8ی مارس...بزاڤێك بۆ نەهێشتنی جیاوازیی ڕەگەزی و دژایەتیی ئەقڵییەتی نە‌ریتسالاری
March 13, 2014
کۆمەڵایەتی
گوڵان: كۆمەڵایەتی
كورته‌باسێك له‌سه‌ر مێژووی ده‌ستنیشانكردنی ڕۆژی جیهانیی ئافره‌تان
ده‌ستنیشانكردنی ڕۆژی ٨ی مارس وەکو ڕۆژی جیهانیی ئافرەتان، ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ خۆپیشاندانە گەورەکەی ئافره‌تانی کرێکاری کارخانەیه‌كی رستن و چنین له (نیویۆرک)ی ئەمریکا كه لە ساڵی ١٨٥٧ی زایینی بەمەبەستی زیادکردنی حەقدەست و کەمکردنەوەی ماوەی کار، خۆپیشاندانێکیان وەڕێخست و هاوكات به هۆی هێرشی هێزه‌كانی پۆلیس بەشێک له بەشداربووانی خۆپیشاندانەکە کوژران و بریندار بوون.
خەباتی ژنانی کارخانەی رستن و چنین لە ئەمریکا وەکو رووداوێکی مێژوویی و گرنگ لە مێژووی خەباتی مافخوزانەی ئافره‌تان بەگشتی و خانمانی ئازادیخوازی بەتایبەتی دێتە ئەژمار.
لە ساڵی ١٩١٠ی زایینی لە شاری (کۆپینهاگن)ی دانیمارک دووهەمین کۆنفڕانسی ژنانی سۆسیالست بەڕێوەچوو، کە لەوێ (کلارا زتکین) یەکێک لە ڕێبەرانی ناسراوی حزبی سۆسیالیستی ئەڵمانیا لەسەر دیاریکردنی ڕۆژی جیهانیی ئافرەتان دواو پێشنیاریکرد، ٨ی مارس وەکو ڕۆژی جیهانیی ئافرەت بناسرێت. له لایه‌كی دیكه‌وه جارێکی دیکە لە ساڵی ١٩٢١ی زاینی دوای ١١ ساڵ دیسان پێشنیاری كرد، ٨ی مارس وەک ڕۆژی جیهانیی ئافره‌تان دیاری بكرێ، پێشنیارەکەی پەسند كرا و ئەم ڕۆژە وەک ڕۆژی ئافره‌تان لە مێژوودا دیاری كرا.
٨ی مارس هه‌م وەبیر هێنانەوەی خەباتی قارەمانانەی ئافرەتانی کارخانەی رستن و چنینی (نیویۆرک)ه، هه‌م ڕۆژی بزاڤی ئافرەتانی کرێکاری (پیترۆس بۆرگ)ـه دژ بە حکومەتی رووسیای تزار، كه به بنه‌مای خه‌باتی
نه‌هێشتنی جیاوازی ڕەگەزی داده‌نرێ. گه‌رچی تا هه‌نووكه‌ش ڕێوڕەسمه‌كانی ئەم بۆنەیە لە زۆرێک لە وڵاتان قەدەغەیە، بەڵام ئافره‌تانی چالاك و خه‌باتكار كۆڵیان نه‌داوه و بۆ هێنانه‌دی ئاواته‌كانیان له خه‌بات و تێكۆشان به‌رده‌وامن. له هه‌رێمی كوردستانیش زۆر به بایه‌خه‌وه یادی ئه‌م ڕۆژه جیهانییه‌ی ئافره‌تان ده‌كرێته‌وه.
هه‌موو ساڵێك ته‌نیا بۆ ماوه‌ی چه‌ند ڕۆژێك باسی مافی ئافره‌ت گه‌رموگوڕ ده‌بێت
سەرۆكی سەنتەری خاتوزین (چلورە هەردی) به پێویستی ده‌زانێت سەرجەم ئافرەتانی كوردستان و جیهان چالاكیی خۆیان لەم ڕۆژەدا برەو پێبدەن و دەڵێت: هه‌موو ساڵێك به هاتنی ڕۆژی ٨ی مارس باس و پرسی مافه‌كانی ئافره‌ت بۆ ماوه‌یه‌كی كورتی چه‌ند ڕۆژه گه‌رموگوڕ ده‌بێت و دواتر له‌به‌رده‌م نه‌ریته‌كانی پیاوسالاریدا چۆك داده‌دات و ئافره‌ت دیسان په‌راوێز ده‌خرێته‌وه، بۆیه به هاتنی ٨ی مارس نابێت ته‌نیا وه‌ك بۆنه‌یه‌ك بۆ ئاهه‌نگگێڕان لێی بڕوانین و پێویسته ئه‌و ڕۆژه هانمان بدات كه بیكه‌ینه ده‌ستپێكی خه‌باتێكی به‌رده‌وام بۆ نه‌هێشتنی جیاوازیی ڕه‌گه‌زی و پێویسته ببین بە دەنگی ئەو ئافره‌تانەی كە ناتوانن دەنگی خۆیان بەرزكەنەوە، پێویسته ئه‌و دایك و خوشكانه‌مان بپارێزین كە لەژێر هەڕەشەی كوشتندان و كەس دەنگیان نابیستێ، پێویسته ژنانی ئەنفال و دایك و خوشكی شەهیدان به‌سه‌ر بكه‌ینه‌وه، ده‌بێت ئافره‌تانی گونده دووره‌ده‌سته‌كان به مافی ڕه‌وای خۆیان ئاشنا بكه‌ین و فشار بخه‌ینه سه‌ر په‌رله‌مانی كوردستان كه به یاسای توند ڕووبه‌ڕووی ئه‌و كه‌سانه ببینه‌وه كه مافه‌كانی ئافره‌تیان زه‌وت كردووه.
