ئافرەتان گرفتی بایۆلۆژی لە بەردەم
بەشداریكردنی سیاسیدا بە لەمپەر نازانن

چالاكانی مافی مرۆڤ و كۆمەڵناسان زۆرجار ەێمایان بۆ ئەوە كردووە كە كێشەی ئافرەتان كێشەیەكی بایۆلۆژی نییە، بەڵكو گرفتی گەورەیان كەڵەكەبوونی سیاسەتی پیاوسالارییە، ئەمەش پێویستی بە سیاسەتیكی ژیرانە ەەیە بۆ ئەوەی سیاسەتی پیاوسالاری بۆ سیاسەتی مرۆڤسالاری بگۆڕێت، ئاكامەكەشی ئەوە بێت كە بە ەەردوو ڕەگەزەوە لە كۆمەڵگە بە یەكسانی بژین، بەڵام ئەوەی لە ەەندێك ڕێكخراوی ئافرەتان دەبیندرێ، ئەوەیە كە ەێندەی بایەخ بە كێشە بایۆلۆژییەكان دەدەن، ەێندە بایەخ بە گۆڕینی ئەقڵییەتی پیاوسالاری نادەن، بۆیە ئەو پرسیارە دێتە ئاراوە، كە ئەگەر ئەقڵییەتی پیاوسالاری نەگۆڕێت بۆ مرۆڤسالاری، ئایا ەیچ كێشەیەكی ئافرەتان چارەسەر دەكریت؟ لەو بارەیەوە بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گوڵان ڕاو سەرنجی خۆیان دەخەنەڕوو.

چالاكی بواری مافی مرۆڤ و شانۆكاری ناسراوی كورد، فرمێسك مستەفا، سەبارەت بە ناوەڕۆكی ئەم ڕاپۆرتە، سەرەتا ەێما بۆ ئەوە دەكات كە كێشەی ئافرەتان بەگشتی زۆر لق و پۆپی لێ بۆتەوە، بەتایبەتی لە ەەرێمی كوردستان و لەم دۆخەی ئێستادا، جۆرێك لە ئاڵۆسكاوی پێوەدیارە، كە تا ئێستا نەتوانراوە ئەو ئاڵۆسكاوییە شانە بكەن و لە یەكتریان جودا بكەنەوە.
لە دژی جیاوازی ڕەگەزی جموجووڵ ەەیە
فرمێسك بە پێویستی دەزانێت، سەرجەم كێشە و گرفت و بەربەستەكانی ئافرەتان پۆلێن بكرێت و ەەر كێشەیەك بخرێتە ناو فایل و چەكمەجەی تایبەت بە خۆی، تا بتوانرێت بۆ ەەر گرفتێك چەكمەجەی خۆی راكێشرێتە دەرێ و دوای تاوتوێكردنێكی ورد و بابەتییانە، خاڵی گرنگی دەستنیشان بكرێت و ەەر لایەنەو خۆی بۆ ئەو بەشە تەرخان بكات و بیخاتە بەردەم لایەنی بەرپرسیار بۆ ئەوەی كاری جددی و بەدواداچوونی بۆ بكرێت. گوتیشی: مایەی خۆشبەختییە كە لە ەەرێمی كوردستان بزووتنەوەیەك بۆ دەستەبەری مافەكانی مرۆڤ دەستی پێكردووە، بەڵام ەێشتا ئەو ئەقڵییەتە دروست نەبووە، كە سیاسەتی پیاوسالاری بۆ مرۆڤسالاری بگۆڕێت. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ەەوڵ و چالاكی ەەیە بۆ ئەوەی مافەكانی ئافرەت لە مافی مرۆڤ جیا نەكرێتەوە و لە دژی جیاوازی ڕەگەزی جموجووڵ ەەیە، ئەوەش سەرەتایەكە و گرنگی خۆی ەەیە. دەبێت بەردەوام بین و كاری زیاتری بۆ بكەین، تا بگەینە ئامانج و كۆمەڵگەیەكی یەكسانیخوازمان ەەبێت.
