پێشوازی لە رۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان دەكرێ
November 26, 2014
کۆمەڵایەتی
ئامارەكان تەكاندەرن
توندوتیژییەكان بەرامبەر بە ئافرەتان لەمێژ ساڵە بۆتە دیاردەیەكی گشتگیر و تەنانەت كۆمەڵگە پێشكەوتووەكانیشی گیرۆدە كردووە. ئەگەر ئاوڕێك لە ئاماری توندوتیژییەكان بەرامبەر بە ئافرەتانی جیهان بدەینەوە، دەگەینە ئەو واقیعە و داتاكانی بەردەستیش سەلمێنەری ئەو راستییەن. بۆ نموونە بەپێی دوایین ئامارەكان 47%ـی ئافرەتانی ئوردن بە شێوەیەكی بەردەوام لەلایەن هاوسەرەكانیانەوە رووبەڕووی لێدان دەبنەوە، 95%ـی قوربانیانی توندوتیژی لە وڵاتی فەڕەنسا ئافرەتن، لە هەر 10 ئافرەتی هندستان هەشتیان قوربانی توندوتیژییەكانن. لە راپرسییەكیش كە 3000 پیاوی كڕواتی تێیدا بەشدارییان كردووە، دەركەوتووە كە 85%ـی ئەو پیاوانە لە ئافرەتیان داوە. لە میسر لە هەر سێ ئافرەت ئافرەتێك لەلایەن مێردەكەیەوە رووبەڕووی لێدان بۆتەوە. ساڵانە لە تێكڕای جیهان 120 ملیۆن كچ رووبەڕووی خەتەنەكردن دەبنەوەو700 هەزار ئافرەت دەستدرێژی سێكسی دەكرێتەسەریان .لە وڵاتی بەنگلادش رێژەی كوشتنی ئافرەت بە دەستی هاوسەرەكەی 50%ـی رێژەی كوشتن لەو وڵاتە پێكدە هێنێت. لە بەریتانیا لەهەر خولەكێككدا ئافرەتێك پەیوەندی بە پۆلیس دەكات بۆ یارمەتی كە رووبەڕووی توندوتیژی خێزانی بۆتەوە. لە خوارووی ئەفریقیا رۆژانە 1411 ئافرەت دەستدرێژی سێكسیان دەكرێتە سەر، ئەوەش بەرزترین رێژەی لە جیهاندا تۆمار كردووە.
دوا وێنەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان
رووبەڕووبوونەوەی توندوتیژی لە ناوەندەكانی كاركردنی ئافرەتان بەتایبەت ئەو ئافرەتانەی لە ماڵەكان كار دەكەن، بۆتە سەرباسی پێشێلكارییەكانی مافی ئافرەتان و دواوێنەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان لەسەر ئاستی جیهان، بە كۆیلەكردنی سەدان پاكیزەی كوردی ئێزیدییە كە لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە لە موسڵ و رەقە مامەڵەی كڕین و فرۆشتنیان پێوە دەكەن!
ئەو ئامارە تەكاندەرانە، هێما بۆ ئەوە دەكەن كە ئافرەت وەك نیوەی كۆمەڵگە هێشتا لە بەردەم مەترسییەكی زۆردان و نەیانتوانیوە بە سەرەتاییترین مافەكانیان شاد ببنەوە، ئەوەش لە حاڵەتێكدایە كە ئافرەت وەك كائینێكی میهرەبان و بە ویژدان و ئاشتیخواز و دایكێكی بەرپرسیار لە پەروەردەی نەوەكانی دواڕۆژ و گەشەی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی جێدەست و ماندووبوونیان حاشا هەڵنگرە و رۆڵی مەزن دەگێڕن.