لەیلا عەبدولجەبار بەرپرسی ئەنجوومەنی پارێزگای دهۆكی یەكێتیی ئافرەتانی كوردستان، سەبارەت بەهەمان پرس، دەڵێت: 8ی مارس ڕۆژێكی مێژووییە بۆ ئافرەتانی جیهان، چونكە ڕۆژی ڕزگاربوونی ئافرەتانە لە جیاكاریی ره‌گه‌زی و لەهەمان كاتدا وێنەیەكی خه‌باته له كۆمەڵگە بۆ نەهێشتنی نایەكسانی و بەدەستهێنانی بەهای كۆمه‌ڵایه‌تیی ئافرەتان. گوتیشی: جێگه‌ی خۆشحاڵییە كە ئافرەتی كورد لە زۆر ڕووەوە توانیویەتی بەسەر زۆر كۆسپ و تەگەرەدا سەربكەوێت و بوونی خوی بسەلمێنێت، بێگومان ئافره‌ت نیوەی كومەڵگه‌یه‌و دایكی نیوەكه‌ی دیكەشیه‌تی و به بێ به‌شداری ئافره‌ت هیچ كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك پێشكه‌وتن به خۆیه‌وه نابینێت، بۆیه ده‌بێت هه‌موو مافه‌كانی ده‌سته‌به‌ر بكرێت، به‌ڵام به‌داخه‌وه هێشتا كومه‌ڵگه‌ی جیهانی به‌گشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی نه‌ریتی به‌تایبه‌تی نەگەیشتۆتە ئه‌و ئاسته كه پلەی مرۆڤایەتی ئافره‌تان به‌رجه‌سته بكات. بۆیه تائێستاش ته‌نانه‌ت له وڵاتانی پێشكه‌وتووش ئافره‌ت ڕووبه‌ڕووی توندوتیژی و سته‌مكاری ده‌بێته‌وه.
ڕێكخراوی یەكێتیی ئافرەتان كوردستان به‌رده‌وام هه‌وڵی نه‌هێشتنی جیاوازیی ڕەگەزی داوه
بەرپرسی ئەنجوومەنی پارێزگای دهۆكی یەكێتیی ئافرەتانی كوردستان، له درێژه‌ی ئاخافتنه‌كه‌یدا جه‌ختی له‌وه كرده‌وه كه پێویسته ئافره‌تانی كوردستان ئەزموون و هەوڵەكانیان بخه‌نه‌سه‌ر یەك و دەست لە ناو دەست لەگەڵ دەزگا پەیوەندیدارەكانی حكوومی و ناحكوومی و په‌رله‌مانی یاسادانه‌ر بۆ نه‌هێشتنی جیاوازی كار بكەن. گوتیشی: ڕێكخراوی یەكێتیی ئافرەتان كوردستان به‌درێژایی ته‌مه‌نی ڕێكخراوێكی داكۆكیكاری مافەكانی ئافرەتان بووه‌و به‌رده‌وام بۆ بەرگریكردن لە مافەكانی ئافرەتان كاری كردووه‌و له دژی ئه‌و ئه‌قڵییه‌ته وه‌ستاوه كه ئافره‌ت ده‌كاته قوربانی هزری پیاوسالاری و هه‌وڵی نه‌هێشتنی جیاوازی ڕەگەزی داوه.
