یەك منداڵ، یەك مامۆستا، یەك پێنووس و یەك پەرتووك دەتوانێت دنیا بگۆڕێت

دەمەوێ ئەو رۆژە ببینم كە هەموو منداڵانی جیهان بە بێ جیاوازی بخرێنە بەر خوێندن، چونكە كاتێك تاڵیبان لە سوات بوون، هیچ كچێك مۆڵەتی خوێندنی نەبوو، منیش ئازاری زۆرم لەو رووەوە بینی، تەنیا دوو بژاردەشم هەبوو: یان دەبوو بێدەنگ بم و یانیش دەنگ هەڵبڕم و بكوژرێم، من بژاردەی دووەمم هەڵبژارد، چونكە ئەو كات دەمویست ببم بە پزیشك، ئێستاش بڕیارم داوە ببم بە سیاسەتوانێكی باش، ئەگەر رێگەی دووەمم هەڵنەبژاردایە، دەبووایە نەچمە قوتابخانە و لە تەمەنی 13 یان 14 ساڵی مێرد بكەم و نەتوانم خەونەكانم بەدی بێنم

بەپێی جاڕنامەی گەردوونیی مافەكانی منداڵ، هەر كەسێك تا تەمەنی 17 ساڵ و 11 مانگ و 29 رۆژیش (ژێر تەمەنی 18 ساڵ) بە منداڵ هەژمار دەكرێ، لێ لە سەدەی بیست و یەكی هەزارەی سێیەم، مەلالە یوسفزای (كچە پاكستانییەكی تەمەن 17 ساڵ) كە بە هۆی منداڵی و باڵای كورتی بۆ پشت هەر مینبەرێك چووە بۆ پێشكەشكردنی وتار، مینبەرەكە بەرزتر بووە لە باڵای، دەبێتە براوەی خەڵاتی (نۆبڵ)ی ئاشتی و دەیسەلمێنێت كە ئاشتی و ئاسایشی جیهان یەكسانە بە خوێندن و بەهادان بە مەعریفە و نەهێشتنی جیاوازیی رەگەزی. هاوبەشبوونی مەلالە یوسفزای لە خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بۆ ساڵی 2014 لەگەڵ ئەندازیارێكی هیندستانی بە ناوی (كایلاش ساتیارتی) كە بڕوانامەكەی و ماندووبوونی رابردووی كردۆتە قوربانیی رزگاركردنی منداڵان و بۆ پتر لە 30 ساڵە وازی لە پسپۆڕی خۆی هێناوە و رێكخراوێكی بە ناوی (منداڵان رزگار بكەن) دامەزراندووە، كە تا هەنووكەش ئەو رێكخراوە خێرخوازییە لە پێناوی نەهێشتنی بارزگانیكردن بە منداڵان، لێبڕاوانە چالاكی دەكات، جارێكی دی سەلمێنەری ئەو واقیعەیە كە منداڵان بە بێ جیاوازیی رەگەزی و بە دەستەبەركردنی مافەكانیان و بە خوێندن و پەروەردەی تەندروست، دەتوانن كۆمەڵگەی جیهانی بەرەو یەكسانبوونی دەسەڵات بە مەعریفە پاڵ پێوە بنێن و كۆتایی بە شەڕی ئاگر و ئاسن و ئاسمیلەكردن و داگیركاری بهێنن.
سەرفراز نەقشبەندی، نووسەر و رۆژنامەنووس و چاودێری سیاسییە و یەكەم سەرنووسەری ئافرەت بووە لە باشووری كوردستان، كە لە بارەی مەلالە یوسفزای، تایبەت بۆ گوڵان بەمجۆرە رای خۆی دەردەبڕێت: «گەورەترین خەلات بۆ (مەلالە یوسفزای) بە لای منەوە ئەوەیە كە بیر و وباوەڕی خۆی كرد بە كردار و بەهرەمەندی و ئازایەتیی خۆی نواند. چونكە كەسانی ژێهاتی و بەهرەدار كە هەنگاو دەنێن، بیر لە خەڵاتكردن و ناوداری ناكەنەوە، بەڵكو هەوڵدەدەن ئەو كردارییە بكەن كە بڕوایان پێی هەیە. ئەو كچە گەنجەش كاتێك سەرقاڵی خوێندنی وانە بووە لە خوێندنگەكەی، ئاگادار كراوەتەوە كە براوەی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتییە».

نەقشبەندی رای وایە مەلالە یوسفزای بە وەرگرتنی ئەو خەڵاتە جیهانییە رووداوێكی مێژوویی لە سەر ئاستی جیهان تۆمار كردووە، هۆكارەكەشی بە دوو خاڵ دەستنیشان دەكات: «یەكەمیان تەمەن، دوومیان ئەو كۆمەڵگە و ژینگەیەی كە تێیدا ژیاوە». هێما بۆ ئەوەش دەكات كە لە وڵاتانی بەر هێرشی تیرۆریستان بە دەگمەن مرۆڤ دەتوانێت لە ناو ئەم هەموو توندوتیژی وپاشكەوتنەدا، خۆی وەك كەسایەتییەكی ئازاد بسەلمێنێت و بەردەوام بێت، گوتیشی: «مەلالە حاڵەتێكی تایبەتە بە هەموو جۆرە مانایەكەوە، بۆ هەموو دنیای سەلماند كە نە سنوور و نە تەمەن ونە ئازار ناتوانن رێ لە ئیرادەی مرۆڤ بگرن».
لە لای خۆیەوە د. رۆئیا تلووعی، مامۆستای زانكۆ لە ئەمریكا، سەبارەت بە هەمان پرس تایبەت بۆ گوڵان دەڵێت: «مەلالە یوسفزای ئەو كچۆڵە پاكستانییە تا لێواری مەرگ چوو، بۆ ئەوەی دژ بە ئایدیای دواكەوتووی ژن بە كەمزانی راوەستێ». گوتیشی: «بردنەوەی خەڵاتی ئاشتیی نۆبڵ لە لایەن (مەلالە)وە فرمێسكی شادی خستە چاوانم. هەستی شانازی بە هەبوونی نەوەیەكی گەنجی كچانی بوێر لە سەرانسەری دنیا و بەتایبەت لە ئاسیا تەواوی وجوودمی داگرت، كە لە خەمی ماف و سەركەوتنەكانی ژنانن و هەوڵی دەستەبەركردنی مافە زەوتكراوەكانیان دەدەن».