عەقڵییەتی پیاوسالاری
كێشەی بایۆلۆژیشی بۆ ئافرەت دروستكردووە
فرمێسك لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا ئەوە ڕەتدەكاتەوە كە ئافرەت كێشەی بایۆلۆژی نەبێت. گوتیشی: ژنان لە كۆمەڵگەی نەریتی و پیاوسالاردا كێشەی بایۆلۆژیشیان بۆ دروست دەكرێ، ئەوەش بەشێكە لەو دەسەڵاتە پیاوسالارییە كە ئافرەت بە موڵكی خۆی دەزانێت ئەو جەستەیە چۆن و بەچ جۆرێك بیەوێ ڕەفتاری لەگەڵ دەكات، ئەوە پیاوە كە بڕیاری داوە تەنانەت بەشێك لە ئەندامی زاوزێی ژن ببڕدرێ، نەك خاوەن جەستەكە خۆی، واتە جەستەی ژن خراوەتە خزمەتی پیاو و پیاو خۆی بە ئازاد زانیوە لە چۆنیەتی بە كارەێنانی جەستەی ئافرەت و بڕیاری لەسەر شتـێك داوە، كە بە ەیچ جۆرێك پەیوەندی بەوەوە نییە، ەەر وەك چۆن جەستەی پیاویش خۆی خاوەنیەتی و كەسی دی مافی نییە بڕیاری گۆڕین و دەستكاریكردنی بدات. بۆیە بێگومان خەتەنە بەشێكە لە ئازاردان و دەستێوەردان كە بە بڕیاری پیاوان و لە بەرژەوەندی خۆیان بووە. ژنێك لە بەر خواستی پیاو ئازار دەدرێت و بایۆلۆژی جەستەی لە ئەزەلەوە چۆن دروستبووە، دەستكاری دەكەن، ئەوەش دەچێتە قاڵبی دەستدرێژی بۆ سەر جەستەی مێینە، دابونەریت و ئەقڵی خێڵەكیش بەرەەمی ئەقڵی پیاوسالارییە.
بە بڕوای فرمێسك چارەسەری ئەو ئاریشانە پێویستی بە ەۆشیارییەكی زۆرە كە وا لە ەەر دوو ڕەگەز بكات، یەكتر قبووڵ بكەن. گوتیشی: ئەم دوو ڕەگەزە مەخلووقێكی گەردوونین و یاسای سروشتی خۆیان دەبێت پارێزراو بێت و ەەر یەك مافی خۆی ەەبێت. ئەم پرۆسەیەش بێگومان لە خێزان و باخچەی ساوایانەوە دەست پێدەكات تا دەگاتە زانكۆ و فەرمانگەكان، وەك چۆن بەشە خۆراكی مانگانە دابەشدەكرێت بەسەر ەەر خێزانێكدا، ئاوا پێویستە پرۆسەی ەۆشیاری و یەكسانیخوازی بگاتە ناو خێزانەكان. تا نەوەكانمان بە ئاسوودەیی بژین و كۆمەڵگەیەكی شارستانی پێك بەێنرێت. ەەروەەا دەبێ فێرگە و ڕێكخراوە مەدەنی و دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ و ڕێكخراوەكانی ژنانیش وا خۆیان پێناسە بكەن و كار بۆ ئاشتبوونەوەی ئەم دوو رەگەزە بكەن و لە یەكتریان جیا نەكەنەوە. بۆ ئەوەی ەەردوولا سەرفرازانە پێكەوە ژیانێكی ئاسوودە و سادە بۆ یەكتر و لەپێناو یەكتردا بخوڵقێنن.
