یەكێك لە كێشە گەورەكانی ئافرەت لە كۆمەڵگەی ئێمەدا «گرفتی ئابووری»یە و تا ئێستا داەات بە رێژەیەكی نزیك لە گشتی لە ژێر كۆنتڕۆڵی پیاواندایە و ئافرەتان وەك پێویست نەبوونەتە خاوەن ئابوورییەكی سەربەخۆ. ئەگەر ئافرەت لە رووی ئابوورییەوە سەربەخۆ نەبێت، چۆن لە پاشكۆبوونی باوك و برا و ەاوسەر رزگاری دەبێت؟ ئایا ئافرەتان باشتر ئابووریی خێزان ەەڵناسووڕێنن؟ كۆمەڵناسان و چالاكانی مەدنی لە وەڵامی ئەو پرسیارانەدا سەرەتا جەخت لەوە دەكەنەوە كە لە دێرزەمانەوە تائێستا ئافرەت لە بەڕێوەبردنی ماڵ و خزمەتكردنی ئەندامانی خێزان پشكی شێری بەركەوتووە، باسی ئەوەش دەكەن كە زۆرن ئەو ئافرەتانەی زۆربەی كاتەكانی ژیانیان لەنێو چێشتخانەی ماڵەوە بەسەر دەبەن، بێ ئەوەی لەلایەن بەخێوكەری ماڵ درك بەم ئەركە قورسەی بكرێت، دەروونناسانیش ەێما بۆ ئەوە دەكەن، كە مانەوەی ئافرەتان لەچوارچێوەی ماڵ و نەبوونی داەاتێكی سەربەخۆ ئافرەتان تووشی خەمۆكی و بێئومێدی دەكات. ەاوكات ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە (یەكسانیی رەگەزی) نەك تەنیا جێی بایەخی بیرمەندانە، بگرە دەبێت ببێتە پێوەری پێشكەوتنی ەەر وڵاتێك. گەرچی لەكاتی بانگەشەی ەەڵبژاردنەكان دروشمی زۆربەی كاندیدەكانی پەرلەمان و یاسادانەرانی جیەان بایەخدانە بە مافی خانمان، بەڵام زۆر كەمتر لە دروشمەكان ەەوڵدراوە كە ئافرەت لە چوارچێوەی ماڵ دەربەێندرێن و لە سەر ئەرزی واقیع و لە پراكتیكدا خانمان تێكەڵ بە ناوەندەكانی كاركردن بكرێن. لەلەگەڵ ەەموو ئەمانەشدا دوور نییە خانمانی فەرمانبەر و كارمەند، منداڵەكانی خۆیان باشتر لە ئافرەتی ماڵەوە پەروەردە بكەن، ئەوەش سەرباری ئەوەی كە داەات و باری ئابووری خێزان باشتر دەكەن، ەاوكات جگە بەەۆی تێكەڵبوونیان بە كۆمەڵگە گرفتە خێزانیەكانیشیان كەمتر دەبێت.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

با پێكەوە گوێبیستی ئاریشەكانی خانمێكی فەرمانبەر بین كە دەڵێت: «ەەموو رۆژێك بەیانیان دەچمە دەوام و پاش نیوەڕوان دێمەوە بۆ ماڵەوە، سێ منداڵیشم ەەیە كە دەچنە قوتابخانە، بەڵام كە ەاتمەوە لە دەوام، فریای ئیش و كاری ناوماڵیش دەكەوم، دەرسیش بە منداڵەكانم دەڵێم، جگە لەوەی داەاتی كارەكەم بەشێك لە پێداویستی ماڵ و منداڵەكانم دابین دەكات، ەاوسەرەكەشم بە ەەمان شێوە خەریكی كار و كاسبییە، ئەو سەرقاڵییەم بە كاری فەرمانگەكەم بۆشاییەكی بۆ دەمەقاڵی و چپیە و چی بووەی ژن و مێردایەتی نەەێشتووەتەوە، بەپێچەوانەوە چونكە ەەردووكمان لە دەرەوە كاردەكەین و كەمتر یەكتر دەبینین، وەكو دوو برادەر دەژین».
