سەركەوتن لە پەیژەكانی زانست و خوێندنی باڵا ئاواتی زۆرینەی مرۆڤە و بەڕێوەبەرانی هەموو وڵاتێكیش بایەخی زۆر بەو بوارە دەدەن، لە هەرێمی كوردستانیش جگە لە كردنەوەی چەندین زانكۆی حكوومی و ئەهلی، پڕۆژەی تواناسازی هەیە، كە هەردوو ڕەگەز دەتوانن لەو ڕێگەوە لە زانكۆ بەناوبانگەكانی دەرەوەی وڵات درێژە بە خوێندن بدەن. واتە پڕۆژەی تواناسازی بە یەكێك لە پڕۆژە سوودبەخشەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ تاك و كۆمەڵگە هەژمار دەكرێ، بەڵام ئەوەی جێی تێڕامان و هەڵوەستە لەسەر كردنە، ئەوەیە كە ئافرەتان لەو بوارەدا خۆیان بە بەشخوراو دەزانن و ئاماژە بەوە دەكەن كە بۆ سوودمەندبوون لەو پڕۆژەیە جیاكاری دەكرێ و بە دەگمەن ئاوڕێك لە ئافرەتان دەدرێتەوە. ئەوان داوای ئاسانكاری زیاتر دەكەن و مەرجی تەمەنیش بە كۆسپی سەرەكی دەزانن، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگێڕنەوە، كە بە كچی و لە ماڵە باوان رێگری لە خوێندنیان لە دەرەوەی وڵات دەكرێ، كاتێكیش هاوسەرگیری دەكەن، دیسان هەمان كێشە ڕووبەڕوویان دەبێتەوە تاوەكو تەمەنیان زۆر نەبێت، ئەو سەربەستیەیان نابێت كە بڕیاری خوێندن لە دەرەوەی وڵات بدەن. پەرلەمانتارێكیش جەخت لەوە دەكاتەوە كە پەرلەمانی كوردستان لە داڕشتنی پڕۆژەكەدا هیچ جیاوازییەكی لەنێوان ڕەگەزەكان نەكردووە، بەڵام نەریتی خێزانی وایكردووە كەمتر كچان دەتوانن بۆ خوێندن ڕوو لە دەرەوەی وڵات بكەن.

«كەس گومانی لەوە نییە كە پڕۆژەی تواناسازی سوودی زۆری بۆ كۆمەڵگە و بۆ تاكیش هەبووە، بەڵام ئافرەتان كێشەیان زۆرە و پێویستە لەو بوارەدا ئاسانكارییان بۆ بكرێ، بۆ نموونە پێویستە لە پڕۆژەی تواناسازی مەرجی تەمەن بۆ ئافرەتان دانەنرێ، چونكە ئافرەت لە كۆمەڵگەی ئێمە تەنیا دوای هاوسهرگیری و لە تەمەنی سەرەوە دەتوانێ لە بڕیاردان سەربەست بێت بۆ ئەوەی لە دەرەوەی وڵات بخوێنێ». ئەوە قسەی سازان موحسین بوو. ئەو وەك فەرمانبەرێك سەبارەت بە سوودوەرنەگرتنی لە پڕۆژەی تواناسازی بە نیگەرانییەوە دەڵێت: «من بۆ خۆم تاوەكو لەماڵی باوكم بووم، تەمەنم گونجاو بوو، بەڵام رێگریم لێكرا، دوای ئەوەی هاوسەرگیریم كرد و هاوسەرەكەم رێگەی سەفەركردنم پێدەدات، بەڵام تەمەنەكەم لە سەرووی 35 ساڵیدایە، بۆیە لەم پرۆسەیە بەبێ ویستی خۆم بێبەش بووم».