د. تلووعی لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا وێڕای ئەوەی سەرسامیی خۆی بۆ كارامەیی مەلالە دەردەبڕێت، دەڵێت: «ئەوەندەی من لە پاكستانییەكانی ناو ئەمریكام بیستووە و بڕێكیانم دیوە (لە شۆفیرەوە تا مامۆستای زانكۆ و تەنانەت نوێنەری پەرلەمان) وا تێگەیشتووم كە خوێندنی سەرەتایی و مامناوەندی و ناوەندی لە پاكستان بەخۆڕایی نییە و خەڵك دەبێ پارەی بۆ بدەن. بە هۆی هەژاری و منداڵباریی بنەماڵەكانیش زۆر منداڵ و بە تایبەت كچان لە مافی خوێندن بێبەشن. جگە لە هەژاری و كەمداهاتی، ئایدیۆلۆژیی ئیسلامی توندڕەویش بەربەست لە بەردەم خوێندەواریی ژنان دروست دەكات، هەروەها بیستوومە زۆر لەو منداڵانە بۆ یارمەتیی ئابووریی بنەماڵەكانیان دەنێردرێن بۆ كاری دژوار. كچان دەنێردرێن بۆ كارەكەری و كڵفەتی و لەو ماڵانەی كەوا خۆیان بە پلەباڵا دەزانن، رووبەڕووی توندوتیژی و زۆر رەفتاری ناشایست دەبنەوە. بەس دوو دەقە چاوت بقوچێنی و خۆت لە جیاتی یەك لەو كچانە دانێی كە بە یەك دنیا هیوا و ئارەزووی منداڵانەوە لە خوێندن بێبەش بیت و لە بازنەیەكی داخراوی نەریتسالاری و ئایدیۆلۆژیی توندڕەوی ئایینی و مەزهەبی زیندانی بیت و ناچار بیت دژوارترین كار ئەنجام بدەیت و رۆژانە سەدان جار بە نزم دابندرێی، داخۆ چ حاڵێكت دەبێ؟ مەلالە یوسفزای لە كۆمەڵگەیەكی وادا سەرهەڵدەدات. تا پای مەرگ دەچێ، بەڵام دەستبەرداری ئەو ئامانجە مەزنەی خۆی نابێت، كە پێویستە لە كۆمەڵگەی خۆی و كۆمەڵگەی جیهانیدا مافەكانی منداڵ بەگشتی و كچان بەتایبەتی مسۆگەر بكرێ و هیچ منداڵێك لە خوێندن بێبەش نەكرێ، ئەو پەیامەشی بە گوێی جیهان گەیاند. بۆیە دەڵێم: سەدان جار پیرۆزی بێ ئەم خاتوونەی كەوا ئێستا بووەتە نموونەی ئیرادە و خۆڕاگری و خەبات بۆ ژن و كچی جیهان. كۆمەڵگەی مەلالە نەك دژە ژنە، بەڵكو گرفتاری وەهمی پیلانیشە. لە چەند رۆژی رابردوودا لە هەواڵەكانی «بی بی سی»دا كە لە رادیۆ «ئێن پی ئار»ی ئەمریكا بڵاو دەكرایەوە، موقابەلەی پیاوێكی پاكستانی دەكرا. كابرا دەیگوت: (مەلالە قەت فیشەكی لێنەدراوە و بریندار نەكراوە! دەیگوت: مەلالە و باوكی بازرگانن و. ئەو وشانە دەفرۆشن كە لە وڵاتانی رۆژئاوا كڕیاریان هەیە. ئەوەی دەیڵێن گشتی چیرۆك و ئەفسانەیە بۆ خەڵەتاندنی كچانی بە حەیای پاكستانی بۆ ئەوەی هار و روودار بن و مەلالە بكەن بە نموونەی خۆیان)!
كاتێك گوێم لەو رستانە دەگرت، هەستی رێزم بۆ مەلالە دەیان بەرابەر بوو. چونكا بە خانمێكی یاخی دەزانم لە كۆمەڵگەیەك كە باوەڕ و متمانەی تێدا نییە و تووشی نەخۆشی وەهمی و پیلانە، لەگەڵ ئەوەشدا كە نەیانتوانی كۆتایی بە ژیانی مەلالە بێنن، ئێستا دەیانەوێ بە پیلان تۆمەتی جۆراجۆری بدەنە پاڵ. بەڵام من سەری رێز و نەوازشم بۆ مەلالە و زۆر لە مەلالە بێ ناونیشانەكانی جیهان و بەتایبەت بۆ مەلالە بێ ناوەكانی كورد دادەنوێنم».

