە وڵاتی ئێمەدا جیاوازی لە نێوان ئافرەت و پیاوانی كرێكار بكرێت. چونكە ئابووری وڵات بە شێوەیەكی راستەوخۆ دەكەوێتە ژێر كاریگەری ئەو رێژە لە دەستی كاری ئافرەتان و بگرە زیاتریش، كاتێك باس لە ئابووری دەكرێت، زۆرجار رێژەی 1%ی ئابووریی وڵاتێك بەرەو كورتەێنان دەبات، بۆیە لە كاتێكدا پەنجە دەخرێتە سەر بووژانەوەی ئابووریی وڵات، ئەوا دەبێت بەگشتی گرنگی بە دەستی كارەكان بدرێت، (بە پیاوان و ئافرەتانەوە). ئەگەر چاوێك بە مێژوودا بخشێنین، دەبینین لە دێرزەمانەوە ئافرەتانی كورد لە بواری كشتوكاڵ كاریان كردووە، دواتر پاش شۆڕشی پیشەسازی بەرەو كارگەكان دواتر بەرەو دامودەزگا و كۆمپانیاكانی تایبەت و حكوومی رۆیشتن. بەرژەوەندی ئابووری وڵاتیش لكێنراوە بە دەستی كاری ئەوانیشەوە، پێویستە ئەوەشمان لە بیر نەچێت، یەكێك لە یاساكانی كاركردن جیاوازی نەكردنە لە رەگەز و رەنگ و نەتەوە و ئایین.»
پۆڵا بابان سەرۆك سەندیكای كرێكارانی خزمەتگوزاری لە یەكێتی سەندیكاكانی كرێكارانی كوردستان/ لقی كەركووك، باسی ئەوە دەكات كە رێكخراوە كرێكارییەكان (سەندیكا) لە گشت جیەاندا رێكخراوێكی مەدەنی و سەربەخۆ و خۆبەڕێوەبەرن، بەئەندامبوونی كرێكاریش لەو رێكخراوانە بە زۆرملێ نییە و بە تەنەا ەۆشمەندیی تاكی كرێكارە كە دەبێتە پاڵنەری كرێكاران (ئافرەتان و پیاوان) بۆ ئەوەی بە مەبەستی داكۆكیكردن لە مافە رەوا و یاساییەكانیان ببن بە ئەندام لە لیژنەكانی سەندیكاكان. سەبارەت بە یەكێتی گشتی سەندیكاكانی كرێكارانی كوردستانیش گوتی: «ئەو سەندیكایە نەیتوانیوە ئەلتەرناتیڤیكی تەواو بێ و هەر لە ساڵی ١٩٩٢ تاكو ئێستا هەر وەك دامودەزگا ئیدارییەكانی حكومەت، حزبەكان قۆرغیان كردووە و بە ویستی خۆیان كەم و كۆی دەكەن، كرێكارانیش بە پیاو و ئافرەتەوە دابەشكراون و تەنەا بۆ بەدەستەێنانی دەستكەوتی حزبی بە موڵكی خۆیانی دەزانن و ماف و خواست و ویستی رەوای كرێكارانیش بە رەنگی زەرد و سەوز و شین و سوور و ...ەتد پۆشراون. بۆیە دەتوانین بڵێین: رێكخراوە (سەندیكا) حزبییەكانی كرێكاران، نەیانتوانیوە ئەو داكۆكییە لە مافی كرێكاران بكەن كەوا پێویستە بكرێت. ئەوەندە ئەوان بە ناو داكۆكیكاری مافی كرێكارانن، بەپێچەوانەوە هۆكاری پێشێلكردنی مافی كرێكاران و شێواندنی پێناسەی راستەقینەی كرێكاران بوون، دەنا دەكرێت ئێستاش رێگە بدرێت بە كرێكاران بۆ ئەوەی لە رێی بەستنی كۆنگرەیەكی بێ فرت و فێڵی كرێكارانەوە نۆێنەری راستەقینەی خۆیان هەڵبژێرن و سەندیكای كرێكاران بگەڕێتەوە سەر رێگەی راست و دروستی خۆی، كە ئەوە مافێكی رەوا و یاسایی كرێكارانە لە سەرتاسەری جیەاندا»، وتیشی: «ەێشتا كرێكاری ئافرەت لە كۆمەڵگای ئێمەدا نەگەیشتووەتە ئەو ئاستەی پێناسەی راستەقینەی كرێكاری خۆی بە دەست بێنی و چالاكانە لە رێكخراوەكانی كرێكاراندا خۆی سازبدات و وەك ئافرەتە كرێكارەكانی وڵاتانی پێشكەوتوو داكۆكی لە مافە یاساییەكانی خۆی بكات.»