ئافرەتان زياتر بوونەتە سووتەمەنی شەڕ
كۆمەڵناس روفیا رەمەزان عەلی، وەك چالاكێكی دوورەوڵات و دانیشتووی سوید، وێڕای بەرزنرخاندنی دیاریكردنی رۆژی ٢٥ی نۆڤەمبەر وەك رۆژی نێونەتەوەیی قەدەغەكردنی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان، بە پێویستی دەزانێت «چالاكان و تێكۆشەرانی بواری خەباتی یەكسانیخوازی نەك تەنیا لەو رۆژەدا، بەڵكو لە هەموو رۆژانی ساڵدا هەوڵ و تێكۆشانی خۆیان زیاتر وەگەڕ بخەن بۆ ئەوەی بتوانن جیاوازییە رەگەزییەكان بنبڕ بكەن».
ئەو كۆمەڵناسە تایبەت بۆ گوڵان دەڵێت: «لە جاڕنامەی جیهانی مافی مرۆڤدا ئاماژە بەوە كراوە كە هەموو ئینسانێك ئازد لە دایك دەبێت و دەبێت ئازاد بژی و ژن و پیاویش لە یەكتر جیا نەكراوەتەوە، بۆیە پێویستە ئەو یەكسانییە لە مافەكاندا جێگیر بكرێ و لە هەموو كۆمەڵگەیەك بە یاسا پشتیوانی لێ بكرێ، بۆ ئەوەی مافی ژن لە مافی مرۆڤ جیا نەكرێتەوە، بەڵام بەداخەوە لە سەدەی ٢١یشدا هێشتا نیوەی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی كە ژنانن پەراوێز خراون و هەموو چەشنە توندوتیژییان چ لەناو خێزان و چ لەناو كۆمەڵگەدا دەرهەقیان دەكرێت، تەنانەت لە شەڕەكانیشدا وك لاوازترین توێژ سەیری ئافرەت كراوە و بەئاسانی هێرشیان كراوەتەسەر و بوونەتە سووتەمەنی شەڕ، بۆ نموونە لە شەڕەكانی بۆسنا نزیكەی پێنج هەزار ژن دەستدرێژی سێكسییان كرایە سەر. لە لادێكانی كۆسۆڤۆ ٣٠%تا ٥٠%ی ژنان لەلایەن میلیشیا سربییەكانەوە دەستدرێژییان كرایەسەر، هەر ئەمساڵ لە هێرشەكانی داعش بۆ سەر شنگال كچان و ژنانی ئێزیدی كەوتنە بەر دەستدرێژی تیرۆریستانی داعش و بەدیل گیران و دواتر لە بازاڕەكانی موسڵ و رەقە هەڕاج كران».
روفیا لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا باسی ئەوە دەكات كە بەپێی دوائامارەكان «یەك لە سێی ژنانی جیهان لە ژیانیاندا بە شێوەیەك لە شێوەكان توندوتیژییان بەرانبەر كراوە»، گوتیشی: «لە وڵاتی سوید كە لە پاراستنی مافی یەكسانی ژن و پیاودا تا راددەیەكی بەرچاو پێشكەوتنی بەخۆیەوە بینیوە، كەچی تەنیا لە یەك ساڵدا ٢٢٧٠٠ راپۆرتی توندوتیژی دژ بە ژنان تومار كراوە. بەپێی وتەی ئەوكەسانەی لەم بوارەدا ئیشیان كردووە ئەمە تەنیا ٢٢% تا ٢٥%ی ئەو كەسانەن كە توندوتیژيیان لەگەڵ كراوە. بەداخەوە توندوتیژیی ناو خێزان لەنێو كومەڵگە جۆراوجۆرەكاندا وەك شتێكی ئاسایی سەیر دەكرێ، بۆیە هیچ ئامارێكی باوەڕپێكراو نییە كە رێژەی ئەو توندوتیژییانە بە تەواوی دەستنیشان بكات. ئەو ژنانەش وا ئامادەن هەموو زوڵم و زۆرێك قبووڵ بكەن، بە مەرجێك