دواتر ئافرەتێكی فەرمانبەرمان بەناوی شیرین عەزیز دواند، كە وەك خۆی باسیكرد چەندین جار هەوڵی بەشداریكردنی لەو پرۆسەیە داوە، بەڵام سەركەوتوو نەبووە. ناوبراو پێیوابوو «بێبەشكردنی فەرمانبەران لە پڕۆژەی تواناسازی بەهۆی ڕەگەزەوە نییە، بەڵكوو بەهۆی ئەوەیە كە ئایا تاچەند ئەو فەرمانبەرە دەتوانێت بەشێوەیەك لە شێوەكان وا لەبەرپرسی یەكەمی بكات كە بۆ ئەو پرۆسەیە كاندیدی بكات، گوتیشی: «من گلەیی زۆرم لە حكومەت هەیە بەوەی كە نەیتوانیوە وەك پێویست ئەم پرۆسەیە بەشێوەیەكی عادیلانە بخاتەبواری جێبەجێكردنەوە، هەروەها هەندێك پسپۆڕی گرنگی زۆریان پێداوە و هەندێك پسپۆڕی تریش بەتەواوەتی پشتگوێ خراون».
شیرین جەختی لەوە كردەوە كە «لە زۆربەی فەرمانگەكان لەكاتی دەستنیشانكردنی كاندیدەكانی تواناسازی فێڵ و ساختەی زۆر دەكرێت، بە بیانووی ئەوەی كە ئەو فەرمانگەیە ئازادە لەوەی كامە پسپۆڕی دەستنیشان دەكات، كەسانی نزیك لە خۆیان دەستنیشان دەكەن، واتا بەرپرسی یەكەمی فەرمانگە جا بەڕێوبەری گشتی بێت، یان وەزیر، دەتوانێت بە ئارەزووی خۆی یاری بە ئایندەی فەرمانبەرانی بكات. شیرین ڕەخنەی لە داڕشتنی پڕۆژەی تواناسازی هەیە و ڕایوایە «هانی زیاتری بەدەرخستنی جیاوازی چینایەتی دەدات». هەر لەو بارەیەوە گوتی: «دەبینین گەنجێك بۆ تواناسازی دەڕواتە دەرەوەی وڵات و حكومەت بە دەفتەر دۆلار مووچەی دەداتێ، بەڵام هاوپیشەكەی ئەو كە لە هەمان فەرمانگەیە، چونكە لە هەرێمی كوردستاندا ماوەتەوە تەنیا ٥٠٠ هەزار دینار مووچە وەردەگرێت، ئەمەش ناهاوسەنگییهكی زهقە و هیوادارم سنووردار بكرێت، ئهوه ناڕەوایە كە فەرمانبەرێك بۆ تواناسازی ڕەوانەی دەرەوەی وڵات بكرێت و هی دیكەش هیچی بۆ نەكرابێت، دهبێت ئەوە بە قەرەبووكردنەوە بۆ ئەو كەسانەی لەو پڕۆژەیە بێبەش كراون، هاوسەنگ بكرێتەوە».
ئەو فەرمانبەرە نەریتی كۆمەڵگەشی بە هۆكارێكی تری كێشەكە زانی و گوتی: «كۆمەڵگەی نەریتی و نێرسالاری بە مافی كچ ڕەوا نابینێت، كە بۆ خوێندن بە تەنیا سەفەری دەرەوەی وڵات بكات.
شێروان سەلیم توێژەری كۆمەڵایەتییە و سەبارەت بە هەمان پرس سەرەتا باسی ڕێگرییە كۆمەڵایەتییەكانی بەردەم ئافرەتان دەكات و هاوكات دەڵێت: «پڕۆگرامی تواناسازی بۆ كوردستان سەركەوتوو نابێت، چونكە ئەم پڕۆژەیە زیاتر لاساییكردنەوەی وڵاتانی لیبراڵ و ئەورووپییە، دەكرا حكومەتی هەرێم پڕۆژەكە بكاتە پڕۆژەیەكی نیشتمانی كە لەگەڵ كۆمەڵگەی ئێمە بگونجێت و كچانیش لێی بێبەش نەبن، واتە دەكرا لە جیاتی ئەوەی كە حكومەت سەدان قوتابی رەوانەی دەرەوەی وڵات بكات و بە هەزاران دەفتەرە دۆلاریان بۆ خەرج بكات، دەیتوانی بەو پارەیە مامۆستای زانستگا جیهانییەكان بهێنێ بۆ كوردستان لە زانكۆكانی كوردستان وانه بڵێنەوە، چونكە زۆر خێزان هەیە پێی شەرمە كچەكەی بەتەنیا بچێت لە وڵاتێكی دیكە بخوێنێت».