بێگومان ئەوەی هەر یەك لە سەرفراز نەقشبەندی و د. رۆئیا تلووعی باسیان كرد، خوێندنەوەی زۆر هەڵدەگرن. لە بەر ئەوەی مەلالە یوسفزای كەم تەمەنترین كەسایەتیی جیهانییە كە خەڵاتی جیهانیی ئاشتیی(نۆبڵ) وەردەگرێت. ئەو خانمە پاكستانییە لە 12ی جولای ساڵی 1997 لەدایكبووە. هەر لە تەمەنی مێرمنداڵییەوە چالاكی مافی مرۆڤ و منداڵان بووە و ئەندامی كەمپەینی خوێندنی كچانی پاكستانییە و لە ئۆكتۆبەری ساڵی 2012 لە كاتی گەڕانەوەی لە خوێندنگە بۆ ماڵەوە لە لایەن گرووپی تیرۆریستی تاڵیبانەوە هەوڵی تیرۆركردنی درا و بە توندی بریندار كرا. ئەو هەوڵە تیرۆریستییە كاردانەوەی گەورە و جیهانی لێكەوتەوە.

مەلالە لە وتووێژێكیدا رەخنە لە مەلاكانی تاڵیبان دەگرێت و باسی ئەوە دەكات كە كچان لە كاتی دەسەڵاتی تاڵیباندا لە ناوچەی سوات، بە بێ جلی فەرمیی قوتابخانە و بە جلوبەرگی ئاسایی و بە نهێنی دەچوونە قوتابخانە پەرتووكەكانیان لە ژێر سەرپۆشەكانیاندا دەشاردەوە، چونكە لەوە دەترسان تێزاب بە سەروچاویاندا بكرێ، یان لە لایەن میلیشیای تیرۆریستەوە بڕفێندرێن.
مەلالە یوسفزای نووسەری كتێبێكە بە ناوی (منم مەلالە) و تێیدا پێداگریی لە سەر ئەوە دەكات كە ناوەڕۆكی كتێبەكەی تەنیا چیرۆكی ژیانی خۆی نییە، بەڵكو چیرۆكی 61 ملیۆن منداڵە كە لە خوێندن و پەروەردە بێبەش كراون. رۆژنامەنووسی بەریتانی (كریستینا لەمب) داڕشتنەوەی بۆ كردووە و لە ماوەیەكی كەمدا لە سەر ئاستی جیهان ناوبانگی پەیدا كرد.
مەلالە یوسفزای بە هۆی چالاكییەكانی لە بواری مافی خوێندنی منداڵان خەڵاتی ئاشتی نۆبڵی ساڵی 2014ی لەگەڵ كایلاش ساتیارتی وەرگرت. یوسفزای گەنجترین خاوەن خەڵاتی ئاشتیی نۆبڵە و دوای عەبدولسەلام دووەمین پاكستانییە كە ئەو خەڵاتە وەردەگرێت.

مەلالە لە تەمەنی 11 ساڵیدا بە هۆی نووسینی بیرەوەرییەكانی لە بارەی گرووپی تیرۆریستی تاڵیبان كە بە نازناوی (گوڵ مەكی) لە بۆ بەشی زمانی ئۆردۆ لە (بی بی سی) دەنارد، ناوبانگێكی جیهانی بۆ خۆی دروستكرد. ئەوكات دۆڵی سوات لە لایەن تاڵیبانەوە بە رێبەرایەتیی مەولانا فەزڵوڵڵا داگیر كرابوو، یەكەم بڕیاری داگیركەریش داخستنی خوێندنگەكانی كچان بوو. 200 قوتابخانەشیان نەك هەر داخست، بگرە كاولیشیان كرد، بەڵام حكومەتی پاكستان دوای پاككردنەوەی ناوچەكە لە تاڵیبان خەڵاتی بوێری بەو كچە پاكستانییە بەخشی.
مەلالەی پاكستانی وەك قوربانییەكی دەستی تیرۆریستی تاڵیبان سەفەری بۆ زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا كرد و دواجار توانی لە ناو رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان پەردە لەسەر تاوانەكانی تاڵیبان هەڵماڵێت. ئەوەی جێی تێڕامانە ئەوەیە كە سەرەڕای ریسوابوونی تاوانەكانی تاڵیبان و دەوڵەتی ئیسلامیی داعش، كەچی ئەو رێكخراوە تیرۆریستییانە لە هەندێك وڵاتی وەك قەتەر و چەندین وڵاتی دیكەی عەرەبی نووسینگەی فەرمییان هەیە!
مەلالە لە پشت مایكی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكاندا باسی قەڵەم و كتێب و خوێندنی كرد، تاڵیبان و داعشیش بە چەكی قورس و سووك بەربەست لە بەردەم خوێندنی خانمان دروست دەكەن و تا هەنووكە دەیان و سەدان قوتابخانەیان تەقاندۆتەوە و سەری سەدان مامۆستاشیان بڕیوە. كەچی چەندین دەوڵەتی ناوچەكە، نەك هەر دژایەتی ئەو تاریكدڵانە ناكەن، بگرە پشتیوانیی هەمە جۆریشیان دەكەن!

