دروشمی (ئافرەت نیوەی كۆمەڵە) لەسەر ئاستی وڵاتانی پێشكەوتووش تا هەنووكە بە تەواوی لە كایەكانی ژیاندا جێبەجێ نەكراوەو نەشتوانراوە بەشداری ئافرەتان و پیاوان لە گشت جومگەكانی كۆمەڵگەدا بەشێوەی نیوە بە نیوە بچەسپێندرێ. بەشداربووانی ئەم راپۆرتە وەڵامی ئەو پرسیارانەی گوڵان دەدەنەوە.



د.ئاهەنگ ئیسماعیل مامۆستای زانكۆیە و سەبارەت بە دروشمی ئافرەت نیوەی كۆمەڵە رایوایە «جگە لە وڵاتانی ئەسكەندەنافیا هیچ وڵاتێكی جیهان سیستەمی نەهێشتنی جیاوازی ڕەگەزی تێدا پەیڕەو نەكراوە»، بۆیە دەڵێت «لەهەموو وڵاتەكان پیاو باڵادەستە چونكە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی لەسەر بنەمای بەهێزی مرۆڤ دروستبووە، نەك لەسەر بنەمای تێگەیشتن، لەبەرئەوە زۆر گرنگە هەموومان ئەوە بزانین كە تێگەیشتن لەم چەمكە زۆر ئاسان نییە، كۆمەڵگەی ئێمە هەتا ئێستا لەمەفهوومی دیموكراسی بەتەواوەتی نەگەیشتووەو ئەمەش پرسیار دروست دەكات، ئایا لە كۆمەڵگەیەكی بەم شێوەیە دەتوانرێت چەمكێكی لەو شێوەیە جێبەجێ بكرێت؟ بێگومان پرسی بەرجەستەكردنی نیوەی كۆمەڵگە بۆ ئافرەت مێژوویەكی زۆر كۆنی نییە، بەڵكو بۆ سەرەتای سەدەی بیستەم دەگەڕێتەوە، هەرچەندە پێش ئەوەش بە كەمی لەلایەن هەندێك نووسەری ئەوروپای رۆژئاوا بەكارهاتووە، دواتر لە ناوەڕاستی چەرخی نۆزدەدا لەلایەن چەند نووسەرێكی میسرییەوە لەوانە (قاسم ئەمین، حەنان شەعراوی و شبلی شامیل) ئەم چەمكە بەكارهاتووە، بەڵام وەك دروشمێكی گرنگ كە چووبێـتە نێو فەرهەنگی سیاسییەوە لەدوای شۆڕشی ئۆكتۆبەرەوە بەتەواوەتی ناسرا و بەیەكێك لە دروشمەكانی شۆڕشی بەلشەڤی (ئۆكتۆبەر) لە ڕووسیادا ئافرەت نیوەی كۆمەڵە هاتبوو».
قادر قاچاخ وەك سیاسەتوانێك سەبارەت بە هەمان پرس هێما بۆ ئەوە دەكات كە لە لاپەڕەكانی مێژوودا باسی ئەوە كراوە، سەردەمێك ئافرەت باڵادەست بووە كە بەسەردەمی (ماتریاركی) واتە دایكسالاری بەناوبانگە، بەڵام دوای هاتنی قوناغی كشتوكاڵ و دەستپێكردنی قۆناخی دەرەبەگی ئەو تۆڵەیە لەئافرەت كرایەوەو سیستەمی دەسەڵاتی گۆڕی بۆ (پاتریاركی) واتە باوكسالاری و لەو كاتەوە ڕوژ بە ڕوژ ئەستێرەی ژن روو لە ئاوابوون بووە، بەتایبەتیش لە وڵاتانی پەروەردەی دیكتاتوریەت، نەك ئافرەت بەنیوەی كۆمەڵ، بەڵكو بە تەواوەتی بە مرۆڤیش هەژمار نەكراوەو هەموو مافێكی زەوت كراوە، لەو كاتەوە تاكو ئێستا كەلتوورێك هاتەكایەوە ئافرەت نەیتوانیوە لە بەڕێوەبردنی دەسەڵاتدا ڕۆڵی خۆی بگێڕێت، بێجگە لەوەی لەگەڵ پیاو هەردوو پێكەوە چەوساوەی دەستی دیكتاتۆری و چینایەتی بوون».
شاخەوان خالید سەرنووسەری رۆژنامەی میدیا، سەبارەت بەو چەمكەی كە ئافرەت نیوەی كۆمەڵە، ڕایوایە « لە كۆمەڵگەی كوردی بەتایبەتی تا ئێستا وەك پێویست بۆ بوونی ئافرەت بە نیوەی كۆمەڵگە، یان چەسپاندنی رۆڵی ئافرەت وەك نیوەی پێكهێنەری ژیان بە شێوەیەكی مەعریفی كاری لەسەر نەكراوە، هەر لەسیستەمی دەسەڵاتەوە تادەگاتە كۆمەڵگەو لەژیانی سیاسی و كارگێڕیشدا ئەم بابەتە وەك پێویست بەرجەستە نەكراوە». گوتیشی ((ڕێژەی ئافرەتان لەناو پەرلەمانی كوردستان هەتا ئێستا لە ڕێژەی (30%) تێپەڕی نەكردووە، تا ئێستا ئافرەت وەك پێویست لەگەڵ پیاو بە شێوەیەكی یەكسان بەشداری بڕیاردانی سیاسی نەكردووە، دەسەڵاتیش بەتایبەتی لە پۆست و پلە باڵاكان ئافرەتیان فەرامۆش كردووە، ئەمە بێجگە لەوەی كە ناو خیزانیش هەمان سیستەم دووبارە دەبێتەوە )).