بەڵام پەرلەمانتار شیلان شێخ جەعفەر ڕای جیاوازی هەیە و دەڵێت: «پڕۆژەی تواناسازی یەكێكە لە پڕۆژە زۆر هەستیارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە توانیویەتی زۆرترین خزمەت بەهەردوو ڕەگەز بكات».
هەردوو وەزارەتی خوێندنی باڵاو وەزارەتی پلاندانان ئەركی سەرپەرشتی ئەم پڕۆژەیەیان لە ئەستۆ گرتووە .بەڵام زۆر جار ئەوانیش بە جیاوازیكردنی ڕەگەزی تۆمەتبار دەكەن. پەرلەمانتار شیلان شێخ جەعفەر هۆكاری بەشداریی كەمی ئافرەتانی لەو پڕۆژەیە بە دوو خاڵ دەستنیشان دەكات، یەكەمیان: ڕێژەی ئافرەتانی فەرمانبەر بە بەراورد بە پیاوانی فەرمانبەر كەمترە، دووەمیان: نەریتی خێزانی و دابی كۆمەڵایەتییە كە چەندین بەربەست و دیواری كۆنكریتی لەپێش ئافرەت دروستكردووە و ڕێگرە لەوەی كە ئافرەت هەنگاو بەرەوپێشەوە بنێت.
بە بڕوای شیلان حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ پێشكەوتنی تواناكانی ئافرەتان هەوڵی زۆری داوە و هاوكاری پێشكەوتنی تواناكانی ئافرەتان بووە لە بەشداریكردن لە پرۆسەی تواناسازیدا، گوتیشی: «ئەوەندەی ئێمە بەدواداچوونمان بۆ ئەم پرسە كردبێت، هیچ بەربەستێكی یاسایی نییە كە لە پڕۆژەی تواناسازی رێگە لە ئافرەت بگرێت، مەرجەكانیشی ستاندەری یاسایی هەیەو لەسەر هەردوو ڕەگەز جێبەجی دەكرێن . سهرهڕای ئەوەش حكومەت ئاسانكاری زیاتری بۆ ئافرەتان كردووە و ئافرەتی فەرمانبەر هەبووە مارەكراو بووە، هاوسەرەكەشی لەگەڵیدا ناردۆتە دەرەوەی وڵات، واتا ناكرێت ئیمە بڵێین كە مەرجەكان تەعجزین و رێگە لە ئافرەتان دەگرن، بەڵكو ڕووی ڕاستی قەیرانەكە ئەوەیە كۆمەڵگەی ئێمە وەها فێربووە كە ئافرەت تەنیا ئەركی سەرپەرشتی ماڵ بێت .كۆمەڵگەیەك ئازادیی بە ئافرەت نەدات تەنانەت ڕایەكی خۆی دەڕبڕێت، چون ڕێگەی دەدات بە تەنیا سەفەری دەرەوەی وڵات بكات و برەو بەتواناكانی بدات؟ بەداخەوە بەشێكی زۆر لەئافرەتانیش ئەوەندەی وابەستەی كەلتووری كۆمەڵایەتین، ئەوندە بیر لە ئایندەیان ناكەنەوە كە برەو بە تواناكانی خۆیان بدەن».
