ئه‌قلیه‌تی نه‌ریتسالاری ناتوانێت سه‌قامگیریی كۆمه‌ڵایه‌تی دابین بكات
February 27, 2014
کۆمەڵایەتی
گوڵان: كۆمەڵایەتی
زانا تۆفیق بابان ئەندامی مەكتەبی پەیوەندییەكانی ئەنجوومەنی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان له پارێزگای سلێمانی، سه‌ره‌تا هێما بۆ ئه‌وه ده‌كات كە ئافرەتان بەشێوەیەكی گشتی ڕۆڵێكی زۆر كارا و بەهێزیان لە به‌دیهێنانی كۆمەڵگەیه‌كی پێشكه‌وتووی مۆدێرندا هەیە، هاوكات ده‌ڵێـت: ئه‌و كۆمەڵگه‌یانه‌ی بنەماكانی تیۆری دیموكراسیان تێیدا جێگیرە و ئافره‌تان ڕۆڵیان لە گشت كایەكانی كۆمەڵ بەتایبەتی لە بوارەكانی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و دروستكردنی هوشیاری تاكدا هه‌یه، كۆمەڵگه‌یەكی تەندروست و دادپەروەرن كە تێیدا ئافرەت و پیاو وەكو دوو ڕەگەزی جیاواز، به‌ڵام یەكسان ڕۆڵ دەبینن.
سیمای گەشی هەر كۆمەڵگه‌یەك پابەندە بە ئازادی ئافرەته‌وه
زانا تۆفیق له درێژه‌ی قسه‌كانیدا دووپاتیكرده‌وه كه «هه‌ر كۆمەڵگەیەك ئەگەر بیەوێت جۆرێك لە سه‌قامگیریی كۆمەڵایەتی و سیاسی و كەلتووری بۆ نەوەی نوێ دروستبكات، دەبێت جیاوازییه‌كانی نێوان ئافرەت و پیاو لە گشت كایەكانی كۆمەڵدا بسڕێتەوە، تا بتوانێت بە هێزی هەردوو ڕەگەز خۆشگوزەرانی بۆ گشت چین و توێژەكانی كۆمەڵگه بخوڵقێنێت». گوتیشی: «پێویسته ئافرەت وەكو ئەندامێكی كاریگەر و ئەكتیڤ لە كایەی سیاسیدا شان بەشانی پیاو ڕۆڵ و دەرفەتی گرنگیان پێ بدرێت، بەتایبەتی لە سەركردایەتی كردنی فۆڕمی سیاسیی حكومەت و وەزارەتەكانی دەسەڵاتی تەشریعی و جێبەجێكردن و دادوەریدا، پاشان بەپێی یاسا جۆرێك لە زەمانەتی یاسایی بۆ ماف و داواكارییه‌كانیان دابین بكرێت، بۆیه به‌گشتی سیمای گەشی هەر كۆمەڵگه‌یەك پابەندە بە ئازادیی ئافرەت لە هەموو ڕووكارەكانی ژیاندا و بۆ بونیاتنانی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی پێشكه‌وتووش پێویسته هۆكاره‌كانی چه‌وسانه‌وه‌ی ڕه‌گه‌زی و جیاكاری و نایه‌كسانی بسڕدرێنه‌وه«.
ئه‌و كادیره سیاسییه رایوایه «ئافرەت خاوەنی چەندین سیفەتی جوان و بیری پڕ لە ئەندازەیە، بەڵام هەمیشە لەلایەن پیاوانەوە تەنیا ڕووە ناشیرینەكەی پیشاندراوە، كه زۆر جار هه‌ر خۆیان هۆكاری ئه‌وه بوون، بۆیه به‌رده‌وام گوێمان له‌وه بووه كه ئافرەت خۆی دەسووتێنێت، یان خۆی دەكوژێت، ئیتر باس لەوە ناكەن كە ئافرەت لە مامەڵەكردندا زۆر نەرمە و بڕیارەكانی لەسەرخۆیە، یان باسی ئەوە ناكرێت كە ئافرەت لەڕووی كارگێڕییەوە له پیاو سەركەوتووترە».
نه‌ریتی پیاوسالاری دوژمنی دیموكراتییه
ئامینە زكری پەرلەمانتاری خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، سه‌باره‌ت به هه‌مان پرس ده‌ڵێت: «بێ گومان ئەو كۆمەڵگه‌یانەی كە هەتا ئێستا خاوەنی عەقڵییەتێكی پیاوسالارین زۆر ئەستەم دەتوانن لەڕووی سۆسیۆلۆژییەوە مامەڵەی گونجاو لەگەڵ دەوروبەریاندا بكەن، زۆر بەئەستەمیش دەتوانن ڕای بەرامبەریان و تەنانەت ناو خودی خۆشیان قبوڵ بكەن، ئەمەش گرفتی سەرجەم كۆمەڵگە پیاوسالارییەكانی جیهانه، بەشێوەیەكی گشتی زۆر ئەستەمە لە كۆمەڵگەی پیاوسالاریدا كەلتووری دیموكراتی بەرهەم بێت، چونكە دیموكراتییەت پێویستی بە كۆمەڵگەیەك هەیە كه بەشێوەیەكی ساخلەم بەرەو پێش بڕوات و هەموو تاكەكان وەك یەك مافی دەڕبڕینی بیڕ و بڕوا و سەرنجی خۆیان هەبێت، دیموكراسییەتیش تەنیا لەو كۆمەڵگەیانە بەرهەم دێت كە كۆمەڵگەی یەكسانن و ژیانیان لەسەر بنەمایەكی هاوبەشە، بەڵام لەو كۆمەڵگەیانەی كە جیاوازی ڕەگەزی هەیە، ئەوا بێگومان عەقلییەتێكی دژ به دیموكراتی دروست دەبێت، چونكە بەشێكی سه‌ره‌كی و گرنگی كۆمەڵگە وەلاوە دەنێت».
