كردنەوەی دایەنگە لە ناو فەرمانگەكان ئەركی دایكانی فەرمانبەر سووك دەكات


گەشەی ژێرخانی ئابووریی هەرێمی كوردستان، دەلاقەی دەرگەیەكی خستەسەر پشت، بۆ ئەوەی كرانەوەی زیاتر بەرامبەر بە كاری دەرەوەی ئافرەتان ڕوو بدات، ئەوەش وایكردووە بەردەوام ڕێژەی خانمانی كارمەند لە زیادبووندا بێت. بەڵام بەشێكی زۆریان سەرەڕای كاری ناوماڵ و هاوسەرداری و ئەركی ئیداری لە فەرمانگەكەیان، هاوكات دایكن و پەروەدەی منداڵەكانیان گەورەترین بارگرانییان بۆ دروستدەكات، بەتایبەتی ئەو دایكانەی كە شوێنێك شك نابەن، تاوەكو كۆرپە و منداڵی ساوای خۆیانی لە كاتی دەوامكردندا پێپسپێرن، یان ئەوانەی كە مووچەیان كەمە و توانای ئەوەیان نییە، منداڵی خۆیان لە دایەنگە و باخچەی ساوایانی ئەهلی دابنێن، بۆیە بەردەوام ڕووبەڕووی كێشە و ئاستەنگ دەبنەوە. ژمارەی دایەنگە و باخچەی ساوایانی حكوومیش زۆر كەمە و ئەوەشی هەیە، بۆ زۆر خێزان دوورەدەستە و هاتوچۆپێكردنی منداڵەكەیان تێچووی زۆری دەوێت، بۆیە ئەو دایكانە چاویان لە بڕیارێكی حكوومییە بۆ ئەوەی لەناو گشت دامودەزگە و فەرمانگەكاندا، دایەنگە و باخچەی ساوایانی حكوومی ههبێت و بە پێوەری ستاندارد لە پەروەردەی منداڵانی ساوای دایكانی كارمەند هاوكارییان بكەن.

تا مناڵ تەمەنی نەگاتە 18 مانگ
دایەنگە حكومییەكان وەریان ناگرن
دایكانی فەرمانبەر دوای تەواوبوونی مۆڵەتی دایكایەتی، جگە لەدایەنگە ئەهلییەكان هیچ ناوەندێكی دیكە بۆ لەئامێزگرتنی كۆرپەكانیان شك نابەن، تەنانەت لەناو هەولێردا تەنیا دوو دایەنگەی حكوومی هەیە، ئەویش بەهۆی ئەو قەرەباڵغی و فشارە زۆرەی كە لەسەریانە، منداڵەكان لەتەمەنی 18 مانگییەوە وەردەگرن، لەكاتێكدا بەپێی یاسا پێویستە دایەنگەی حكوومی و ئەهلی لە 40 رۆژییەوە منداڵ وەربگرن، ئەوەش وایكردووە زۆرجار دایكان مۆڵەتی بێ مووچە وەربگرن و بۆ ماوەیەك لەكارەكانیان داببڕێن، بۆ چارەسەری ئەو گرفتەش دایكانی كارمەند خوازیاری ئەوەن هەر فەرمانگەیەك دایەنگەی تایبەت بەخۆی هەبێت.
