پێشكه‌وتنی كۆمه‌ڵگه به‌رهه‌می یه‌كسانی نێوان ره‌گه‌زی نێر و مێیه
February 13, 2014
کۆمەڵایەتی
گوڵان: كۆمەڵایەتی
ڕوانگه‌ی كۆمەڵگە له یاسا كاریگه‌رتره
یاساناس مەیادە محەممەد نەجاڕ، كاتێك ڕووبه‌ڕووی ئه‌و پرسیاره ده‌كرێته‌وه، كه هێنانەدی یەكسانیی نێوان ئافرەت و پیاو چ گرنگییەكی هەیە؟ له‌وه‌ڵامدا ده‌ڵێت: «ئەگەر لەنێوان هەموو مرۆڤەكاندا بە یەكسانی مامەڵە بكرێت و ئافرەت وەك مرۆڤێك له‌و یه‌كسانییه جیا نه‌كرێته‌وه، ئەو كات بە ئاسانی كۆمەڵگە پێشدەكەوێت .بۆیه لەڕووی كۆمه‌ڵایه‌تی و یاساییەوە زۆر گرنگە مرۆڤەكان هاوتا بن، ڕوانگه‌ی كۆمەڵگە زیاتر له یاسا دەتوانێت كاریگەری لەسەر ژیانی تاك هەبێت، واته ئەو كۆمەڵگەیانەی كە ئازادی تەواویان بە ئافرەت داوەو، توانیویانە یەكسانیی ڕەگەزی لەنێوان هەردوو ڕەگەزەكەدا پەیڕەو بكەن، لەهەموو ڕوویەكەوە سەركەوتوو بوون، چونكە یەكسانی نێوان ڕەگەزەكان دەبێتە هۆی زیاتركردنی داهاتی كۆمەڵگە و بە هەردوو ڕەگەز ده‌توانن كۆمەڵگە بەرەو قۆناغی نوێ بەرن، هەر لایەكیان بیەوێت زیان لەوه‌ی تریان بدات، ئەو كات كۆمەڵگە زەرەرمەند دەبێت».
بەبروای ئەو یاساناسە جیاكردنەوەی چەمكی ڕەگەزەكان لەلایەن سیستەمە پیاوسالارییه‌كانه‌وه بووه‌تە هۆی ئەوەی هەردوو ڕەگەز لەڕووی كارەوە لەیەكتر جیا بكرێنه‌وه، ئه‌وه‌ش وای كردووه ئافره‌ت له گه‌یشتن به داهاتی سه‌ربه‌خۆی ئابووری په‌راوێز بخرێت.
لەڕووی سۆسیۆلۆژییەوە هەردوو ڕەگەزی مرۆڤ هاوتەریبن
سەرۆكی ڕێكخراوی تواناسازیی ئافرەتان (سۆزان عارف)، سه‌ره‌تا باسی ئه‌وه ده‌كات كه تاكە هەنگاو بۆ ئەوەی كە كۆمەڵگە پێش بكەوێت، لەوەدا كورت دەبێتەوە كە هەڵمەتێكی بەرفراوانی وشیاركردنەوە دەست پێبكات، گوتیشی: «كۆمەڵگەی ئێمە پێویستیەكی زۆری بە وشیاركردنەوە هەیە بۆ ئەوەی ببێـتە كۆمەڵگەیەكی مۆدیرن و یەكسانی نێوان ڕەگەزەكان مسۆگه‌ر بكات .بێگومان لەڕووی سۆسیۆلۆژییەوە هەردوو ڕەگەزی مرۆڤ هاوتەریبن، بەڵام بەهۆی ئەو نەریتە كۆمەڵایەتی و كەلتوورییانەی له كۆمەڵگە نێرسالارییەكاندا هه‌یه، جیاوازی لەنێوان هەردوو ڕەگەز دروستبووە، ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی كە كۆمەڵگە نەتوانێت وەك پێویست كار بۆ بەهێزكردنی خۆی لەڕووی ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە بكات. گوتیشی: «كۆمه‌ڵگەی پیاوسالاری دژایەتی هەموو ئافرەتێكی بەتواناو بەهێز دەكات و دەیەوێت ئافرەتان بكاتە پاشكۆی پیاوان، كۆمەڵگەی له‌وجۆره بێگومان پێش ناكەوێت، چونكه ئافرەتان نیوەی ژمارەی دانیشتووانی هه‌ر وڵاتێك پێكدەهێنن، ئه‌گه‌ر پشتگوێ خران، ئەو كات نیوەی ئەو كۆمەڵگەیە لەڕووی ئابوورییەوە پەكی دەكەوێت و وەك جەستەیەكی لێدێت كە نیوەی كار نەكات».
