ئایا لە كۆمەڵگەی خۆمان تا چەند بایەخمان بە وەبەرەەێنان لە كچاندا داوە؟ پەروەردەی زانستی و شیاوی كچان و قازانجەكانی وەبەرهێنانیان بۆ كۆمەڵگە چییە و چۆن دەتوانین ئەو زەمینەیە بۆ كچان خۆش بكەین؟ بە رەچاوكردنی ئەوەی لە قۆناغەكانی خوارەوەی سیستەمی پەروەردەدا بەتایبەتی لە قۆناغی بنەڕەتی كە رێژەی كچان لە رێژەی كوڕان بەرزترە، ئایا وەبەرەێنان لە پەروەردەی كچاندا قازانجی زیاتری لێ ناكەوێتەوە؟ ئایا وەبەرەێنان لە ڕووی بەرەوپێشبردنی ئاستی پەروەردەیی ئافرەتان تا چەند كەش و ەەوایەكی كارا و بەسوود لە كۆمەڵگە دەخوڵقێنێت ؟ بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان وەڵامی ئەو پرسیارانە دەدەنەوە..
گوڵان: كۆمەڵایەتی

زانستی پەروەردەیی و بەخێوكردن و فێركردن و پێگەیاندن لە خێزانەوە دەستپێدەكات، ئینجا ئەركی بەشەكەی دیكەی ئەم چەمكە دەكەوێتە ئەستۆی دامودەزگا پەروەردەییەكان بەهەموو قۆناغەكانی خوێندن و فێركردنەوە كە لە كۆتاییدا رەنگدانەوەی لەسەر كۆمەڵگە دەبێت، هەر كۆمەڵگەیەكیش توانی كچی ئازاد و سەربەخۆ و خاوەن داهات و وەبەرەێن بەێنێتە بەرەەم، داهاتووی ئەو كۆمەڵگەیە بەرەو ئاستێكی بەرزی یەكسانیخوازی و شارستانی دەچێت». ئەوە قسەی فرمێسك مستەفا بوو، ئەو خاتوونە وەك كەسایەتییەكیی ئەكادیمی و شانۆكار هێما بۆ ئەوە دەكات كە «ئەو كۆمەڵگەیانەی كچان تێیدا ژێردەستە و كۆیلە و بێ مافن و وەك مرۆڤێكی لاواز دەەێندرێنە بەرهەم، كۆمەڵگەیەكی شەڕانگێز و نادادپەروەری لێ دەخوڵقێت»، گوتیشی: «كچ بەو خەسڵەتە خۆڕسك و سروشتییەی خۆیەوە، كە میەرەبانە و كابانی ماڵە و دایكە و ئەركی بەخێوكردن و پەروەردە دەچێتە سەرشانی، ئەو توانایەی هەیە كە ئەو خەسڵەتە سروشتییانەی لە كارێكدا كە خۆی تێیدا بەهرەمەندە بە سەركەوتوویی ئەنجام بدات، كچان بۆ ئەوەی سەرپەرشتێكی نموونەیی بن بۆ پەروەردەی خێزان و لە داهاتوودا دایكێكی باش بن بۆ منداڵەكانیان هەمیشە پێویستیان بە فێربوونە، ئیدی لەو چوارچێوە و ژینگەیەی كە تێیدا دەژین بەردەوام هەوڵی فێربوون دەدەن، بەوەش تواناكانیان گەشە دەكات و تەنانەت لە كاری دەرەوەی ماڵ و لە ئاستی كاروباری ئیداری و چالاكی مەدەنی و سیاسیش رۆڵی كاریگەریان دەبێت، ئەو پرۆسەی خواستە بۆ فێربوون تەنانەت لە لای ژنانی ماڵەوەش بەردەوامە، هەروەها رادەی فێربوون لای كچ لە قۆناغی نەوجەوانیدا كە بەداخەوە بە (هەرزەكار) ناوی دەبەن، خێراتر و پتەوترە لە كوڕ، بەڵام زۆربەی خێزانەكان ئەو توانایانە سنووردار دەكەن و كۆمەڵگەش ئەو لووتبەرزییەی داوەتە نێرینە كە بەردەوام رێگری بۆ دروست بكات».
فرمێسك لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا جەخت لەوە دەكاتەوە كە «ئەگەر بمانەوێت خێزانێكی رۆشنبیر و كۆمەڵگەیەكی سەرفراز و یەكسانیخواز و پێشكەوتوومان ەەبێت، دەبێت پەنا ببەینە بەر راەێنان و بەەێزكردنی تواناكانی كچان و كەشێكی وایان بۆ بڕەخسێنین كە بتوانن بەەرەو تواناكانی خۆیان بەرفراوان بكەن و ببنە كەسایەتییەكی بەرەەمەێنەر، كە سوودیان بۆ خۆیان و بۆ خێزانەكەیان و بۆ كۆمەڵگەش دەبێت».