رازاو عەبدول پارێزەری راوێژكار، لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا كە كرێكارانی كوردستان (بەتایبەتی ئافرەتانی كرێكار) لە رۆژی جیەانی خۆیاندا، پێویستە داكۆكی لە چی بكەن؟ گوتی: «گرفت لە یادەكەدا نییە، بەڵكو لە حكومەتی خۆماندایە و ئێمە بیمەمان بۆ كەرتی تایبەت نییە و نەتوانراوە سیستمێكی گشتی بۆ خانەنشینكردن دابنرێت و هەموو كەسێك لێی سوودمەند بێت. هەروەەا ئەوانەش كە لەكاتی كاركردنیان لە كەرتی تایبەت بریندار، یان كەمئەندام بن، پێویستە بیمەیان بۆ دابین بكرێت. لەلایەكی دیكەوە بەشێكی زۆری كرێكاران ئاگایان لەوە نییە كە لە وەزارەتی كار و كاروباری كۆمەڵایەتی ناویان هەیە و بچن داوای بیمەكەیان بكەن. كەواتە بێ مافی كرێكارنی كوردستان پەیوەندی بە سیستمی ناوخۆییەوە هەیە و پێویستە كرێكارانمان و بەتایبەت كرێكارانی ژن بۆ دەستەبەری مافەكانیان و بە فەرمی خانەنشین كردنیان هەوڵەكانیان یەكبخەن. بەداخەوە وەك چۆن بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد بەەۆی پەرتەوازەیی بۆچوونی حزبەكانەوە تاوەكو ئێسا نەیتوانیوە سەربەخۆیی كوردستان رابگەینێت، كە ئەوەش بۆشاییەكی گەورەی لە سیاسەتی كوردیدا دروستكردووە، بەهەمان شێوە ژنانیش نەیانتوانیوە ئیرادە و تەجەموعێك بۆ یەكبوون و بە یەكەوە كاركردن دروست بكەن.»



رێژەی خانمانی كرێكاری ئەندام لە سەندیكای كرێكاراندا
1. لقی هەولێر (١٢٤٩٥)كرێكار لە رەگەزی نێر (١٩٧) كرێكار لە رەگەزی مێ و كۆی گشتی(١٢٦٩٢) كریكار.
2. لقی سلێمانی (١٩٠١٢)كرێكار لە رەگەزی نێر (٣٨٥)كرێكار لە رەگەزی مێ و كۆی گشتی(١٩٣٩٨) كرێكار.
3. لقی كەركوك (٧٢٢٥)كرێكار لە رەگەزی نێر (٨٨)كرێكار لە رەگەزی مێ و كۆی گشی (٧٤٣٥) كرێكار.
4. لقی دەۆك (٣٠٤٢٧)كرێكار لە رەگەزی نێر (٥٥٣)كرێكار لە رەگەزی مێ و كۆی گشتی (٣٠٩٩٠) كرێكار.
5. لقی سۆران (٧٤٧) كرێكار لە رەگەزی نێر (٢٦)كرێكار لە رەگەزی مێ و كۆی گشتی (٧٧٣) كرێكار.
6. لقی گەرمیان (٤٦٦)كرێكار لە رەگەزی نێر (٤٤)كرێكار لە رەگەزی مێ وكۆی گشتی(٥١٠) كرێكار.

كۆی گشتی كرێكاری رەگەزی نێر (٧٠٤٧٣) كرێكار.
كۆی گشتی كرێكاری رەگەزی مێ (١٢٩٣) كرێكار.
كۆی گشتی هەردوو رەگەز (٧١٧٦٦) كرێكار.