مەلالە یوسفزای ئەو كچە چالاكەیە كە لە تەمەنی مێرمنداڵیدا و لە ئاستی دنیادا ناوبانگی پەیدا كرد و زۆر لە كەسایەتییە سیاسی و هونەرییەكانی جیهان پێی سەرسام بوون. رۆژنامەی یۆرۆ نیوز لە دواژمارەیدا ئاشكرای كرد كە مەلالە یوسفزای بڕیاری داوە سەردانی خێزانەكانی ئەو 200 كچە رفێندراوەی بوكوحەڕام بكات.
مەلالە لە هەڤپەیڤینێكیدا سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە یەكێك لەو كەسایەتییانە ناو دەبات كە پێی سەرسامە و دواتر باراك ئۆباما و هاوسەرەكەی و كچەكەی لە ماڵی خۆیاندا پێشوازی لێدەكەن. لەو دیدارەدا مەلالە داوا لە سەرۆك ئۆباما دەكات، لە بری چەك و تەقەمەنی كتێب و قەڵەم بۆ وڵاتەكەی بنێرێت.
لە لایەكی دیكەوە ئەنجلینا جوولی ئەستێرەی بەناوبانگی سینەمای جیهانی و ئەكتەری ناوداری هۆلیوود بڕی 200 هەزار دۆلاری بۆ خوێندنی 40 كچی پاكستانی پێشكەش بە (سندووقی مەلالە) كرد. هەروەها دەیویس گاگنهایم لە كارێكی هاوبەشدا لەگەڵ واڵتراف پاركس بڕیاریان داوە ژیاننامەی مەلالە لە دووتوێی فیلمێكی دیكیۆمێنتی نمایش بكەن.
زیائەددین یوسفزای باوكی مەلالە كە ئەویش بەر دەسڕێژی گوللەی تیرۆریستان كەوت و لە مردن رزگار بوو، ئێستا پۆستێكی دیپلۆماسی لە (بیرمنگهام)ی بەریتانیا وەرگرتووە. كچەكەشی هەمیشە پشتیوانی و هاریكاری و پاڵپشتییەكانی باوكی بە رەمزی سەركەوتنەكانی دەزانێت.
رۆژی هەینی رێكەوتی10ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵ لە ئۆسلۆی پایتەختی وڵاتی نەروێژ لە لایەن كۆمیتەی نۆبڵی ئاشتی، مەلالە یوسفزای وەك براوەی ئەو خەڵاتە جیهانییە راگەیەندرا و دوای نیوەڕۆی هەمان رۆژ لە خوێندنگەیەكی (بیرمنگام)ی بەریتانیا وتارێكی پێشكەش كرد.
توربیون یاكلاند سەرۆكی كۆمیتەی نۆبڵ دوای ئەوەی كە رایگەیاند مەلالە یوسفزای پاكستانی و كایلاش ساتیارتی هیندی وەك دوو چالاكیی بواری مافی منداڵان خەڵاتی ئاشتیی نۆبڵی ئەمساڵیان وەرگرتووە، وێڕای ستایشی رۆڵی ئەو دوو كەسایەتییە، سەبارەت بە مەلالە گوتی: «مەلالە یوسفزای سەرەڕای تەمەنی كەمیی، چەندین ساڵ بۆ دەستەبەری مافی خوێندنی كچانی گەنج لە هەلومەرجێكی زۆر مەترسیداردا خەباتی كردووە و بۆ كچانی جیهانی سەلماند كە دەتوانن لە باشتركردنی ژیانی خۆیاندا خاوەن بڕیار بن.»
مەلالە لە كاتی وەرگرتنی خەڵاتەكەیدا داوای لە منداڵ و مێرمنداڵ و نەوجەوان و گەنجانی جیهان كرد كە بەرگری لە مافەكانی خۆیان بكەن و هەوڵی مسۆگەركردنی بدەن.
مەلالە یوسفزای پاكستانی و كایلاش ساتیارتی هیندی جگە لەوەرگرتنی مەدالیای نۆبڵ خەڵاتێكیش بە بڕی یەك ملیۆن و 400 هەزار دۆلار وەردەگرن.
لە لای خۆیانەوە بان كی مۆن، سەرۆكی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و هەر یەك لە سەرۆكەكانی هیندستان و پاكستان پێشوازییان لەو خەڵات بەخشینەی ئەمساڵی نۆبڵ بۆ ئاشتی كرد و رۆڵی خەڵات وەرگرەكانیشیان بەرز نرخاند.

دەستنیشانكردنی مەلالە بۆ وەرگرتنی ئەو خەڵاتە جیهانییە زۆربەی ئافرەتانی ناوچەكەی شادومان كرد.
سەفیە سدیقی نووسەری ناسراوی ئەفغانی و ئەندامی پێشووی (ولسی جەرگە)ی ئەفغانستان لە لێدوانێكیدا بۆ رادیۆ ئازادی گوتی: «بەخشینی ئەو خەڵاتە نێودەوڵەتییە بە مەلالە یوسفزای بۆ هەموو ئافرەتانی دنیا هەواڵێكی شادیبەخش بوو، هەروەها ئافرەتانی ناوچەكەش هان دەدات زیاتر بۆ پێشكەوتنی خۆیان و وڵاتەكەیان تێبكۆشن».
دوای ئەوەی ناوەندی نەرویجی نۆبڵ رۆژی هەینی رایگەیاند كە خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی ئەمساڵ بە هاوبەشی درایە «مەلالە یوسفزای» چالاكوانی پاكستانی و «كایلاش ساتیارتی» چالاكوانی هیندی بەرگریكاری مافەكانی منداڵ