تریفە عەزیز چالاكی بواری ئافرەتان و دانیشتووی وڵاتی ئەڵمانیا، ئەوەی بۆ گوڵان شیكردەوە كە «كۆمەڵگەی ڕۆژهەڵاتی بەگشتی سیسته‌مێكی كه‌لتووری ستەمكاری هه‌یه و جیهانبینییه‌كی پڕ لە ئاڵۆزی ئایینی و تائیفییه، كه وایكردووه ژنان چەوسێنراوە و كۆیلە بن». هاوكات گوتی: «هەرچەندە سیستەمی سەرمایەداری و جیاوازیی چینایەتی هۆكاریكی ترن بۆ دروستكردنی لاسەنگی و نایەكسانی لە ماف و دەسەڵات لە نێوان ڕەگەزی نێر و مێدا، به‌ڵام به‌گشتی مەبەست لە پیاوسالاری ئەو شێوە ڕوانگەیەیە كە پێیوایە پیاو ڕێگەی پێدراوە هەموو دەسەڵاتێكی بە سەر ژندا هەبێت و بڕیاری بەسەردا بدات، ژنیش ته‌نیا دەبێت ملكەچی فەرمانەكانی پیاو بێت، بەهۆی بیرتەسكیی پیاوسالارییه‌وه لە هەموو كۆمەڵگه جیاوازەكاندا تا ئەم ساتەش ژنان ڕووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە، هەر بۆیە لە زۆر كۆمەڵگه‌دا ژنان له دژی ئەو نایەكسانی و لاسەنگییە دەستیان بە خەبات كردووە».
له زۆربه‌ی وڵاتانی خۆرهەڵاتدا مافه‌كانی ئافره‌ت بە هەڵواسراوی ماونەتەوە
تریفە نموونه‌ی به‌وه هێناوه كه دوای شۆڕشی گەورەی فەرەنسی كە ئافره‌تانیش ڕۆڵیكی سه‌ره‌كییان تێیدا بینی، بزووتنەوەی فێمینیستی سەری هەڵدا بۆ دۆزینەوەی هۆكارەكانی سەرهەڵدانی نایەكسانی جیندەری بە درێژایی مێژوو، هه‌روه‌ها ڕێكاره‌كانی چاره‌سه‌ری هه‌وڵی جۆراوجۆر درا. گوتیشی: «ویست و ئامانجەكانی ژنان لە پێكهێنانی بزووتنەوەی ژنان بە درێژایی خەبات لە قۆناغەكانی یەكەمیدا بریتی بوون لە مافی دەنگدان و مافی یەكسانی لە وەرگرتنی میرات و مافی كاركردن و سەربەخۆیی ئابووری، هەروەها هاوتاكردنی مووچەی ژن و پیاو لەسەر كار، كە دەرفەتی كاریان یەكسان و مووچەشیان یەكسان بێت، كە ژنان لەم مافانە بێ بەش بوون. ژنان لە وڵاتانی رۆژئاوا توانییان ئەم مافانە بەدەست بهێنن، به‌ڵام له زۆربه‌ی وڵاتانی خۆرهەڵاتدا ئه‌و مافانه بە هەڵواسراوی ماونەتەوەو بەدی نەهاتوون».
تریفە عەزیز له درێژه‌ی راده‌ربڕینه‌كه‌یدا جه‌ختی له‌وه كرده‌وه كه «له هه‌رێمی كوردستانیشدا كەسە چالاك و كاراكانی بواری مەدەنی و گروپە یەكسانیخوازەكان لەسەر كێشەكانی ئافره‌تان لێدوانی جددی و چالاكی جۆراوجۆریان هەیە كە هەمان بەردەوامییە بۆ هێنانەدی ئەو مافە سەرەتاییانەی ئافره‌تان، گوتیشی: «بۆ ئەوەی خه‌ون و رۆئیای كۆمەڵگه‌یەك بناسین، دەبێت بزانین تیولۆجی، ئەنتۆلۆجی، سۆسیۆلۆجی و سایكۆلۆجی له‌و كۆمه‌ڵگه‌یه‌‌دا چ ڕۆڵێكی هه‌یه، هەر كات توانیمان ئەم رۆڵانە لەبەرامبەر یەكدا دابنێین و كاریگەریان لەسەر تاك ببینین، ئەوسا تێدەگەین ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌یه مەدەنییە، یان كۆنسەرڤاتە، یان مۆلتی كه‌لتوورە، نه‌ك ته‌نیا جۆرێك پێگە به ژن دراوبێ كە گونجاو بێ لەگەڵ نۆرمی كۆمەڵگه‌ی پیاوسالاری كه هه‌موو بڕیاره‌كان له به‌رژه‌وه‌ندیی پیاو و له ده‌ست پیاواندایه، بۆیه ده‌كرێ بڵێین ئەقڵیەتی پیاوسالاری و دیكتاتۆری رەوشی كومەڵگه بەرەو خاڵی سفر دەباتەوە».