منداڵهكانیشم وەكو من
تووشی سەرلێشێواوی بوون
رۆژان عەبدولقادر مامۆستایە و بەنیگەرانییەوە باس لە ئاریشەكانی خۆی و دوو منداڵەكەی دەكات و دەڵێت: «بەحوكمی ئەوەی دەوامەكەم سێ رۆژ بەیانیانە و سێ رۆژیش ئێوارانە، ئەو رۆژانەی بەیانیان بم، كێشەم كەمترە گەورەكەیان دەبەمە باخچەی ساوایان و بچووكەكەشیان دەبەمە دایەنگە، بەڵام كە دەوامەكەم پێچەوانە دەبێتەوە، رۆژێ لای خەسووم و رۆژێ لای دایكم و رۆژێ لای ئەم و ئەون، بڕوا بكەن بەزەییم بەحاڵی ئەو منداڵەدا دێتەوە، ئەوانیش وەكو من تووشی سەرلێشێواوی بوون، ئەوە جگە لەوەی دووریی نێوان ماڵی خەسووم و ماڵی دایكم لە ماڵی خۆمانەوە، رۆژانە نیوسەعات لەدەوامم دوادەخات، ئێوارانیش بەهەمان شێوە تاوەكو منداڵەكانم لەم لا و ئەولا دەهێنمەوە، درەنگتر دەگەمەوە ماڵ، ئەوە جگە لەوەی كە ئەو هەموو هاتووچووە بۆ زۆر كەس بارگرانییە و كرێی تەكسیش زۆر گرانە، ئەو هیلاكییە فشاری دەروونی بۆ دایكی فهرمانبەر دروستدەكات و رەنگە وای لێبكات نەتوانێ ئەركەكەی بە ئەمانەتەوە جێبەجێ بكات، بۆیە داواكارم حكومەت چارەسەرێك بۆ كێشەی منداڵەكانیان بدۆزێتەوە».
تەنیا دوو وەزارەت دایەنگەیان
بۆ فەرمانبەرانی خۆیان كردۆتەوە
نەبوونی دایەنگەی تایبەتی بە دایكانی فەرمانبەر لەناو فەرمانگەكان، گرفتی زۆری بۆ زۆربەی ئافرەتانی فەرمانبەر دروستكردووە، تەنانەت لەسنووری پارێزگای هەولێردا تەنیا سێ دایەنگەی حكوومی هەیە، لەبەرامبەردا نزیكەی (40) دایەنگەی ئەهلی هەیە، دایەنگە حكوومییەكانیش بەهۆی ئەو فشارە زۆرەی كە دەكەوێتە سەریان ناچار دەبن سنوورێك بۆ وەرگرتنی منداڵان دابنێن، لەكاتێكدا دەكرێت هەموو فەرمانگەیەك دایەنگەیەك لەناو بینایەی خۆی بكاتەوە، بەمەش تاڕادەیەك ئەو گوشارە كەمتر دەبێتەوە، ئەوەی جێگەی تێبینییە لەكۆی سەرجەم فەرمانگە و دامودەزگا حزبی و حكوومییەكان تەنیا دوو وەزارەت دایەنگەیان بۆ فەرمانبەرانی خۆیان كردۆتەوە، ئەویش وەزارەتی رۆشنبیری و وەزارەتی تەندروستییە، تەنیا فەرمانبەرانی دیوانی ئەم دوو وەزارەتە لەم خزمەتگوزارییە سوودمەندن.
ئەزموونی دادەی دایەنگەكان
بۆ منداڵ گرنگە
زۆر جار باسی ئەوە دەكرێت كە مامۆستایانی دایەنگە و باخچەكانی ساوایان كەسانی شارەزاو ڕاهێنراو نین، هەر لەو بارەیەوە پسپۆڕی دەروونی شەونم كانەبی دەڵێت: «پێویستە پێش ئەوەی دادە لەدایەنگەیەك دابمەزرێنرێن، ئەزموون و تاقەتیان لەبەرچاوبگیرێت، لەپاڵ ئەوەشدا سەرپەرشتیار و خاوەن دایەنگەكانیش دەبێت ئەوە لەبەرچاوبگرن، هەر دادەیەك وەردەگرن، پێویستە لەڕووی مامەڵەكردنییەوە لهگەڵ منداڵان چاودێری بكەن، جگە لەوەش زۆر پێویستە خول بۆ دادەو سەرپەرشتیاران و سەرجەم كارمەندەكانی دایەنگە و باخچەكانی ساوایان بكرێتەوە.