توربوئرن یاگلند (سەرۆكی ئەو ناوەندە) گوتی: «مەلالە وێڕای تەمەنی كەمی ماوەیەكی زۆرە كار لە سەر مافی خوێندن بۆ كچان دەكات و لە مەترسیدارترین هەلومەرجدا ئەو كارەی ئەنجام داوە». ئەو كچە پاكستانییە بۆتە هێمایەك لە خەباتی ئافرەتان بۆ گەیشتن بە مافەكانیان و لە بڵاوكراوەی «تایمزی» ئەمریكی یەكێكە لە 100 كەسایەتییە كاریگەرییەكانی جیهان، بەڵام ئیسلامییەكانی پاكستان چەند كاتژمێر پاش ناساندنی مەلالە یوسفزای وەك براوەی خەڵاتی ئاشتی نۆبڵ، لە تویتەر هەڕەشەی كوشتنیان لێكرد! ئەوەش لە حاڵێكدایە كە دوابەدوای ئەوەی كە مەلالە یوسفزای لەمردن رزگاریی بوو، هاوكات بوو بە سیمبۆلی ئازایەتیی و دەنگی كپكراوی كچان و ژنانی پاكستان و لە بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكاندا تالیبانی تێرۆریستی ریسوا كرد. سەركردەیەكی تالیبان نامەیەكی ئاراستە كردو، خەمی خۆی بۆ هەوڵی كوشتنی مەلالە دەربڕی و گوتی: «ئێمە سەر بە هۆزێكین و وەرەوە خزمەتی گەل و وڵاتەكەت بكە».
ئەوەش دەقی هەواڵەكەیە:
« هەواڵەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە سەركردەیەكی بزووتنەوەی تاڵیبان نامەیەكی چوار لاپەڕەیی بۆ كچە پاكستانی مەلالە یوسفزای ناردووەو تێیدا دەڵێت: كە زۆر داخ بۆ ئەو رووداوە دەخوات كە ساڵی رابردوو تووشی هات كاتێ چەكداران تەقەیان لێكرد و داواشی لێكردووە بگەڕێتەوە وڵاتەكەی خۆی.
ئەمەو لە مانگی ئۆكتۆبەر چەكدارێكی تاڵیبان لە نزیكەوە تەقەی لە مەلالەی تەمەن 16 ساڵان كرد كاتێ لە قوتابخانە دەگەڕایەوە لە ناوچەی دۆڵی سواتی باكووری رۆژئاوای پاكستان و بۆ چارەسەركردن گواسترایەوە بەریتانیاو لەو كاتەوە لەبەر هەڕەشەی بەردەوامی تاڵیبان نەگەڕایەوە وڵاتەكەی خۆی، لە 12ی یۆلیۆ لە وتارێكی كاریگەردا لەبەردەم نەتەوە یەكگرتووەكان كە بۆ جیهانی خوێندەوە، گوتی: پێنووس لە شمشێر بەهێزترە، كۆپییەكی وتارەكەشی لە رۆژی چوارشەممە 17ی یۆلیۆ بۆ میدیاكانی پاكستان نارد.
لە وتارێكیشدا كە پڕی بوو لە ئاماژەكردن بە فەیلەسوف و سیاسەتمەداران، عەدنان رەشیدی سەركردە گوتی: كە ئەو هیوا دەخوازێت كە داوای لێكردبا چالاكییەكانی دژ بە تاڵیبان رابگرێت، تاكو هێرشی نەكرێتەسەر، ئەو لە وتارێكدا كە لە 15ی یۆلیۆ بە زمانی ئینگلیزی نووسی و تاڵیبانیش پشتڕاستی كردەوە دەڵێت: هەموو هەستم بەرامبەر بە تۆ برایانەیە، چونكە هەموومان سەر بە هۆزی یوسفزاین.

هەروەها دەڵێت: كاتێ هێرشت كرایەسەر من تووشی شۆك بووم، هیوام دەخواست ئەمە رووی نەدابایە هەرچەندە من پێش ئەوەش ئامۆژگاریم كردبوویت» ئەو زیاتر گوتی: لە كۆتاییدا ئامۆژگاریت دەكەم كە بگەڕێیتەوە وڵاتی خۆت» هەروەها دەتوانیت بگەڕێیتەوە قوتابخانەی ئیسلامییەی كچان.
ئەمەو تاڵیبان بەرپرسیارێتیی خۆی لە هەوڵی تیرۆركردنی مەلالە راگەیاندبوو كە دوو هاوڕێی هاوپۆلیشی هەر لەو هەوڵەدا برینداربوون.
ئەو كچە لە پاكستان تیماركرا بەرلەوەی ئیماراتی یەكگرتووی عەرەبی فڕۆكەیەكی پزیشكیی تایبەتی بۆ دابین بكات بەمەبەستی گواستنەوەی بۆ بەریتانیا كە لەوێ پزیشكان توانیان بەشێكی كەللەسەری بە پلێتی تیتانیۆم هەڵبچنەوە، رەشید كە ئەفسەرێكی پێشووی هێزەكانی ئاسمانیی پاكستان بوو و پێشتریش زیندانی كرابوو بە تۆمەتی هەوڵی كوشتنی جەنەرال پەروێز موشەڕەفی سەرۆكی پێشووی پاكستان ئەوەی رەتكردەوە كە تاڵیبان هێرشی كردبێتەسەر ئەو كچە بەهۆی هەڵمەتەكەی دژی هەوڵەكانی تاڵیبان بە رێگەگرتن لە خوێندنی كچان.
لە نامەیەكی چوار لاپەڕەییشدا رۆژئاوای بەوە تۆمەتباركرد كە رێساكانی بەسەر دەوڵەتانی دیكەدا دەسەپێنێت و هێرشیشی كردەسەر چەندین كەسایەتی لەوانە باراك ئۆبامای سەرۆكی ئەمریكاو هێنری كیسنجەری وەزیری دەرەوەی پێشووتری ئەو وڵاتە.
مەلالە یوسفزای لە تەمەنی كەمی خۆیدا چەندین خەڵاتی جیهانی وەرگرتووە، لەوانە لە ساڵی رابردوودا خەڵاتی (ساخارۆف)ی یەكێتیی ئەوروپای پێ بەخشرا، كەچی تاڵیبانی پاكستان بە «سیخوڕی رۆژئاوا» تۆمەتباریان كرد و سزای مەرگ و كوشتنیان بۆ دەركرد، لە بەیاننامەیەكیشدا نووسییان: «ئیسلام فەرمانی كوشتنی سیخوڕانی دوژمنی داوە و بەپێی شەرع سیخوڕ دەبێت بكوژرێت، ئەگەر منداڵێكی كەم تەمەنیش بێت».