كێشەكانی ئافرەت تەنیا بە ئەنجامدانی وڕكشۆپێك چارەسەر نابـن
كەریم چۆلی میدیاكارەو سەرەتا جەخت لەوە دەكاتەوە كە ڕێكخراوەكانی ئافرەتان بەگشتی لە كوردستان كاریان كردووە، بەڵام كارەكانیان لە ئاستی قەوارەی ئەو زوڵم و توندوتیژیانە نیە كە دژ بە ئافرەتان كراون لەمبارەوە وتی: دەتوانم بڵێم بەشێك لە ڕێكخراوەكان وەك پرسێكی سەرەكی كاریان بۆ پرسی ئافرەتان نەكردووە،بەشەكەی دیكەشیان پاشكۆی بڕیارەكانی پیاوان بوون، بۆیە ئەنجامیان وەك پێویست نەبووە. سەرەڕای ئەمەش ئەو رێكخراوانە خۆیان خەریكی ەەندێك بابەت دەكەن كە ەیچ خزمەتێك بە گۆڕینی واقیعی كۆمەڵایەتی ئەمڕۆی كوردستان ناكەن، بەشداری زۆرێك لە وۆڕكشۆپەكانم كردووە، بەداخەوە زۆربەیان ەەم دەموچاوەكان دووبارە بوون، ەەمیش بابەتەكان ئەوەندە كرچ و كاڵ بوون كە شایەنی باسكردن نین. زۆر كەس لەو بڕوایەدان كە پێویستە ژنان لەسەر مافەكانیان ەۆشیار بكرێنەوە، بەڵام من دەڵێم بەپێچەوانەوە پێویستە پیاوان ەۆشیار بكرێنەوە و یاساكان بگۆڕدرێن بۆ ئەوەی تاكەكانی كۆمەڵگە وەكو یەك سەیر بكرێن و لە بەرانبەر یاسادا یەكسان بــن، ئەوەی لە ەەندێك وڵاتدا ژنان و پیاوان، یان (نێر و مێ) یەكسان دەكات، تەنەا تێگەیشتنی پیاوان، یان ژنان نییە، بەڵكو پێش ەەمووشتێك ەەبوونی یاسایەكی مرۆڤانە و ەاوچەرخە، چونكە بەغەریزەی سروشتی مرۆڤەكان بە ەەردوو ڕەگەزەوە حەزی و ویستی دەسەڵات و باڵادەستییان ەەیە، بۆیە دەبێت یاسایەك سنوور بۆ حەز و غەریزەكانمان دابنێت. كەواتە بۆ ئەوەی ەەردوو ڕەگەزی نێر و مێ لە كوردستان ەاوتەریب و یەكسان بـن، بەلایەنی كەمەوە پێویستە زۆرێك لە یاساكانمان بگۆڕین و ئایینیش لە سیاسەت و دەوڵەتداری جیا بكەینەوە.
سیاسەتی نێرسالاری پێویستی بە ریفۆرم و گۆڕانكاری ەەیە
ەانا سالار قوتابی زانكۆیە و سەبارەت بە ەەمان پرس دەڵێت: بۆ ئەوەی ئافرەت لە چەوسانەوەی ڕەگەزی رزگار بكرێ، پێویستە پێش ەەموو شتێك ریفۆرمێك لە سیاسەتی نێرسالاری و گۆڕانكارییەك لە عەقڵییەتی پیاوسالاریدا بكرێ.
ەانا جەختی لەوە كردەوە كە لە زۆربەی وڵاتانی پێشكەوتووی دونیا ئافرەتان خۆیان پێشەنگی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی خۆیان بوون، واتە نەبوونەتە پاشكۆی پیاوان و چاوەڕوانی بەزەیی و بەخششی پیاویان نەكردووە، بەڵكو خۆیان بزاڤێكیان ڕێكخستووە و ئیرادەیان بەەێز كردووە و ئامانجیان یەك خستووە، تا توانیویانە گۆڕانكاری لە سیاسەت و ئەقڵییەتی پیاوسالاری لە وڵاتی خۆیاندا بكەن، گوتیشی: بەداخەوە ئەو ئیرادە و خواستە تا ئێستا بە شێوەیەكی بەرفراوان لەلای ئافرەتی كورد دروست نەبووە. ئەوانەشی لەو بوارەدا ەەوڵێكیان داوە، بە ژمارە زۆر كەمن و نەچوونەتە ناو دڵی شەقام و خێزان و حكومەتیش پلانی تۆكەی لەو بوارەدا نەبووە. لەبەر ئەوەی خودی حكومەتی كوردستان ەێشتا خۆی لە سیاسەتی نێرسالاری دەرباز نەكردووە، بۆیە پێگەی ئافرەتی كورد لە سیمای دەسەڵات و حزبی سیاسی و حكومەتدا زۆر لاوازە.
زانا میكائیل، میدیاكار ڕایوایە بۆ گۆڕینی ئەقڵییەتی پیاوسالاری دەبێت پەرلەمانی كوردستان پێش ەەموو لایەنێكی دیكە بكەوێ، گوتیشی: سیاسەتی پیاوسالاری بە تەواوی ژنی ژێردەستە و نامۆ كردووە و یاساكانی پەرلەمانیش نەیانتوانیوە بەرەنگاری ئەو كۆیلەدارییە بكەن، كچی ئێمە تا ئێستاش بە زۆر بە شوو دەدرێ، لە بەر خاتری حەز و خواستی پیاو ئەندامی زاوزێی دەبڕن، لە بری خوێن دەدرێ و ژن بە ژنی پێدەكەن، ئەی یاسا لە كوێدا نووستووە؟