تا تەمەنی پێنج ساڵان
بناغەی رێچكەی ژیانی منداڵ دادەنرێ
ئەو دەروونناسە باس لەوە دەكات كە خێزان ئەكتیڤترین یەكەی كۆمەڵایەتییە كە دەتوانێت بناغەو كەسێتیی منداڵ دیاری بكات، چونكە منداڵ تا تەمەنی پێنج ساڵان بناغەی رێچكەی ژیانی دادەنرێ و دەبێت زۆر بایەخی پێبدرێ، بۆیە هەر دامەزراوەیەك كە لەجیاتی خێزان ئەركی پەروەردەكردنی منداڵ دەگرێتە ئەستۆ، پێویستە ئەو ئەركە بەزیادەوە دابین بكات، بەڵام بەداخەوە لەكوردستاندا بەشی زۆری دامەزراوە كۆمەڵایەتییەكان نەك هەر نەیانتوانیوە ئەو ڕۆڵە بگێڕن، بەڵكو زۆرجار بوونەتە هۆكاری دووركەوتنەوەی منداڵ لە ژینگەی خێزانەكەی، بەتایبەت بەشێك له دایەنگەكان مەرجەكانی پەروەردەییان تێدا بەدی ناكرێت و تهنیا وهك جێگەیەكن بۆ ڕاگرتنی منداڵ و پێدانی خواردن و هەندێك خزمەتگوزاری سەرەتایی».
بەڕێوبەری گشتی چاودێریی كۆمەڵایەتی و گەشەپێدانی هەولێر (د. ڕۆزە عەبدوڵڵا شەریف)، سەبارەت بە ههمان پرس بۆ گۆڤاری گولان گوتی: «ئێمە وەك بەڕێوبەرایەتی گشتی چاودێریی كۆمەڵایەتی و گەشەپێدانی هەولێر، لەبەرنامەماندایە چەندین دایەنگەی حكوومی بكەینەوە، لەو بوارەشدا چەندین كەسی پسپۆڕ و چاودێر و بەردەست و سەرجەم فەرمانبەرمان ئامادەیە، بەڵام گەورەترین كێشەمان نەبوونی بینایەی تایبەت بە دایەنگەیە، چونكە دایەنگە پێویستی بەبینایەی تایبەت بەخۆی هەیە و ناكرێت، لەهەموو شوێنێكدا دایەنگە دابنرێت، بینای دایەنگە دەبێـت بەجۆرێك بێت لەگەڵ حەواندنەوەی زۆرترین ڕێژەی منداڵاندا بگونجێت».
دایەنگە لەناو فەرمانگەكان
كێشهی دایكانی فەرمانبەر كەم دەكاتەوە
د. ڕۆزە عەبدوڵڵا ئەوەشی خستەڕوو كە كار بۆ ئەوە دەكەن لەهەموو فەرمانگەكان دایەنگە بكرێتەوە، و دەڵێت: «ئێمە بەرنامەمان هەیە بۆ كردنەوەی دایەنگە لەهەموو فەرمانگەكاندا بۆ ئەوهی ئەو دایكە بە ئاسانی بتوانێت چاودێریی منداڵەكەی بكات، لەبەر ئەوەی ئەگەر دایەنگە لەناو فەرمانگەكەدا هەبێت ئەوا كێشەكانی دایكانی فهرمانبهر زۆر كەمتر دەبنەوە .گوتیشی: «بەكردنەوەی دایەنگەی نێو فەرمانگەكان زۆرترین رێژەی منداڵان سوودمەند دەبن، چونكە بەشێكی زۆر لە دایكان بەهۆی ئەوەی كە منداڵەكانیان لە دایەنگەیەكی دوورن، ناتوانن چاودێرییان بكەن، ئەمەش ئەو دایكانە ڕووبەڕووی قەیران و گرفت دەكاتەوە، بەڵام ئەگەر لەناو خودی فەرمانگەكەدا بن، كێشەكە كەمتر دەبێتەوە» .