خەڵاتی ئاشتی یەكێك لە پێنج خەڵاتەكەی (نۆبڵ)ـە كە لە ساڵی 1901 ـەوە لە لایەن كۆمیتەی نۆبڵ لە ئۆسڵۆی پایتەختی نەروێژ بە براوەی ئەو خەڵاتە دەبەخشرێت.
ئەو خەڵاتە تا هەنووكە چەندین كەسایەتیی ناوداری جیهان وەریانگرتووە كە لە رەهەندی ئاشتەواییدا كاریگەر و كارامە بوون، لەوانە: هنری كیسینجەر راوێژكاری سەرۆك كۆمار نیكسۆن لە ساڵی 1973 بە هۆی هەوڵەكانی بۆ كۆتاییهێنان بە شەڕی ڤێتنام ئەو خەڵاتەی پێ بەخشرا، دالایی لاما، رێبەری ئایینی بووداییەكانی تبت لە ساڵی (1989)، نێلسۆن ماندێلا، سەرۆك كۆماری پێشووی ئەفریقای باكوور كە بە قارەمانی خەبات لە دژی ئاپارتاید ناسراوە لە ساڵی (1993) ئەو خەڵاتەی وەرگرت و یاسر عەرەفات، شیمون پێرێز، ئیسحاق رابین لە ساڵی (1994) وەك سەرۆكەكانی فەلەستین و ئیسڕائیل لەو كەسایەتییە ناودارانەن كە ئەو خەڵاتە جیهانییەیان بەركەوتووە.
لە ئێستادا ناوی مەلالە یوسفزای تەمەن 17 ساڵ دەچێتە پاڵ كەسانی وەك (هنری كیسینجەر، دالایی لاما، نێلسۆن ماندێلا و لە نێوی ئەو خەڵاتەدا بۆ یەكەمجار كەسێكی خوار تەمەنی یاسایی (18ساڵ) ئەو خەڵاتە وەردەگرێت. كەسێك كە لە دیدارەكەیدا لەگەڵ باراك ئۆباما و خێزانەكەی بە ئۆباما دەڵێت: «ئەگەر دەتەوێ هاوكاریی وڵاتەكەم بكەیت، لە بری سەرباز كتێبمان بۆ بنێرە، لە بری چەك پێنووسمان بۆ بنێرە»!

بێگومان ئەم پەیامەی مەلالە هەڵگری قەپانێكی یەكلاكەرەوەیە كە تای تەرازووەكە بە لای پەروەردە و مەعریفەدا دەشكێتەوە كە تەنانەت ئەو گریمانەیەشی بۆ دادەنرێ كە ئافرەتان باشتر لە پیاوان لە رەهەندی ئاشتەوایی جیهانیدا هەنگاو بنێن.
مەلالە دەگاتە پشت تریبوونی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و دەنگی خۆی و 61 ملیۆن منداڵی بێبەش كراو لە خوێندن هەڵدەبڕێت، ساڵی دواتر خەڵاتی نۆبڵی جیهانی وەردەگرێت، كەچی پەلاماردەرەكانی مەلالە كە قەستەسەری ئەو كچە چالاك و مرۆڤدۆستانەیان كرد، هەردووكیان كە سەر بە گرووپێكی ئیسلامیگەرای توندڕەو بوون بە ناوی (تەحریكی تاڵیبان) لە 12ی سێپتەمبەری هەمان ساڵ بە كەلەپچەكراوی پەلكێشی گرتووخانە كران. سەرۆك ئەركانی هەموو ئەرتەشی پاكستانیش مەلالەی بە هێمای بوێری و هیوا ناوبرد. بێگومان ئەوانەی قەستەسەری (مەلالە یوسفزای)یان كرد، تەنیا ئەو دوو كەسە تیرۆریستە نین كە دواتر دەستبەسەر كران، بەڵكو هەزاران شوێنكەوتووی تارمایی و تاریكین كە چاویان بە رووناكیدا هەڵنایێ و لە یەكەم هەنگاودا ئافرەت لە خوێندن بێبەش دەكەن. خوێندنێك كە پێوەرە بۆ هۆشیاری و بەرزكردنەوەی رۆشنبیری و زاڵبوون بەسەر شەڕو كوشتنی مرۆڤ و ماڵوێرانیدا، بەڵام ئەو پێوەرە لە پەرەسەندندایە و توندڕەوەكانی دنیا لە بەرامبەر ئاشتەواییدا ناچار بە ملكەچكردن دەكات.
ئەوەتا سەرۆكی كاتیی پەرلەمانی ئەورووپا (مارتین شۆڵتس)، مەلالە بە كچێكی قارەمان ناودەبات كە بە دروشم و كردارەكانی سەلماندوویەتی زانست باشترین چەكە كە دەكرێ لە دژی توندوتیژی و بەكار بێت»