توێژەری كۆمەڵایەتی هێمن ساڵح سەبارەت بە هەمان پرس بەمجۆرە رای خۆی دەخاتەڕوو: «یەكێك لە خاڵە هەرە گرنگەكانی پڕۆسەی پەروەردەی كۆمەڵایەتی بریتییە لە خێزان و هەمووشمان لە خێزاندا گەورە بووین و دركمان بە گەورەیی كەسایەتی دایك كردووە بەسەرمانەوە، لەبەرئەوە ەەرچەند بمانەوێ پڕۆسەی پەروەردە بەرەو پێشەوە بەرین، ئەگەر بێتو ئافرەت لە پڕۆسەكەدا پێگەی گرنگی پێنەدەین، ئەوە لەبری ئەوەی پێشكەوین هەر بۆ دواوە دەگەڕێینەوە، ئەوەی ئێستا لە كوردستان تێبینی دەكرێت ئەوەیە ژیانی كۆمەڵایەتی لە چەقێكی پێنەگەیشتووی كۆمەڵایەتیدا وەستاوە، ئەوەش پەیوەندی بە گرنگینەدان بەو خاڵە گرنگەی پڕۆسەكە هەیە كە كەمتر بایەخ بە كچان دراوە، كە دواجار هەر ئەوان دەبن بە دایك و كۆمەڵگەیەك سەرپێ دەخەن، لەبەرئەوە زۆر گرنگە كە ئافرەتان لە پڕۆسەی كۆمەڵایەتیدا لە هەموو قۆناغەكان بە تایبەتیش قۆناغی تازەپێگەیشتنی كچان گرنگی زۆریان پێبدەین، چونكە كچان لە قۆناغی تازەپێگەیشتن زۆرترین وزەیان هەیە و پێویستییان بە ئاراستەكردنێكی ئەرێنییانەی كۆمەڵایەتی هەیە، تاوەكو بتوانن لە بوونەوەرێكی بەكاربەرەوە ببن بە بەرهەمەێن و لە هەموو كایەكانی كۆمەڵایەتیدا شوێنی خۆیان بكەنەوە، زانستی سەردەم سەلماندوویەتی كە ئافرەتان دەتوانن زیاتر لە پیاوان لە كارە وردەكانی دەستی و بەكارەێنانی كۆمپیوتەر و بەڕێوەبەری ماركێت و بە بازاڕكردندا كاریگەری گەورەیان لەسەر كۆی وەبەرەێنانی ماددی هەبێت، لە بوارە كۆمەڵایەتییەكەشدا هەرچەندە ەۆشیاری ئافرەت بەرزبكرێتەوە، ئەوا هۆشیاری كۆمەڵایەتی بەرزتر دەبێتەوە، واتە بڕبڕەی پشتی كۆمەڵگە ئافرەتە و دەتوانێ لە پڕۆسەی پەروەردەی كۆمەڵایەتی كە لە زانستی كۆمەڵناسیدا پێی دەگوترێ (بەكۆمەڵ راەاتن) شوێنپەنجەی گەورەو بەرچاوی ەەبێت، لێرەشدا رۆڵی دایك لە بەخێوكردن و پێگەیاندنی نەوەی نوێ و ەۆشیار زۆر بنەڕەتییە، بەتایبەتیش لەو سەردەمە جەنجاڵەدا كە ناكرێت خێزان زیاتر لە سێ ئەندام بە شێوەیەكی باش پەروەردە بكات، لەبەر ئەوە ئەو جۆرە ئافرەتانەی دەگەن بە ەۆشیاری راستەقینە لەوەش دەگەن و دواجار هەموو كۆمەڵگە قازانج دەكات».
قومری خشنوود سەرپەرشتیاری پەروەردەیی منداڵان لە وڵاتی ئوسترالیا، لە ئاخافتنێكی تایبەتدا بۆ گوڵان دەڵێت: «پابەندبوون بە ئەدەبیاتی جیاكەرەوەی رەگەزی، وەك میكرۆب لە ژینگەی جیەانیدا بڵاو كردۆتەوە، بۆیە هەتا جیاوازی رەگەزی بنبڕ نەكرێ، كچی وەبەرەێن و خاوەن داەات و ئابووریی سەربەخۆ رێژەیەكی دیاریان نابێت، واتە چالاكانی مەدەنیش هەندێكجار بە نائومێدییەوە باسی ئەوە دەكەن كە زۆربەی خواستەكانی ریفۆرم و چاكسازییە رەخنەییەكان لە بواری كۆمەڵایەتی و فەرەەنگی و تەنانەت سیاسەتی پەروەردەیی لە وڵاتانی نەریتی و نێرسالار پشتگوێ دەخرێن و كەمتر بایەخ بە پێشنیار و خواستەكانی ریفۆرم و چاكسازییەكانی بواری یەكسانی رەگەزی دەدرێت، بۆیە ئەركی ئەەلی مەعریفەیە لە سەرەتاوە كار بۆ ئەوە بكەن كە سیاسەتی پەروەردەیی منداڵ بە بێ جیاوازی رەگەزی ریفۆرمی تیا بكرێت و كچانیش زیاتر ەان بدات كە شانەشانی كوڕانی وەبەرەێن خاوەن پیشە و داەات و خاوەن راوبۆچوونی خۆیان بن».