بتوانن لای ماڵ و منداڵیان بمێننەوە، ژمارەیان كەم نییە، یەكێك لە هۆكارەكانی ئەم دیاردەیەش ئەوەیە كە زۆرینەی ژنان، یان بە مافەكانی خۆیان ئاشنا نین، یان بە هۆی نەبوونی داهاتی سەربەخۆ و دەستكورتییەوە، یان بۆ پاراستنی شیرازەی خێزانەكەیان ناچار رێگەی بێدەنگی هەڵدەبژێرن، بۆیە لەكاتێكدا دەیەی یەكەمی سەدەی ٢١ تێپەڕ دەكەین، بەداخەوە هێشتا ژنان لە سەرەتاییترین مافەكانی خۆیان بێبەشەن. لە چەندین وڵاتی دنیادا مافی شارۆمەندی و یەكسانی لە دەرفەتی كاردا بۆ ئافرەت بە فەرمی نەناسراوە، لە ئێران بەپێی یاسای ئەو وڵاتە زۆربەی ئەو پۆستانەی كە مافی بڕیاردانیان هەیە، لە ژنان قەدەغە كراوە و تەنانەت لە زۆربەی یارییە وەرزشیەكان بێبەشن و مافی جیابوونەوەشیان نییە، لە بەرامبەر تەڵاقیشدا مەرجی پیاو ئەوەیە كە ژنەكە دەست لە هەموو مافە یاساییەكانی خۆێ هەڵبگرێ. مافی میرات بۆ ژنان نیوەی پیاوانە و زۆرجاران لەلایەن پیاوانی ماڵیشەوە ئەم نیوە مافەش بە بیانووی جۆراو جۆرەوە لە ژنان زەوت دەكرێ. هەروەها لە هەموو كۆمەڵگەیەكی نەریتی و عەشایەری دوای جیابوونەوەی هاوسەری مافی سەرپەرشتیی منداڵ بە دایك نادرێ، ئەگەر بە هەڵكەوتیش منداڵەكەی پێبدەن، بە هۆی دەستكورتییەوە ناتوانێ سەرپەرشتی منداڵەكەی لەئەستۆ بگرێت، یانیش بەو مەرجە منداڵی پێدەدرێت كە شوو نەكاتەوە و بەدیار ئەو منداڵەوە دابنیشێ، ئەگەر بڕیاری شووكردنی دا، منداڵەكەی لێ وەردەگرنەوە.
روانگەی ئیسلام و پیاوانی ئایینی
لە سەر توندنیژی دژی ئافرەتان
مامۆستا جەعفەر گوانی پێشنوێژ و وتارخوێنی مزگەوتی دكتۆر نەریمان لە گەڕەكی هەولێری نوێ، سەبارەت بە هەمان پرس تایبەت بۆ گوڵان دەڵێت: «ئەگەر لە روانگەی ئیسلامەوە تەماشای ریزگرتنی ئافرەت بكەین، ئەو دوو فەرموودەی پێغەمبەر (د.خ) بەسە كە دەربارەی ئافرەت فەرموویەتی: ئەو پیاوانەی رێز لە ئافرەت دەگرن كەسانێكی بەڕێزن، بەپێچەوانەوەش ئەوانەی سووكایەتی بە ئافرەت دەكەن كەسانێكی سووك و ریسوان، دیسان لە سەرەمەرگدا و لەدوا حەجی ماڵئاواییدا پێغەمبەر(د.خ) دەفەرموێ: دوا وەسیەتم بۆ ئێوەی پیاوان ئەوەیە كە لە خوا بترسن دەرهەقی خێزانەكانتان و باش بن لەگەڵیان، لەلایەكی دیكەوە هەڵسوكەوتی پێغەمبەر (د. خ) لەگەڵ هاوسەرەكانی هەڵسوكەوتێكی زۆر نەرم بووە و تەنانەت لە كاروباری ناو ماڵ یارمەتی خێزانەكانی داوە و چێشتی لەگەڵ لێناون و نانی كردووە، كە كەم پیاو لە ئێستادا ئەو جۆرە هەڵسوكەوتە ئەنجامدەدات، بەداخەوە هەڵسوكەوتی چەوتی هەندێ لە موسڵمانان وایكردووە، ئەو توندوتیژییەی كە ئەمڕۆ هەیە بدرێتە پاڵ ئیسلام».