ئەو پەرلەمانتارە ڕایوایە «كاتی ئەوە هاتووە ئافرەتان ئەو كۆسپە كەلتوورییە بشكێنن و هەوڵی پێشكەوتنی تواناكانیان بدەن»، نموونەی به ئافرەتی سیاسەتوانی ئەمریكی كۆندولیزا رایس هێنایەوە، «كۆندولیزا رایس توانی دوو بەربەست بشكێنێت، یەكەمیان ئەوە بوو كە ڕەشپێست بوو، وەك دەزانین لە ئەمریكا هاووڵاتی ڕەشپێست ڕووبەڕووی زۆرترین گرفت و قەیرانی جیاكاری دەبوونەوە، دووەمیان ئەو بوو كە ئافرەت زۆر زەحمەت بووە بگاتە ئاستی باڵای بڕیاری سیاسی، بەڵام ئەو وەك ئافرەتێكی بەتوانا و بوێر ئەو دوو بەرەبەستەی شكاند و لە سیاسیەتی ئەمریكادا ڕۆڵی بەرچاوی هەبوو». گوتیشی: «ئەركی ئێمەیە بە هاوكاریی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و سەرجەم لایەنەكان بتوانین هەنگاوی جددی بۆ وشیاركردنەوەی تاك و كۆمەڵگە سەبارەت بەمافەكانی ئافرەتان هەڵبگرین، بۆ ئەوەی چیتر ئافرەت هیچ مافێكی پێشێل نەكرێ و لە پڕۆژەی تواناسازیش شانبەشانی پیاوان پشكی هەبێت».
سەرۆكی ڕێكخراوی تواناسازیی ئافرەتان (سۆزان عارف)، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە ڕێژەی بەشداربوونی خانمان لە پڕۆژەی تواناسازی زۆر كەمترە لە پیاوان و سەرەكیترین هۆكاریشی ئەوەیە كۆمەڵگە هەر لەبنەڕەتەوە ئەوە ڕەتدەكاتەوە كە ئافرەتێك بۆ ئەوەی برەو بەتواناكانی خۆی بدات، بە تەنیا ڕوو لەدەرەوەی وڵات بكات. گوتیشی: «لەهەموو قۆناغەكان نەریتی نێرسالاری لە كۆمەڵگە ڕێگری لە ئافرەت دەكات، بۆ سوودوەرگرتن لە پڕۆژەی تواناسازیش بیانووی خۆیان ههیە، ئەگەر كچەكە شووی نەكردبێت، دەڵێن هێشتا شووی نەكردووە و نابێت بە تەنیا بڕوات، ئەگەر شووی كردبێت، دەوترێت چۆن دەبێت منداڵ و مێردەكەی بەجێبهێڵێت، ئەمە بێجگە لەوەی كە دەوترێت ئافرەت بچێتە دەرەوەی خێزانەكەی، ماڵەكەی هەڵدەوەشێت، ئەم فاكتەرانە وادەكەن ئافرەتان كەمتر بتوانن لە پێكهاتەكانی بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە نزیك بكەونەوە، چونكە «بالانسی گشتییان» بەلاوە گرنگ نییەو نازانن ئەگەر یەكێك لەڕەگەزەكان بەشدارییان نەكرد، ئەوكات كێشە دروست دەبێت».
سەرۆكی ڕێكخراوی تواناسازیی ئافرەتان بۆ ئەوەی باڵانسەكە رابگرن، پیادەكردنی سیستەمی كۆتا بە كارێكی پێویست هەژمار دەكات و ئەوەش بە ڕێكارێك دەزانێت بۆ ئەوەی ئافرەتانیش بەشێوەیەكی كاراتر لەو پڕۆژانە بەشداربن و ڕێگەیان لێنەگیرێت.
سۆزان لە كۆتایی ئاخافتنەكەیدا بۆ گوڵان جەختی لەوە كردەوە كە ئەوان وەك رێكخراوی تواناسازی زۆر بە وردی كاریان لەسەر ئەوە كردووە كە «تواناكانی ئافرەت بەهێزو دەرفەتەكانیش یەكسان بكرێت».