عاتیفە سدیق چالاكی بواری مافی ئافرەتان كێشەكانی پەروەردەیی بە «گەورەترین قەیران» هەژمار دەكات و دەڵێت: «ئەركی وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتییە لە رێگەی سەنتەرەكانەوە گرنگی بە منداڵان بدەن و خولیان بۆ بكەنەوە و بەبێ جیاوازی رەگەزی كچان و كوڕان تێیدا بەشدار بكرێن بۆ ئەوەی زەمینەی وەبەرەێنانیان بۆ بڕەخسێنن، بۆیە پێویستە پەرلەمان لێپێچینەوە لەگەڵ وەزارەتی كار بكات كە بۆ نەیتوانیوە لە بواری وەبەرەێنانی كچان كار بكات. هەروەها پێویستە پارتە سیاسییەكان دەستبكەن بە تواناسازی و راەێنانی ئافرەتان بۆ ئەوەی بتوانن لە ئاستی بڕیاردان جێگەیان بۆ بكرێتەوە و لە لایەن حكومەتیشەوە سیستەمێك دابندرێت بۆ ئەوەی هانی ئافرەتان بدات ببنە كەسێكی بەرەەمەێن و تواناكانیان لە بواری ئابووری و سیاسی بەرەوپێش ببەن.
عەدنان حاجی كاكە رۆژنامەوان و چالاكی مەدەنی، قسەكانی بەوە دەستپێدەكات كە «پەروەردگار ئادەم و حەوای بە یەكسانی خوڵقاندووە و دەبێت ئەو یەكسانییە لە دەسەڵاتی مرۆڤدا هاوتەریب بێت، بۆ ئەوەی نە زێتر و نە كەمتر لە ەەر دوو رەگەزدا ناتەبایی نەخوڵقێت».
گوتیشی: «كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی لە چاخی تاریكی و جەهالەتدا جیاوازیی نێوان نێر و مێی دروستكرد و دواتر كارەساتی نایەوە، بۆیە پێویستە پەروەردەی كۆمەڵگە بەو ئاراستەیە بێت كە كچان جێی بایەخی زیاتر بن بۆ ئەوەی كۆمەڵگەیەكی تەندروست و یەكسانیخوازمان ەەبێت و ئافرەتانیش ماف و ئازادی و خوێندن و كاركردن و وەسیلەكانی گوزارشتكردن لەخۆیان بۆ فەراەەم بكرێت و لە بواری دادوەریدا زوڵمی كۆمەڵایەتی و ماددییان بەرامبەر نەكرێت. دەبێ بە یاسای گونجاو ەەلی كاركردنیان بۆ بڕەخسێنن و نابێت كەلتوور و نەریتی كۆمەڵگە چیدی رۆڵی خراپی لە وەبەرەێنانی كچاندا ەەبێت. چونكە ئافرەتیش دەستڕەنگینی و بلیمەتی و بڕوابەخۆبوونی بەرزە و ئاستی ئەكادیمی باشیان هەیە و دەتوانن ئەو رۆڵە ببینن و شانبەشانی پیاوان لە كۆمەڵگەیەكی بەكابەرەوە ببینە وەبەرەێن هەتا رۆشنبیریی ئافرەتان زیاتر بێت، ژمارەی منداڵیان كەمتر دەبێت، بۆ ئەوەی باشتر بتوانن پەروەردەیان بكەن، بۆ نموونە ئافرەتانی مامۆستا و فەرمانبەر و ەونەرمەند و پزیشك لەبەر كارەكەیان و بەپێی وشیاری خۆیان كەمتر وەچەیان ناوەتەوە و باشتر دەتوانن بەخێویان بكەن و پەروەردەشیان ئاسانتر دەبێ».
نەبەز ئەحمەد جۆڵا وەك چالاكی مەدەنی راوبۆچوونی وایە «حكومەت و رێكخراوەكانی ناحكوومی و داكۆكیكار لە مافی ئافرەتانیش بە شێوەیەكی زانستی و بناغەیی كاریان بۆ فەراەەمكردنی پەروەردەی كچی وەبەرەێن و كارامە نەكردووە». گوتیشی: «پێویستە لەقۆناغی دایەنگەوە كار لەسەر پەروەردەی كچ بەتایبەتمەندییەكانی خۆیەوە بكرێ، باوان وشیار بكرێنەوەو ژینگەیەكی شیاو بۆ راەێنانی كچی بەتوانا دروست بكەن، ەەروەها پێویستە بە یاسا پرۆسەی وەبەرەێنان بۆ كچان جێگیر بكرێت و ەەر یاسایەكیش بۆ بەرژەوەندی كچان دەربچێت، دەبێت پێشتر رەگەزی نێری لێ ەۆشیار بكرێتەوە، بۆ ئەوەی چیدی مافەكانیان پێشێل نەكەن».