تریفە ئەحمەد چالاكوانی بواری ئافرەتان لە بەریتانیا، پەیامی خۆی به‌مجۆره بۆ ڕۆژی جیهانیی ئافره‌تان خستەڕوو: ڕۆژی ٨ی مارس نیشانەی سەرهەڵدانی خەباتی ژنان و ڕووبەڕووبوونەوەی ناعەدالەتی و بێمافی و بە كاڵا سەیركردنی ئافرەتانه، بۆیه هەموو ژنان و پیاوانی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه پێویسته بۆ هێنانەكایەی كۆمەڵگه‌یەكی تەندروست و پێشكەوتوو خه‌باتی بێوچان بكه‌ن، به‌تایبه‌تی ژنان ده‌بێت بە یەكدەنگی و یەكڕیزی ڕووبەڕووی ئەو بێمافی و نایەكسانی و پلە دووییە ببنەوە كه بازاڕی بێ ڕەحمی پارەو سه‌رمایه‌دا هه‌وڵی به كاڵاكردنی ئافرەتان ده‌دات.
دەستەبەركردنی مافی یه‌كسانیی كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری هه‌نگاوی جددی پێویسته
نووسەر و ڕۆژنامەنووس حەیات مەجید، سه‌ره‌تا باسی ئه‌وه ده‌كات كه هەموو ڕۆژێك گرنگی خۆی هەیە، بەڵام هه‌ندێك ڕۆژ گرنگی و بایه‌خی تایبه‌تی هه‌یه. نموونه‌شی به ڕۆژی هەشتی مارس وه‌ك ڕۆژی جیهانیی ئافره‌تان هێناوه و گوتی: ٨ی مارس هه‌ڵگری په‌یامێكی مێژووییە بۆ مرۆڤایه‌تی و گه‌ر له ناوه‌رۆكی تێبگه‌ین و وه‌دیهێنه‌رانی ئه‌و ڕۆژه بكه‌ینه سه‌رمه‌شق ئه‌وا بێگومان له پێناوی دەستەبەری مافی یه‌كسانی كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری هه‌نگاوی جددی هه‌ڵده‌گرین.
له‌لای خۆیه‌وه ستیڤان شەمزینی سەرنووسەری گۆڤاری شەپۆل، سه‌باره‌ت به ڕۆژی ٨ی مارس به‌مجۆره هاته‌ئاخافتن: دەستنیشانكردنی ڕۆژی جیهانی ژنان، خۆی لە خۆیدا ڕەهەندێكی سیمبۆلیكی هەیە، ئەگەرنا لەم ڕۆژەدا و لە ڕۆژەكانی دیكه‌شدا چەوساندنەوەی ژنان هەر درێژەی هەبووه و بازووی پیاوسالاریی بەهێزتر كردووه. دەتوانم بڵێم ڕۆژی هەشتی مارس ڕۆژی بەرگریی و تەحەددای ئافرەتانە لە بەرەوڕووبوونەوەی سیستمی باوكسالاری كە تێیدا ژن وەك پلەیەكی خوارتر لە نێرینە تەماشای دەكرێت. لە بنەڕەتیشەوە ڕۆژەكە لە قوربانیدانی ژنانی كرێكارەوە سەریهەڵداوە، بۆیە بە ڕای من ئەم ڕۆژە ئەوەندەی یادەوەرییەكی سیمبولێكە نیو هێندە ڕۆژی دەستەبەری مافەكانی مێینە نییە.
پێویستە ڕێكخراوەكان دوور لە بیری تەسكی حزبایەتی و ئایدیۆلۆژی بۆ یه‌كسانیخوازی هەوڵبدەن
شه‌مزینانی زیاتر گوتی: لە كوردستان ڕێكخراوەكانی تایبەت بە مافی مێینە ئەم یادەوەرییە وەك ئاهەنگ سەیر دەكەن، لەو ڕۆژەدا جلی ئاڵەو واڵا دەپۆشن و كۆمەڵێك چالاكیی رێكدەخەن، كە ئەوەندەی تەقسێكی ئاهەنگئامێزی هەیە، نیو هێندە هەست بەوە ناكرێت، ئەم ڕۆژە بە مانای هاتنە مەیدانی ژنانە لە هەموو كایەكانەوە بۆ هەڵتەكاندنی سیستمی پیاوسالاریی و هەڵاواردنی ڕەگەزی. بە بڕوای من تاكو ئێستا لە كوردستان و لە هیچ شوێنێكی دنیا ئەم ڕۆژە نەیتوانیوە هیچ دەستكەوتێكی ئەوتۆ بۆ ژنان دەستەبەر بكات، كه شیاوی باسكردن بێت، بەڵام جیاوازییەكە ئەوەیە ژنان لە كوردستان ئەم یادەوەرییە وەك رەمزی خەبات و هاوپشتی ژنان نابینن، كەچی لە دەرەوەی كوردستان ئەم ڕۆژە دەبێتە ڕۆژێك بۆ ناڕەزایی دەربڕین و ڕێكخستنی بزووتنەوەیەكی كۆمەڵایەتی كاریگەر. پرسیارە ئه‌وه‌یه چەندین ساڵە یادەوەری ڕۆژی ژنان بە چالاكی جۆراوجۆر بەرز رادەگیرێت، بەڵام ئایا كاریگەریی ئەم چالاكییانە گەیشتۆتە كۆمەڵگە؟ بێگومان نەخێر، بۆیە پێویستە ڕێكخراوەكانی ژنان دوور لە بیری تەسكی حزبایەتی و ئایدیۆلۆژی هەوڵبدەن، هێزی خۆیان كۆبكەنەوە و بیكەنە بزووتنەوەیەكی كارا كە ڕۆڵی لەسەر كۆمەڵگه و دەسەڵات هەبێت، پێویسته هەموو یەكسانیخوازان لە كوردستان به‌هه‌ردوو ڕه‌گه‌زه‌وه لە دەوری پلاتفۆرمێكی یەكسانیخوازانە كۆببنەوە و ئەو ڕۆژە بكرێتە سەرەتای هاتنەمەیدانی بزووتنەوەیەكی یەكسانیخوازیی كە هەم دەسەڵات و هەم كۆمەڵگە ناچار بن گوێ لە داخوازییەكانی بگرن، بەتایبەت گۆڕینی یاساكان هەنگاوێكی جیددییە و گوشار خستنە سەر دەسەڵاتیش بۆ جێبەجێكردنی ئەو یاسا تازانەی كە دڵخوازی یەكسانیخوازانن لە خەباتی ئایندە. به‌شێكی میحوەری دەبێت.
ئافرەتانی گوند و ناحیە دوورە دەستەكان
فەرامۆش كراون
توێژەری كۆمەڵایەتی فەرەیدون بێوار، ڕۆژی ٨ی مارس به وەرچەرخانێكی مێژویی لە بزاڤی ئافرەتان بۆ دەستەبەركردنی مافەكانیان هه‌ژمار ده‌كات و ده‌ڵێت: لەدوای ئەو مێژووە كه كۆمەڵیك ئافرەتی بوێر و چالاك لەپێناو دەستەبەركردنی مافی ئافرەتان قوربانییان دا، كۆمەڵیك ڕێكخراوی تایبەت بە ئافرەتان و چالاكوان هاتنەمەیدانەكەوە بۆ درێژەدان بەو بزاڤ و شۆڕشە، بەڵام ئەوەی جێی سەرنجە گۆڕینی ئاراستەكەو بە ڕواڵەتكردنی ڕۆژی جیهانی ئافرەتانە. له ئێستادا تەنیا وەك بۆنەیەك و یادكردنەوەی ڕۆژی ٨ی مارس مه‌راسیمی بۆ ساز دەكرێ، نەك بۆ پێداچوونەوەو چڕكردنەوەی هەنگاوەكان و باشتر كاركردن و دیاریكردنی كێشەكانی ئافرەتان و دیاریكردنی مێكانیزمەكانی كاركردن بۆ چۆنیەتی چارەسەركردنی كێشە و گرفتی ئافرەتان، یاخود بەڕنامەرێژی بۆ بڵاوكردنەوەی وشیاری و ئاشناكردنی ئافرەتان بە مافەكانیان. كێشەكە لەوەدایە كە ڕیكخراوەكانی ئافرەتان لە كوردستان و بە خودی ئەنجومەنی باڵای خانمانەوە تەنیا ئافرەتانی ناو شار بە ئافرەت دەزانن و ئافرەتانی گوند و ناحیە و قەزا دوورە دەستەكانیان فەرامۆش كردووە. به‌داخه‌وه ساڵانە حكومەتی هەرێم پارەیەكی زۆر بەو ناوەوە خەرجدەكات، كە نیوەی زیاتری بەهەدەر دەچێ و ناچێتە خزمەتی ئافرەتانەوە. له ئێستا ئەم یادە بۆتە بۆنەیەك بۆ پارە خەرجكردن و لەبەركردنی جلوبەرگی ئاڵاو واڵا و دانیشتنی پیاوان لە ڕیزی پێشەوەو وەرگرتنی پۆست و پایە لەلایەن هەندێك ئافرەتەوە بەناوی خزمەتكردن بەئافرەتان. به‌ڵام به‌گشتی ڕەگەزپەرستی و مافی تاكڕەگەزی ناڕه‌وایه و سەروەری مرۆڤ له هه‌موو شتێك گرنگتره. بۆیە دەكرێ لەمەودوا هەوڵ بۆ سەروەری مرۆڤ بدەین، كە تێیدا بە ئاسوودەیی و بەبێ جیاكاری ڕەگەزی بژین.