مەلالە لە تەمەنی 16 ساڵیدا وتارێكی لە ناو رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكاندا پێشكەش كرد و دوای رێزگرتن لە ئامادەبووان لە دەستپێكی قسەكانیدا گوتی: «جێی شانازیمە كە سەرپۆشی شەهید (بینەزیر بۆتۆ) م لە سەر كردووە».
دواتر سوپاسی هەموو ئەوانەی كرد كە بە جۆرێك لە جۆرەكان لە مردن رزگاریان كردووە و لە گەڕانەوەی ژیانیدا رۆڵیان هەبووە. هاوكات جەختی لەوە كردەوە كە (بان كی مۆن) وەك داهێنەری پەروەردەی جیهانی لە ژێر ناوی «یەكەم هەنگام پەروردە و فێركاری» و سەفیری تایبەت گوردن براون، هەروەها ۆوك جرمیك ئیلهامبەخشی خەبات و چالاكییەكانی بوون.
دواتر باسی ئەوەی كرد سەدان هەزار چالاكی بواری مافی مرۆڤ بۆ گەیشتن بە بەرابەری و یەكسانی هەوڵیان داوەو هەزاران كەسیان لە لایەن تیرۆریستەكانەوە كوژراو و بریندار بوون و و خۆیشی بە یەكێك لەوان ناوبرد و گوتی: «من لە لایەن هەموو ئەو كوڕ و كچە منداڵانەوە قسە دەكەم كە ناتوانن قسە بكەن، یان دەنگیان نابیسترێ و مافی خۆیانە لە ئاشتی و ئارامیدا بژین و دەرفەتی یەكسان و هاوبەش و مافی خوێندنیان هەبێت»، گوتیشی: «رۆژی نۆی ئۆكتۆبەری ساڵی 2012، چەكدارانی تاڵیبان لای چەپی نێوچاوانی منیان كردە نیشانە و هاوڕێكانیشم كەوتنە بەر دەستڕێژی گوللەكانیان و وایان دەزانی گوللەكانیان دەتوانن ئێمە بێدەنگ بكەن، بەڵام شكستیان خوارد و بەپێچەوانەوە هەزاران دەنگ و هاواری بەرزی لێكەوتەوە».
جەختی لەوەش كردەوە كە بۆ تۆڵەسەندنەوە لە تاڵیبان نەهاتۆتە پشت مایكی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و تەنیا بۆ ئەوە هاتووە داكۆكیی لە مافی خوێندنی هەموو منداڵێك بە منداڵانی تیرۆریستەكانیشەوە بكات.
گوتیشی: «ئێمە بایەخی رووناكی لە بەرامبەر تاریكیدا دەزانین و گرنگیی دەنگی خۆیشمان لەكاتی بێدەنگیدا بەلامانەوە بایەخدارە، هەروەك چۆن كاتێك لە سوات و لە باكووری پاكستان بووین، كە چاومان بە چەك دەكەوت، زیاتر لە گرنگیی قەڵەم و كتێب تێدەگەیشتین. ئەو پەندەمان لە بیر بوو كە قەڵەم لە شمشێر تیژترە، بەڵام توندڕەوەكان لە پەرتووك و پێنووس و لە هێزی خوێندن و هۆشیاربوونەوەی ئافرەت دەترسن».
ئەو بیرەوەرییەشی خستەڕوو كە كاتێك رۆژنامەنووسێك لە لە هاوڕێیەكی پرسیوە، بۆچی تاڵیبان دژی خوێندنە، لە وەڵامدا بەشێوەیەكی سادە و ساكار هێمای بۆ كتێبەكەی دەستی كردووە و گوتوویەتی: لە بەر ئەوەی چەكدارانی تاڵیبان نازانن ناوەڕۆكی ئەو كتێبە چی تێدایە».
داواشی لە سیاسەتوانان و رێبەرانی وڵاتانی جیهان كرد كە وتووێژەكانی خۆیان بە ئاراستەی پشتیوانی لە مافی ئافرەت و منداڵدا ببەن و بایەخی زیاتر بە خوێندنی بەخۆڕایی و زۆرەملێ بدەن.