پەرلەمان و حكومەت كاری گرنگیان بۆ بەرنگاربوونەوەی توندتیژی كردووە
یاساناس هێڤی جۆڵا، كە هاوكات چالاكی بواری مافەكانی ئافرەتە، هێما بۆ ئەوە دەكات، توندوتیژی دژ بە ئافرەت یەكێكە لەو دیاردە ناشارستانییانەی كە لە سەردەمانێكی كۆنەوە بە شێوازی جۆراوجۆر لە ناو كۆمەڵگە جیاوازەكانی جیهاندا پیادە كراوە، گوتیشی: «توندوتیژی خێزانی بریتییە لە هەر كردەوەیەك، یان هەڕەشەیەك لە چوارچێوەی خێزاندا كە دەشێت زیانی جەستەیی، یان دەروونی لێ بكەوێتەوە بۆ سەر تاك و رێگری لە ئازادییەكانی بكات و هەندێك جاریش ببێتە هۆی لەدەستدانی ئەندامێكی جەستە، یاخود مردنی، ئاشكراشە دیاردەی توندوتیژی دیاردەیەكی تایبەت بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نییە، بەڵكو ئەگەر بگەڕێينەوە بۆ سەرژمێرییەكانی رێكخراوی تەندروستی جیهانی، دەبینین لە زۆربەی وڵاتانی رۆژئاوا نموونەی سوید و هۆڵەندا و بەریتانیا و تەنانەت لە وڵاتێكی زلهێز و پێشكەوتووی وەك ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش ئەم دیاردەیە بە رێژەیەكی دیار بەرچاو دەكەوێت و رۆژانە چەندین داوا تۆمار دەكرێت، بەڵام ئەگەر بێینە سەر لایەنی جیاواز لە نێوان كۆمەڵگەكانی رۆژئاوا و كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست جیاوازییەكە لەوەدا خۆی دەبینێتەوە كە تاكەكانی كۆمەڵگەی رۆژئاوا درك بە مافەكانی خۆیان دەكەن و ئاستی رۆشنبیرییان گەیشتووەتە ئەو راددەیەی كە نەترسن لە داواكردنی مافەكانی خۆیان و پەنابردن بۆ یاسا و بنكەكانی پۆلیس بۆ بەدەستهێنانی ئەو مافە، لە كاتێكدا لە كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی و بەتایبەتی لە كۆمەڵگەی كوردەواریدا پیاوسالاری ترسێكی گەورەی لە دڵی ئافرەتاندا دروستكردووە و بە جۆرێك خراوەتە مێشكیانەوە كە داواكردنی مافی خۆیان، یاخود پەنابردن بۆ كەسێك لە دەرەوەی خێزان ئەگەرچی یاساش بێت، كارێكی ناشیاو و عەیبە، بە درێژایی مێژووش ئەم جۆرە بۆچوونانە رەگی داكوتاوە لە ناو خێزانەكاندا بە جۆرێك كە پێویستی بە گۆڕینی نەوەیەك هەیە بۆ كاڵكردنەوەی ئەم بیروبۆچوونانە، بەڵام جێی دڵخۆشییە پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان كاری گرنگیان لە بواری بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژبە ئافرەتان كردووە، جا چ بە دەركردنی یاسا بێت، یان بە كردنەوەی ناوەندەكانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی، یاخود ساڵانە تەرخانكردنی (16) رۆژ بۆ چڕكردنەوەی كار و چالاكییەكان و ئامادەكردنی ئامارەكان لەسەر ئەم بابەتە و بە بەردەوامی بڵاوكردنەوەی رۆشنبیری گشتی و بەكارهێنانی میدیاكان بۆ گەیاندنی رۆشنبیری یاسایی بە تاك و خێزان سەبارەت بە مافەكانی ئافرەت، لەلایەكی دیكەوە دەبینین رێژەیەكی بەرچاو لە ئافرەتان لە دەرەوەی ماڵ كار دەكەن و رۆڵی ئافرەت زیاتر بەهەند وەرگیراوە و پۆستی بەرچاویان هەیە لە دام و دەزگا حكوومییەكان و رێكخراو و كۆمەڵە و دەزگاكانی راگەیاندن، ئەمانەش هەمووی ئاماژەن بۆ گۆڕانكاری لە بیروبۆچوونی تاكەكان و كرانەوەی زیاتر بە رووی گۆڕانكارییەكاندا و هاوكاری و پاڵپشتیكردنی زیاتر لەلایەن پیاوانەوە بۆ ئەم پرۆسەیە، چونكە بمانەوێ و نەمانەوێ پێشكەوتن و گۆڕانكاری بە یەك لایەن ئەنجام نادرێ، بەڵكو پێویستی بە هاوكاری و دەست لەناو دەستی سەرجەم لایەن و چین و توێژە جیاوازەكانی كۆمەڵگە بە هەر دوو رەگەزەوە هەیە».