دڵنیا عەلی پسپۆڕ لە سەنتەری چارەسەری دەروونی، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «دروشمی یەكسانكردنی ژن و پیاو یان ئەوەی كەدەوترێت (ئافرەت نیوەی كۆمەڵە) دروشمێك بوو كە سەرەتا لە وڵاتە كۆمۆنیستەكان دەستی پێكرد، هەمیشە لەم ولاتانەدا كۆنگرەو كۆنفرانسی جیاواز بۆ یەكسانكردنی هەردوو ڕەگەز گرێدراوە، بەڵام لەراستیدا ئەوان خۆشیان ئەو دروشەمەیان جێەبجینەكردووە، بێگومان ڕەوشی كۆمەلایەتی كوردستان زۆر جیاوازە لەو وڵاتەنانەی كە ئەم دروشمەیان بەرز كردووەتەوە، لەبەر ئەوە هەموومان پێویستە ئەوە بزانین كە دروشمێكی ئاوا بۆ كۆمەڵگەی ئێمە وەك مەرەكەبی سەركاغەز وەهایەو زۆر بە سەختی دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە».
قادر قاچاخ پێشنیار دەكات بۆ چەسپاندنی ئەو دروشمە «بەرپرسانی دەسەڵاتی سیاسی لە ئافرەتانی خویانەوە دەست پێ بكەن، بۆ ئەوەی خەڵك لاساییان بكاتەوە»، باشترین چارەسەر ئەوەیە لەخومانەوە دەست پێ بكەین بۆ ئەوەی ئافرەتیش رڵێكی وابگێرێت، شان بە شانی پیاو شوێنی خۆی بكاتەوە، چونكە بەبێ قوربانی هەشتی ئادار بەدەست نەهاتووە، شیربایی هەر ئامانجێك رشتنی خوێن و ئارەق و فرمێسك بووە. .
د.ئاهەنگ ئیسماعیل كاتێك ڕووبەڕووی پرسیاری رێكاری چارەسەر و جێبەجێكردنی ئەو دروشمەی دەبێتەوە، لە وەڵامدا دەڵێت «دەیان ئافرەتی بەتوانامان هەیە كە لە زانكۆ و پەیمانگەكاندا مامۆستان و پڕۆفیسۆرن، ئافرەتی بە توانامان هەیە كە بیسەلمێنێت ئافرەتیش وەك پیاو توانا و كارامەیی هەیە، بەڵام ناكرێت ئێمە تەنیا بە یاسایەكی كۆپیكراوی رۆژئاوا ئافرەت بكەین بەنیوەی كۆمەڵگە، بەڵكو كۆمەڵگە دەبێت خۆی بڕیار بدات،واتا دەبێت ئەو ئازادییە بۆ كۆمەڵگە بەجێبهێڵین، چونكە هەر كۆمەڵگەیەك خاوەنی دابونەریتی خۆیەتی و دەتوانێت بە جۆرێك بڕیار بدات، بەڵام ئەركی سەرشانی چالاكوان وتوێژەرانە كە بتوانن كار لەسەر ئەم بابەتە بكەن، بەبڕوای من داڕشتنی هەر یاسایەك بۆ ئەم سیستەمە زۆر هەڵەیە و ناكرێت بەیاسا ئەم كارە بكرێت، بەڵكو دەبێت بوار بدەینە كۆمەڵگە خۆی ئەركی خۆی رابپەڕێنێت، دەبێت ژنان و پیاوانی ئێمە خۆیان بڕیار بدەن نەك بە یاسایەكی كۆپیكراو هەوڵی چارەسەر بدەین. خاڵێكی جەوهەری بۆ گەیشتن بە جێبەجێكردنی ئەو دروشمە ئەوەیە كە ئافرەتی كورد خۆی پێگەی خۆی بەهێز بكات، بە جۆرێك كە بتوانێت بەهاوشانی لەگەڵ پیاودا كۆمەڵگە پێش بخات و دنیایەكی دیموكراتی دروستبكات، لەبەر ئەوەی لەگەڵ سەقامگیربوونی دیموكراتیدا ئیتر مرڤەكان هەموویان یەكسان دەبن و هەركام وەك یەك خاوەن دەنگی خۆیان دەبن.
دڵنیا عەلی چارەسەری ئەم بابەتە بە رۆشنبیركردنی كۆمەڵگەو چەسپاندنی مافەكانی مرۆڤ پەیوەست دەكات و دەڵێت «ئەگەر ئێمە بتوانین تاكەكان فێری مافەكانی خۆیان بكەین، ئەوكات دەتوانین لەگشت چەمكەكانی یەكسانی رەگەزی بگەین و ئەو دروشمەش بە كردەوەیی بكەین». گوتیشی «هەر كۆمەڵگەیەك تایبەتمەندی خۆی هەیە، هەتا ئێستا لە كۆمەڵگەی ئێمە كەس نازانێت مافەكانی چییە، ئیتر ئێمە چۆن بتوانین لەوەی بگەیەنین كە ئافرەت نیوەی كۆمەڵە، بۆیە تاكە ڕێگەی چارەسەرمان بەوە دەبێت كە هەر ڕەگەزەو كاری خۆی بكات بۆ ئەوەی پێگەی خۆی بچەسپێنێت، نابێت شەڕی كەلتووری بۆ ئافرەت دروست بكەین، بۆیە تەنیا چارەسەر لەم قۆناغەدا ئەوەیە كە ئاستی رۆشنبیری تاك بەرامبەر بە یەكسانی ڕەگەزی بەرز بكەینەوە».