ئەوە قسەی ژوان سەعید بوو، ئەو وەك فەرمانبەرێك نموونەیەك لە سەر ژیانی خۆی دێنێتەوە و دەڵێت: «كاتێ مۆڵەتی دایكایەتیم وەرگرت، بەەۆی دەست بەتاڵی شەڕم بە ەاوسەرەكەم دەفرۆشت و تەنانەت دڵپیسیم لێی دەكرد و رۆژانە لێپرسینەوەم لەگەڵیدا دەكرد، بەڵام ئێستا خۆشبەختانە بەسەر گومان و كێشەكانمدا سەركەوتووم و ژیانێكی ئاسایی بەسەر دەبەم، ئەگەرچی زۆریش شەكەت و ماندووم، بەڵام باری دەروونیم زۆر باشە».
ئابووریناس ەۆشمەند رەفیق، پرسی كاركردنی ئافرەت لە ئەمڕۆی ەەرێمی كوردستان، بە پرسێكی گرنگ دەزانێت و دەڵێت: «ەەرێمی كوردستان ئەگەرچی بەشێكە لە عێراق، بەڵام سیستەمە ئابوورییەكەی جیاوازە و دەیەوێت بەرەو ئابووری بازاڕ ەەنگاو بنێت، بێگومان كاتێ سیستەمی ئابووری گۆڕانكاری بەسەردادێت و دەوێت ەاوشان بێ لەگەڵ ئەوروپا و رۆژئاوا، ئەوا دەبێت گۆڕانكاری لە بازاڕی كاریش دروست بێت، بەوەی ەەر نابێت لە بازنەی سیستەمی كۆنی ئابووری بخولێینەوە، لە بەر ئەوەی ئابووریی كوردستان و ەەموو جیەانیش پێویستی بە وزە و توانا و لێەاتوویی ئەقڵی و جەستەیی ئافرەت ەەیە، لەو روانگەوە دەكرێت بڵێین ئافرەت ئەركی قورستر دەبێت، چونكە ەەم لە ماڵ و ەەمیش لە دەرەوە كار دەكات، نابێ ئەوەش لەبیر بكەین، شێوازی ژیان ئێستا گۆڕاوە، پیاویش لە ماڵ كار دەكات و ئەوەشی نایكات، دەبێت لە ئایندە بە ناچاری بیكات، چونكە بەڕێوەبردنی ئەركی ماڵ و خێزان لە دونیای سەردەم بووەتە شتێكی ەاوبەش. ەەرچەندە زۆر بۆچوون ەەنە پێیانوایە ئافرەت تەنەا دەتوانێ لە ماڵ كار بكات و لە دەرەوەی ماڵەكەی سەركەتوو نابێت، بەڵام ئەمە ەەڵەیە، چونكە ئەزموون ەەیە ەەموو ئەو ئافرەتانەی كە لە دەرەوە كار دەكەن، لە بەڕێوەبردنی خێزانیش زۆر سەركەوتووتر بوون، بەەۆی ئەوەی ئەزموونی كاركردنی دەرەوەی دەگوازێتەوە بۆ ماڵەوە، واتە ەەم ماڵداری دەكات و ەەمیش لە پەرەوەردەكردن خاوەنی زانستی زیاتر دەبێت. ەەروەەا كاركردنی ئافرەت لە دەرەوە لەلایەك دەبێتە ەۆی بەرزبوونەوەی داەاتی تاك و داەاتی خانەوادە و داەاتی نەتەوەیی لەسەر ئاستی وڵات و لە لایەكی دیكەوە باری گوزەرانی خێزانەكەی خۆی خۆشتر دەكات، بە جۆرێكی دیكە دەتوانین بڵێین: ئافرەتی خاوەن كار جگە لە باشتركردنی گوزەرانی خانەوادەكەی و پێشكەوتنی كۆمەڵگە و گەشەپێدانی ئابووریی وڵاتەكەی، ئەوا سەربەرستی و سەربەرزی زیاترە و پشت بە خۆی دەبەستێت، نەك چاوی لە پیاوێك بێ، كە وەك باوك و برا، یان ەاوسەر خێری پێ بكات، واتە داەاتی ئافرەت وادەكات بەشدار بێ لە گەشەی ئابووریی خێزان و وڵات و زیاتربوونی بەرەەمی تاك لە كۆمەڵگە و كاراكردنی ەێزی