لە لای خۆیەوە بەڕێوەبەری گشتیی پەرەپێدانی مرۆیی لەوەزارەتی پلاندانان(د. عەبدولڕەزاق محەممەد مستەفا)، سەبارەت بە هەمان پرس هێما بۆ ئەوە دەكات كە چەند پێوەرێكیان بۆ وەرگرتنی گەنجان لە تواناسازی دەستنیشان كردووە، لەوانە: «تەمەن و ئاستی زانستی و شوێنی كاركردن و نمرەی بەكالۆریۆس و كەسوكاری شەهید، كە بەم پێوەرانە كەسی كاندیدكراو دەتوانێ نمرەكانی كۆبكاتەوە، گوتیشی: «داوامان لەسەر جەم وەزارەتەكان كردووە لێژنەیەكی تایبەت بە پرۆسەی تواناسازی دروست بكەن و بەشێوەیەكی شەفاف ئەو كورسییانەی كە بۆیان دەستنیشان كراوە پڕی بكەنەوە، هەر وەزارەتێك چەندە رێژەی بەكالۆریۆسی زیاتر بێت، ئەوەندە زیاتر كورسی بۆ دەستنیشان كراوە، چونكە دەستنیشانكردنی كورسییەكان لەوەزارەتەكاندا لەسەربنەمای زۆری رێژەی هەڵگرانی بڕوانامەی بەكالۆریۆس بووە، داواشمان لەهەموو فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان كردووە، هەر كەسێك هەست دەكات ڕێگەی لێگیراوە لە پێشكەشكردنی داوای وەرگرتن بۆ تواناسازی ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە وەزارەتی پلاندانانەوە بكەن، بەشێوەیەكی زۆر ڕاشكاوانەش لە ڕێگەی لینكی تایبەت و بە شێوەی ڕاستەوخۆ، یان ناڕاستەوخۆ گوێمان لە سەرجەم ئەو سكاڵایانە گرتووە كە بۆمان هاتووە و هەوڵی چارەكردنیمان داوە».
د. عەبدولڕەزاق جەختی لەوەش كردەوە كە سیستەمی خوێندن لەهەموو دنیادا بۆ هەردوو ڕەگەز یەكسانە و ناكرێت لە پرۆسەی تواناسازی مەرجەكانی ئافرەت لەهی پیاو جیاواز بێت، گوتیشی: «تا ئێستا 1472كەس لەو پرۆسەیە سوودمەند بوون، دیارە لەجێبەجێكردنیشیدا حكومەت بەپێی یاسا پشت بە زۆرترین داتا و رێنمایی دەبەستێت، كاتێكیش ئەو مەرجانەمان داناوە بەدڵنیاییەوە گەڕاوینەتەوە بۆ كۆمەڵێك بنەمای زانستی، جگە لەوانەش ئەو بابەتە زۆر لەوە گەورەترە كە بتوانین لەچەند دێڕێكدا ئاماژە بە رووی ئەرێنی و نەرێنی مەرج و تایبەتمەندییەكانی بكەین، چونكە پرۆسەكە پرۆسەیەكی ئەكادیمی فراوانە، بەڵام لەهەموو حاڵەتەكاندا هەر كەسێك كێشەی هەبێت، دەتوانێ لەنزیكەوە سەردانمان بكات و ئامادەیی ئەوەمان هەیە ئەگەر پێویست بكات لەجیاتی جارێك سەدجار بە مەرجەكانیدا دەچینەوە، ئەگەر داواكارییەكەشی نامەنتق بێت، قەناعەتی پێدەهێنین، بە مەرجێك داواكارییەكەیان لەنووسراوێكدا جێكردبێتەوە و پشتبەستراو بێت بە كۆمەڵێ بنەمای یاسایی و ئەكادیمی، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا لەكاتێكدا هەر هەموومان ئەندامی یەكێك لەحزبەكانین و شانازیشی پێوە دەكەین، بەڵام خۆشبەختانە حزبایەتی و حزبی بوون موتڵەقەن لەمەرجەكان رەچاو نەكراوە و ڕۆڵی نەبووە».