لەسنووری پارێزگای هەولێر
تەنیا سێ دایەنگەی حكوومی هەیە
بەرپرسی هۆبەی دایەنگەكان لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی چاودێری كۆمەڵایەتی (دیمەن محەمەد بایز) ئەوەی بۆ گولان ڕوونكردەوە كە لەسنووری پارێزگای هەولێر تەنیا سێ دایەنگەی حكوومی هەیە، ئەوانیش بریتین لە:( دایەنگەی پەپوولە و دایەنگەی ژین لەهەولێر و دایەنگەی كۆیە لە شارۆچكەی كۆیە) .جەختی لەوەش كردەوە كە ئەوان بەرنامەیان داڕشووە بۆ كردنەوەی چەند دایەنگەیەكی حكوومی و گوتی: «لە پارێزگایەكی گەورە كە پایتەختی كوردستانیشە سێ دایەنگە هەیە و هەر دایەنگەیەكی حكوومی ساڵانە (200) هەتا (210) منداڵ لەخۆ دەگرێت، كە ئەم ڕێژەیەش بە بەراورد بە ڕێژەی ئافرەتانی فەرمانبەر زۆر كەمە و ناگونجێت، لەبەر ئەوەی ڕێژەی ئافرەتانی فەرمانبەر زۆر لەوە زیاترە و پێویستمان بەدایەنگەی زیاتر هەیە بۆ ئەوەی پێویستی دایكان پڕ بكاتەوە»، دیمەن باسی لەوەشكرد كە «بەپێی یاسا دایەنگە حكوومی و ئەهلی دەبێ لە 40 رۆژییەوە منداڵ وەربگرن» .
منداڵی خاوەن پێداویستی تایبەت لە دایەنگەكان بێبەش كراون
سەرپەرشتیاری پەروەردەیی ڕەشاد محەممەد مراد، لە دەستپێكی قسەكانیدا بۆ گوڵان هێمای بۆ ئهوە كرد كە لەهەرێمی كوردستاندا رێژەیەكی بەرچاو ئافرەتی فەرمانبەرمان هەیە و ژمارهی دایەنگەكانیش زۆر كەمن و لەگەڵ ئەو ڕێژەیە ناگونجێن. ڕەشاد ڕایوایە «دایەنگە حكوومییەكان دەتوانن بەشێوەیەكی باشتر خزمەت بە دایكانی فەرمانبەر و منداڵەكانیان بكەن، هەم لە ڕووی خزمەتگوزاری و هەم لەڕووی چاودێری و بوونی ستافی كارا». گوتیشی: «تاكە ڕێگە بۆ چارەسەری ئەم گرفتە لەوەدا كورت دەبێتەوە كە ئەو فەرمانگانەی دەوامیان زۆرە، خۆیان دایەنگەیەك بۆ خۆیان دروست بكەن، بۆ ئەوەی منداڵی فەرمانبەرەكان نزیكی دایك و باوكەكان بن و بتوانن چاودێرییان بكەن». ڕهخنەی لەوەش گرت كە «لە دایەنگە ئەهلی و حكوومیەكانیشدا توێژەری كۆمەڵایەتی و دەروونی پشتگوێ خراون، ئەوەش گرفتێكی گەورە دروستدهكات، چونكە بۆ نموونە منداڵ نەخۆشی ئۆتیزمی هەیە، كەچی لە دایەنگە دەڵێن: ئەو منداڵە گۆشەگیرە، واته پسپۆڕی تایبەتمەندیان نییە، كە چاودێریی ڕەوشی منداڵەكان بكات»، بەبروای ئهو سەرپەرشتە پەروەردەییە «پێویستە حكومەت زۆرترین ڕێژەی دایەنگەی حكوومی دروست بكات، هەتا گرفتی دایكان كەم ببێتەوە، لەبەر ئەوەی كە ئەو خزمەتگوزارییەی كە دایەنگەی حكوومی پێشكەشی دەكات، ههم نرخی هەرزانە و هەم خزمەتگوزاری زیاتری هەیە كە دایەنگەی ئەهلی ناتوانێت پێشكەشی بكات». هەروەها باسی ئەوەی كرد كە «تائێستا لەناو دایەنگە حكوومی و ئەهلییەكاندا بەشێكی تایبەت بە منداڵی خاوەن پێداویستی تایبەت نییە و لەو خزمەتگوزارییە بێبەش كراون، واتە ئەگەر ماڵێك منداڵێكی خاوەن پێداویستی تایبەتیان هەبێت، ئەوا هیچ دایەنگەیەك وەری ناگرێت، ئەمەش وادەكات ئەو دایك و باوكانەی كە منداڵی لەم چەشنەیان هەیە تووشی گرفتی زۆربن».