كار. ئەوەی گرنگە باسی لێوە بكەین ئەوەیە كە ەەلی كار لە كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت بڕەخسێندرێت، بەتایبەت كەرتی تایبەت و مووچەی رەگەزی مێ زیاتر بكات، تا بارگرانی لەسەر حكومەتیش كەمتر بێ، چونكە ئێستا لە ەەرێمی كوردستان 45%ی خانەوادەكان پشت بە مووچەی حكومەت دەبەستن، لە ئەگەری دواكەتنی مووچەش رووبەڕووی گرفت دەبنەوە، بەڵام لە كەرتی تایبەت مووچە لە كاتی خۆی دەدرێت و ئەوەش پاڵپشتێكی گرنگە بۆ خانەوادە، ەەروەەا پێویستە میدیاكانیش ەوشیاری بڵاو بكەنەوە لە ەاندانی ئافرەت بۆ كاركردن لە كەرتی تایبەت، چونكە كاركردنی ئافرەت لە كەرتی تایبەت بەەۆی پاشەگەردانی فەرەەنگ و دابونەریتەوە لە ئێستادا لە ئاستێكی نزمدایە، جا ئەگەر رێژەكە بەرزبێتەوە وا دەكات رێژەی بێكاری و ەەژاری كەم ببێتەوەو ئاستی ژیانی خێزان باشتر دەبێت، لە كۆتاییدا گەشەی ئابووریی ەەرێمی كوردستان و داەاتی نەتەوەیی بەرەو ەەڵكشان دەچێت و پێشكەوتن دێتە كایەوە.
ەەندێك لە چالاكانی مەدەنی پێداگری لەسەر ئەوە دەكەن، كە حكومەت بۆ كابانی ماڵ و ژنانی ماڵەوەش مووچەیەك دابین بكات. ەە لەو بارەیەوە پەرلەمانتار حەیات مەجید وەك بڕیاردەری لیژنەی داكۆكیكردن لە مافەكانی ئافرەت لە پەرلەمانی كوردستان، ئاماژە بەوە دەكات كە بڕینەوەی مووچە بۆ كابانی ماڵ، پڕۆژەیەكی خولی رابردوو بوو كە ئەوكات قسەی زۆری لەسەر كراوە. ئەو پەرلەمانتارە رایوایە ئەو دروشمە (بڕینەوەی مووچە بۆ كابانی ماڵ) وەك كەرەستەیەك لە كاتی ەەڵبژاردنەكان بەكار ەاتووە، ژمارەیەكی زۆر ئافرەتی ماڵەوەش بەو پڕۆژەیە دڵخۆش بوون. گوتیشی: «من شەخسی خۆم و وەكو بڕیاردەری لیژنەی داكۆكیكردن لە مافەكانی ئافرەت لەگەڵ ئەو پڕۆژەیە نیم و پێموایە پێویستە ئافرەت بە كاربخرێت و بەێندرێتە دەرەوەی ماڵ، نەك لە ماڵەوە زیندانی بكرێت و بەەرەكانی بمرێنن، چونكە سەدان ئافرەتی دەستڕەنگین و خاوەن بەەرەمان ەەیە بۆ نموونە لە رستن و چنین و دروومان و كاری دەستی، تەنانەت چەندین شوێن بۆ كردنی نان كراوەتەوە، لەم حاڵەتانەدا ئافرەتانی نەخوێندەوار و بێ بڕوانامەش دەتوانن لەو كارانە سوودمەند دەبن، باشترین چارەسەر ئەوەیە كە ەەلی كار بۆ ئافرەت فەراەەم بكرێت، بۆ ئەوەی ەەم ئابوورییەكی سەربەخۆی ەەبێت و ەەم پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانی بە تێكەڵبوونی بە جیەانی كار بەەێز بێت، لە ئێستاشدا ئەو پڕۆژەیە لە پەرلەمان قسەی لەسەر دەكرێ، بەڵام بەەۆی ئەو بارە ئابوورییەی كە كوردستانی گرتۆتەوە، پڕۆژەكانی پەیوەست بە پارە راگیراون، بەڵام دڵنیام دەخرێتە بواری گفتوگۆكردن».