مەلالەی وەرگری خەڵاتی نۆبڵی ئاشتـی، بە هۆی منداڵی و باڵای كورتی بۆ پشت هەر مینبەرێك كە چووە بۆ پێشكەشكردنی وتار، مینبەرەكە بەرزتر بووە لە باڵای و ئەوەشی لە دەستپێكی قسەكانیدا بە زمانی ئینگلیزی لە دوای وەرگرتنی خەڵاتی ئاشتیی نۆبڵی بە بزەیەكی جوانەوە خستەڕوو.
ئەو وێڕای شانازی كردن بەو خەڵاتە جیهانییەوە كە وەك یەكەم ئافرەتی گەنجی پاكستانی بەدەستیهێناوە، خۆشحاڵی خۆیشی لەوە دەربڕی كە لەگەڵ كایلاش ساتیارتی هیندستانی كە ئەركێكی قورس و ماندووبوونێكی زۆری بۆ رزگاریی منداڵان لە كۆیلەتی لە ئەستۆگرتووە و بە هاوبەشی ئەو خەڵاتەیان پێ بەخشراوە.
گوتیشی: «ئێمە پێكەوە براوەی ئەو خەڵاتەین، یەكێكمان موسڵمانی پاكستانی و ئەوی دی هەڵگری ئایینی بوودی كە خۆی لە خۆیدا ئەمە مەسێجێكە بۆ مرۆڤایەتی و خۆشەویستیی نێوان هیندستان و پاكستان بە هەموو ئایین و ئایینزاكانییەوە، رەنگی پێست و جۆری زمانمان و باوەڕی گرنگ نییە و ئێمە دەبێت پشتیوانیی یەكتر بكەین، هەمووان وەك مرۆڤ سەیر بكەین. رێز لە یەكدی بگرین و بۆ مافەكانمان خەبات بكەین. بۆ مافەكانی منداڵان و ئافرەتان و هەموو مافەكانی مرۆڤ». دواتر سوپاسی گەرمی دایك و باوكی خۆی كرد و گوتی: «باوكم هەمیشە دەڵێت: من شتێكم بە تۆ زیاد نەكردووە، تەنیا پەڕی باڵەكانتم دەسكەنە نەكرد، بۆ ئەوەی بتوانی بفڕی و بە ئامانجەكانت بگەی»، گوتیشی كچ تەنیا دایك، خوشك، یان هاوسەر نییە و دەبێت خاوەنی پێناسەی خۆی بێت و لەگەڵ كوڕدا مافی یەكسانییان هەبێت».

دواتر باسی چۆنيەتی ئاگاداركردنەوەی لە براوەبوونی بۆ وەرگرتنی خەڵاتەكە كرد و گوتی: «من لە قوتابخانە وانەی ئەلیكتڕۆلیز ـم دەخوێند، دەوروبەری كاتژمێر 10 و 15 خولەك بوو، چاوەڕێی ئەوەشم نەدەكرد ببمە خاوەن ئەو خەڵاتە، بەڵام یەكێك لە مامۆستاكانم هاتە ناو پۆلەكەمان و پیرۆزبایی لێكردم و ئاگاداری كردمەوە كە لەگەڵ كەسایەتییەكی گەورە بە هاوبەشی براوەی ئەو خەڵاتەین، كە ئەویش بۆ رزگاریی منداڵان خەباتی كردووە، ئەو خەڵاتەش بۆ من تەنیا پارچە ئاسنێك یان میدیالیایەك نییە، بەڵكو بوێری و توانای زیاترم پێدەبەخشێت كە پتر بڕوام بە خۆم هەبێت و لە كار و خەبات و چالاكییەكانم بەردەوام بم. كاتێكیش زانیم بووم بە خاوەن ئەو خەڵاتە یەك شیفتی تەواو لە قوتابخانە مامەوە وچوومە وانەی فیزیا و ئینگلیزی و بۆ من وەك رۆژەكانی دیكە ئاسایی بوو. بەڵام بەڕاستی هەڵوێستی مامۆستاكان و هاوڕێیانم زۆر خۆشحاڵی كردم كە دەیانگوت شانازیت پێوە دەكەین، هەر بۆیە زۆر سوپاس پشتیوانی و هاندانی ئەو ئازیزانەم دەكەم».

مەلالە لە درێژەی قسەكانیدا جەختی لەوە كردەوە كە كەمپینێكی كردۆتەوە و وەرگرتنی ئەو خەڵاتەكەش نابێتە هۆی كۆتایی هێنان بە كەمپینەكەی و بە سەرەتای كاركردنی لەو بوارەدا هەژماری كرد. هۆكارەكەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە هێشتا نزیكەی شەست ملیۆن منداڵ لە خوێندن بێبەش كراون و تەنانەت قۆناغی سەرەتاییشیان نەخوێندووە، گوتیشی: « من دەمەوێ ئەو رۆژە ببینم كە هەموو منداڵانی جیهان بە بێ جیاوازی بخرێنە بەر خوێندن، چونكە كاتێك تاڵیبان لە سوات بوون، هیچ كچێك مۆڵەتی خوێندنی نەبوو، منیش ئازاری زۆرم لەو رووەوە بینی، تەنیا دوو بژاردەشم هەبوو: یان دەبوو بێدەنگ بم و یانیش دەنگ هەڵبڕم و بكوژرێم، من بژاردەی دووەمم هەڵبژارد، چونكە ئەو كات دەمویست ببم بە دكتۆر، ئێستاش بڕیارم داوە ببم بە سیاسەتوانێكی باش، ئەگەر رێگەی دووەمم هەڵنەبژاردایە، دەبووایە نەچمە قوتابخانە و لە تەمەنی 13 یان 14 ساڵی مێرد بكەم و نەتوانم خەونەكانم بەدی بێنم».
ئەو منداڵە خاوەن خەڵاتەی نۆبڵ دەبێتە باڵیۆزی ئاشتی و داوا لە حوكمڕانانی هیندستان و پاكستان دەكات كە پەیوەندییەكانیان باشتر بكەن و كۆتایی بە ناكۆكییەكانی نێوانیان بهێنن، جەختی لەوەش كردەوە كە لەگەڵ هاوبەشی خەڵاتەكەیدا لە رێگەی هێڵی تەلەفۆنەوە گفتوگۆی زۆریان كردووە و لەسەر ئەوە رێككەوتوون كە بە هەموو توانایەكیانەوە هەوڵی نەهێشتنی ئاڵۆزییەكانی نێوان هەر دوو حكومەتی وڵاتەكانیان بدەن».