ئامارەكانی بەڕێوەبەرايەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی
لەلای خۆیەوە بەڕێوەبەری بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان (رائیدی مافپەروەر ژیلەمۆ عەبدولقادر) لە ئاخافتنێكی تایبەتدا بۆ گوڵان، جەختی لەوە كردەوە كە «بەپێی ئامارەكان رووداوە كۆمەڵایەتییەكان كە دەرهاوێشتەی توندوتیژین لە كەمبوونەوەدایە، لەبەرامبەردا رێژەی سكاڵا تۆماركردن زیادی كردووە، ئەوەشی بە «حاڵەتێكی تەندروست و جۆرێك لە خۆبەتاڵكردنەوە» ناوبرد. گوتیشی: «خۆشبەختانە ئاستی هۆشیاری ئافرەتان لەبەرزبوونەوەدایە و زیاتر لە پەنابردن بۆ خۆسووتاندن و خۆكوشتن، سكاڵای یاسایی تۆمار دەكەن و سكاڵاكانیش لەسەنتەری راوێژكاری خێزانی و تەواوی نووسینگەكانمان بە سەرپەرشتی توێژەرانی كۆمەڵایەتی و یاساناسان كێشەكانیان چارەسەر دەكرێت، ئەو كێشانەش كە پێویست دەكات دادگای لێ ئاگادار بكرێتەوە لە رێگەی لیژنەی ئاشتەوایی چارەسەری كێشەكانیان دەكرێت، كە هەر یەك لە ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان و سەندیكای پارێزەران و یەكێتی زانایان و وەزارەتی ناوخۆ و كاروباری كۆمەڵایەتی و تەندروستی سەرپەرشتی لیژنەی ناوبراو دەكەن».
رائید ژیلەمۆ زیاتر گوتی: «هەموو ئەو مافانەی كە لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیدا هاتووە، مافی كەسین، ئەگەر ئافرەتێك توندوتیژیشی بەرامبەر بكرێ، مادام سكاڵا تۆمار نەكات، ئێمە ناتوانین هیچ بۆ ئەو ئافرەتە بكەین». ئەوەشی ئاشكرا كرد كە «لە 10 مانگی یەكەمی ئەمساڵ 2169 سكاڵا لە رێگەی بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی و نووسینگەكانی سەر بەم بەڕێوەبەرایەتییە تۆمار كراون، كە 949 كێشە لەم كێشانە چارەسەر كراوە و كەیسەكانیان داخراوە، ئێستاش 717 كێشە لە ژێر لێكۆڵینەوەدایە، 503 كێشە لە رێگەی لیژنەی ئاشتەوایی رەوانەی دادگا كراوە، هەروەها كوشتنی ئافرەت 16 حاڵەت و خۆكوشتن 12 حاڵەت و سووتانی قەزاوقەدەر 64 و خۆسووتاندن 26 حاڵەت بووە، بەڵام لە 10 مانگی یەكەمی ساڵی رابردوو 1329 سكاڵا تۆماركراون، 23 كوشتنی ئافرەت، 15 خۆكوشتن، 85 سووتانی قەزاوقەدەر، 42 خۆسووتاندن هەبووە»،
گوتیشی: «زۆرینەی كێشەكانمان كێشەی نێوان هاوسەرانە جگە لەوەی هۆكارەكانی پەیوەندیكردن بە تایبەت مۆبایل گرفتی زۆری لەناو خێزانەكان دروستكردووە»، نیگەرانی خۆیشی لەوە دەربڕی كە «حكومەتی هەرێم تا ئێستا هیچ بودجەیەكی بۆ چالاكییەكانی ئەو یادە تەرخان نەكردووە كە ساڵانە لە رۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی 16 رۆژی بۆ تەرخان دەكرا».