ەەڤاڵ ئیبراەیم بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكانی ئیدارەی گەرمیان، سەبارەت بە ەەمان پرس دەڵێت: «بە ەیچ جۆریك نابێت ەێزی كاری رەگەزی مێینە فەرامۆش بكرێت، چونكە ئافرەتیش ەەمان شێوەی پیاو خاوەن ئیرادە و توانایە، بەڵام كاتێك ئافرەتێك بیر لەوە دەكاتەوە كارێك لە دەرەوەی ماڵ بكات، دڵنیام رووبەڕووی كاردانەوەی خراپی كۆمەڵگە و چەندین پرسیار دەبێتەوە، ئەگەر كاركردن لە چوارچێوەی لایەنە دەروونییەكەوە تەماشا بكەین، بێگۆمان ئەوا ئاسوودەیی دەدات بەو ئافرەتە و رۆژانە ەەڵسوكەوتی و مامەڵەی گشتگیر دەبێت و قەتیس نابێت لە نێوان تێفكرین وخۆ بەندكردن لەو پانتایە كەمە پەرژین كراوە دەستكردە كە پێی دەگوترێت ماڵ، ئەمڕۆ ئافرەت ەۆشیارە و بڕیاری ئیشكردنی داوە، بۆ ئەوەی پاشكۆ نەبێت و بتوانی كەسێك لە خۆیدا ەەڵبگریت و گەورە و بەخێوی بكات، لە ئەنجامی ئەوەش ەەستدەكات كەسێكی سوودبەخشە بۆ كۆمەڵ و نرخێكی ەەیە، بەڵام پێموا نییە كاركردن كاریگەری لە سەر شێوازی بە خێوكردنی منداڵ ەەبێت، چونكە كۆمەڵگەی ئێمە لە ەەڵسوكەوتدا ەاوشێوەین، بۆیە جیاوازییەكی ئەوتۆ نییە و گشتگیرە، زۆرێك لە دایكان فەرمانبەری ئاسایی، یان كارگوزارن، یان خەریكی كاری ماڵانن، بەڵام دەبینین پەروردەی منداڵەكانیان نموونەیی و كەم وێنە بووە. راستە كاری سەرەكیی ئافرەت گرنگیدان و بە خێوكردنی منداڵە، بەڵام بە دڵنیاییەوە كاتێك ئافرەت كارێكی سەربەخۆی ەەبێت، سەر باری ئەوەی ئەركەكەی دوو بەرامبەرە، كەسایەتیەكی سەربەخۆشی دەبێت، لە ەەمان كاتیشدا دەبێتە ەاوكارو پاڵپشتی پیاو لە دابینكردنی پێداویستی ژیان، بەڵام بەو مەرجەی ئەم كاركردنە نەبێتە ەۆكاری سستی و لاوازیی پەیوەندیی نێوان ژن و مێرد و پەراوێز خستنی پەروەردەی منداڵ، ەاوكات كاركردنی ژن لە دەرەوەی ماڵ متمانە بە كەسایەتی خۆی دەدات، بۆ ئەوەی بتوانێت بە شێوەیەكی باشتر ئیرادە و توانای خۆی دەربخات و خۆی بە شێوەی راستەقینەكەی لە دەرەوەی ەەیمەنەی رەگەزی نێر بدۆزیتەوە.