ڕەشاد داوا لەكابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات «كابینهی نوێی حكومهت پێویستە لەكاتی داڕشتنەوەی بەرنامەی كاری خۆیدا سیستەمێكی وەها دابنێت كە لە هەموو دایەنگەكان هۆبەیەكی تایبەت بەمندالانی خاوەن پێداویستی تایبەت بكرێتەوە، بۆ ئەوەی چیتر منداڵی خاوەن پێداویستی تایبەت لەودیو دیوارەكانەوە تەماشای كۆمەڵگە نەكات» .
منداڵان نەوەی دواڕۆژن و ئەركی پەروەردەییان
تەنیا لە ئەستۆی خێزاندا نییە
حەیات مەجید پەرلەمانتاری خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان، سەرتا باسی ئەوە دەكات كە «منداڵان نەوەی دواڕۆژن و ئەركی پەروەردەییان تەنیا لە ئەستۆی خێزاندا نییە و حكومەت پشكی زیاتری بەر دەكەوێت، بۆیە پێویستە حكومەت كار بكات بۆ كردنەوەی دایەنگە و باخچەی ساوایانی حكوومی و گرنگی زیاتر بە بناغەی پەروەردەیەكی تەندروست بدات، كە لەو قۆناغەوە دەست پێدەكات».
ئەو پەرلەمانتارە زیاتر گوتی: «پێویستە كردنەوەی دایەنگە و باخچەی ساوایانی حكوومی لەسەر بنەمای فەرمانگەكان بێت، واتا زۆر دامودەزگا هەیە كە دەوامیان زۆرە و ئافرەتانی فەرمانبەریان بەهۆی ئەوەی كە منداڵەكانیان لەدایەنگەیەكی دوورن، ڕووبەڕووی كێشەی زۆر دەبنەوە، لەبەر ئەوە پێویستە لەناو فەرمانگە و وەزارەتەكاندا دایەنگە و باخچەی ساوایان بكرێتەوە، ئەوەش وادەكات بەتایبەتی ئەو ئافرەتانەی كە مووچەیان كەمە، سوود لەو پڕۆژە خزمەتگوزارییە وەر بگرن».
حەیات مەجید ئەوەشی دووپات كردەوە كە پێویستە چاودێریی پزیشكی و دەروونی بخرێتەسەر گشت دایەنگە و باخچەكانی ساوایان بۆ ئەوەی ئایندەی گەشیان بۆ مسۆگەر بكرێ». لە كۆتایی قسەكانییدا گوتی: «زۆر دایكی فەرمانبەرمان هەیە كە مووچەیان كەمە و بەشی ئەوە ناكات یەك دوو منداڵی خۆیان لە دایەنگەی ئەهلی دابنێن، بۆیە ئەركی پەرلەمان و حكومەتە لەو بوارەدا بە یاساو جێبەجێكردنی ئاسانكارییان بۆ بكەن».