چیمەن قەرەداخی چالاكی كۆمەڵی مەدەنی لە فنلەندا، رایوایە لە كوردستان توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەتان رێژەیەكی بەرزی هەیە و هەرلەو بارەیەوە دەڵێت: «ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ بنەماكانی توندوتیژی دەبینین لە كوردستان زۆربەی خێزانەكان دەگرێتەوە، چونكە توندوتیژی تەنها كوشتن و لێدان و سووتان نییە، توندوتیژی، بەرزكردنەوەی دەنگە بەسەر بەرامبەردا، هەڕەشەیە، بێدەنگكردن و خەفەكردنە، پاڵپێوەنان، دڕاندنی هەرشتێك لەكاتی هەڵچووندا، شكاندنی شمەك، سێكس بەزۆر، یان بەبێ رەزامەندی هاوسەر، ئەمانە و زۆر شتی دیكە لە زۆربەی خێزانەكان و شوێنی كار و ناو كۆمەڵگەدا روودەدات. كۆمەڵگەی نەریتی و باوكسالاری و ئاوێتەكردنی دین و دەوڵەت كەلتوورێكی كۆنەخوازیی و ژنكوژی بۆ كۆمەڵگە درووست كردووە، كە تەنانەت بە كۆیلە دەكرێن، كە نموونەی بەرچاویان كچانی بێتاوانی كوردی ئێزیدی بوون كە داعش مامەڵەی كڕین و فرۆشتنیان پێوە دەكات، جیا لەوەش لەناو كۆمەڵگەی كوردیش ژنان و كچانی كورد لە هەموو كات زیاتر رووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە، جێگەی داخە كورد نیشانەی پرسیاری بۆ جیهان دروستكردووە، كە بۆ پاراستنی شەرەف ژن دەكوژن و شەرەفی خێزان لە سێگۆشەیەكدا دەبینن، راستە لە ئەوروپاش توندوتیژی هەیە، بەڵام دەوڵەت پشتیوانی قوربانییە، بەڵام لە كوردستان بەپێچەوانەوە جێگەیەكی شیاو و باوەڕپێكراو بۆ قوربانییانی توندوتیژی بوونی نییە، یاسا بە تەواوی پشتیوانی ژنان ناكات، كەمكاریی دەوڵەتیش لە بواری وشیاركردنەوەی تاكی كۆمەڵگە وایكردووە كە ئافرەتان بەردەوام رووبەڕووی توندوتیژی ببنەوە».
روفیا رەمەزانیش جەخت لەوە دەكاتەوە كە لە «ژێر ناوی شەرەف و نامووس رۆژانە دەیان ژن بەو پەڕی دڵڕەقییەوە دەكوژرێن و رادەی خۆكوژی لەناو ژناندا بە رادەیەكی زۆر پەرەی سەندووە. یاساكان لە كێشە خیزانییەكاندا بە بێ پرسینەوە لە ژن لایەنی پیاوان دەگرن. لە زۆربەی وڵاتە ئیسلامییەكانیشدا كوشتن لەسەر شەرەف سزای نییە، هەروەها نەخوێندەواری یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانە و ژنی دایك كە ئەركی گەورەكردن و پەروردەی لە ئەستۆیە، چۆن دەتوانێ منداڵی ئازاد و بەختەوەر پەروەردە بكات، كاتێك خۆێ بەهۆی نەخوێندەوارییەوە دیلی ئەو فەرهەنگ و كەلتوورە دواكەوتووەیە كە مافەكانی خوێ ناناسێت، سێ یەكی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی نەخوێندەوارن، ٦٠%ی ئەم رێژەیەش ژنانن، نەخوێندەواری ژنان لەلایەن یونسكۆوە وەك هۆی سەرەكی گەشەنەكردنی كومەڵگە بەتایبەتی لە وڵاتانی جیهانی سێیەم ئاماژەی پێكراوە». سەبارەت بە رێكارەكانی چارەسەریش گوتی: «٢٥ـی نۆڤەمبەر وەك رۆژی جیهانی دژی توندوتیژی دژی ژنان دەستنیشان كراوە و پێویستە ئەوە هاندەرمان بێت، بۆ ئەوەی هەموو چالاكانی بواری مافەكانی ژنان و ئازادیخوازان بۆ هەڵوەشاندنەوەی هەموو چەشنە هەڵاواردنێكی رەگەزی هەوڵبدەن، تێبكۆشن بۆ دەستەبەركردنی یەكسانی بە دانانی یاساگەلێك كەوا مافی هەموو ئینسانەكان بەبێ جیاوازی تێیدا رەچاو بكرێ. دەبێ هەڵسوڕاوانی ژنان هەموو رۆژێك وەك ٢٥ـی نۆڤەمبەر چاو لێبكەن و هیچ كات پێیانوا نەبێت كە ئێستا كاتی قسەكردن لەسەر ئەو مسەلەیە نییە، چونكە تا ئێستاش ژنێك بە دەستی بنەماڵەكەی دەكوژرێ، كچێك لە رێگەی قوتابخانە، یان ماڵ دەستدرێژی دەكرێتە سەری، ژنێك بەپێی دابونەریتی كۆنی كۆمەڵگە ناقس دەكرێ، یان لە گۆشەی بەندیخانەیەكدا تا هەتا هەتایە بەند دەكرێ بۆ ئەوەی لە كوشتنی بنەماڵەكەی رزگاری بێت، یان بە تەمای ئەوەیە حوكمی شەرعی لە سەر جێبەجێ بكرێ. بۆیە پێویستە پەرەسەندن و گەشەپێدانی كەلتووری مودێرن و یەكسانیخواز بكەینە ئامانج و خەباتی بۆ بكەین، خەبات بۆ گۆڕانی هەموو ئەو یاساگەلە كە دژ بە مافی ژنان نووسراون، خەبات بۆ دابینكردنی ئابووری بە مەبەستی سەربەخۆیی ئابووريی ژنان و مافی مروڤ لە هەموو ماڵێكدا رەچاو بكرێت».
پێویستە بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی ببێتە بەشێك لە پڕۆگرامی خوێندن
هەروەها یاساناس هێڤی جۆڵا بە پێویستی دەزانێت «حكومەتی هەرێم زیاتر گرنگی بە بواری پەروەردە و بڵاوكردنەوەی رۆشنبیری یاسایی سەبارەت بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی و بڵاوكردنەوەی لە سەرجەم قۆناغەكانی خوێندندا بدات و هاوكات دەڵێت: «پێویستە بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی ببێتە بەشێك لە پڕۆگرامی خوێندن و بە فیلمی دیكومێنتاری و كار و چالاكی جۆراوجۆر منداڵان و نەوەی داهاتووی كوردستان فێری یەكسانی و رێزگرتنی رەگەزی بەرامبەر بكرێن و رابهێندرێن لەسەر زمانی گفتوگۆ و بەرزنرخاندنی كاری بەرامبەر، تاكو بۆ خۆیان و بۆ داهاتووی كوردستان تاكێكی تەندروستیان لێ بەرهەم بێت».
چیمەن قەرەداخیش چارەسەرەكان دەخاتە ئەستۆی حكومەت و دەڵێت: «هەموو چاكسازییەك لە دەوڵەتەوە دەستپێدەكات، دوورخستنەوەی دین لە دەوڵەت، رۆشنبیركردنی كۆمەڵگە هەر لە باخچەی ساوایانەوە تا دواقۆناغەكانی خوێندن بەرامبەر بە نەهێشتنی جیاوازیی رەگەزی، رۆشنبیركردنی دەزگای پۆلیس بۆ هاوكاریكردنی قوربانی و سزادانی تاوانبار و نەهێشتنیی سوڵحی عەشایەری و زۆر شتی نەرێنی دیكە لە ئەستۆی حكومەتدایە».