هەنگاوەكانی حكومه‌ت
له پێناوی كه‌مكردنه‌وه‌ی جیاوازیی ڕەگەزی لاواز بووه
دواتر توێژەری كۆمەڵایەتی هێرۆ عەلی حەسەن لە سەنتەری چارەسەری دەروونی، ئەوەی بۆ گوڵان شیكردەوە كە له هه‌موو ئه‌و وڵاتانه‌دا كه ئافرەتان لەڕووی كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوورییەوە پشتگوێ خراون، پێشكه‌وتنی ئه‌وتۆیان به‌خۆیانه‌وه نه‌بینیوه، بەپێچەوانەوە لەو وڵاتانەی كە بە یەكسانی مامەڵە لەگەڵ هەردوو ڕەگەز ده‌كه‌ن و وەك یەك مافه‌كانیان دابین كراوه، زۆرترین پێشكەوتنیان به خۆیانه‌وه بینیوه. نموونه‌شی به ئەڵمانیا لەدوای جەنگی جیهانی دووەم هێناوه كه زۆرترین ڕێژەی پیاوانی لەدەست دابوو، ڕێژه‌یه‌كی زۆر له ئافرەت و منداڵەكان مابوونەوە كە بتوانن كار بكەن، هه‌ر ئەوانیش وڵاتی خۆیان ئاوه‌دان كرده‌وە، توانییان شانبه‌شانی ئه‌و پیاوانه‌ی له دوای شه‌ڕ مابوونه‌وه، سەرجەم ئەو هێز و قەبارەیەی وڵاتی خۆیان بگێڕنه‌وه كه پێشتر لەدەستیان چووبوو، تا ئێستاش كۆمەڵگەی ئەڵمانی كۆمەڵگەیەكی یەكسانە بۆ ژن و پیاو بە مانای گشتی یه‌كسانی ڕه‌گه‌زی له‌و وڵاته‌دا پەیڕەو دەكرێت، بەهۆی ئەوەوە دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە زۆربەی ئەو وولاتانەی كە یەكسانی ڕەگەزی تێدایە زۆر بەئاسانی دەتوانرێت پێشبكەوێت .
ئه‌و كۆمه‌ڵناسه ڕه‌خنه له هەنگاوەكانی حكومەت له پێناوی كه‌مكردنه‌وه‌ی جیاوازی ڕەگەزی ده‌گرێت و دەڵێت: «بەداخەوە هەتا ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان هەنگاوەكانی له پێناوی كه‌مكردنه‌وه‌ی جیاوازی ڕەگەزی لاواز بووه‌و هیچ پێشكەوتنێكی بەخۆیەوە نه‌بینیوه، ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە بەرنامەی وردی لە په‌روه‌رده‌كردن و هەڵبژاردنی ئافرەتاندا نەبووە كە باوەڕی ته‌واوی به نه‌هێشتنی جیاوازی ڕەگەزی هەبێت، ئەوەتا چەندان وەزیری ئافرەت هەبوون، بەڵام بەگشتی وەك پێویست نەیانتوانیوە گۆڕانكاری لەپرسەكەدا بكەن».
نه‌ریتی هاورده‌ی بیانی
جیاوازییەكی زۆری ڕەگەزی به‌رجه‌سته كردووه
پسپۆڕی كارگێری كەریم حەمەد ئەمین ڕایوایه «ئافرەتان و پیاوان لەڕووی كارگێڕییەوە یەكسانن، بەڵام نه‌ریتی هاورده‌ی بیانی جیاوازییەكی زۆری لەنێوان هەر دوو ڕەگەزدا به‌رجه‌سته كردووه، كه بۆتە هۆی ئەوەی ئافرەتی كوردو بگرە سەرجەم ئافرەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كێشەی جۆراوجۆریان بۆ دروست بكرێ و له هه‌موو مافه‌كانیان بێبه‌ش بكرێن».
كەریم جه‌ختی له‌وه كرده‌وه كه پێویستە لەم قۆناغەدا ئافرەتان چالاكی زیاتریان هه‌بێت و به بزافی خۆیان بتوانن گۆڕانكاری لەسەرجەم بنەما نه‌ریتییه‌كان بكه‌ن و كۆمەڵگەیەكی مۆدیرن دروست بكەن، چونكە ئافره‌تان لەڕووی كاركردنی كارگێڕییەوە كێشەكیان نییە، لەیاسا و سیستەمی كارگێڕیدا هەردوو ڕەگەز یەكسانن، ئه‌وه نه‌ریتی نێرسالارییه كه له مافه‌كانیان بێبه‌شیان ده‌كات. گوتیشی: «وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی كاری بۆ یەكسانی و مسۆگه‌ركردنی بنەمای جێندەری نەكردووە، ئەگەر بیری لەگرفتی ئافرەتان بكردایەتەوە، ده‌یزانی كه ئەركی وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتییە لەو خولە پیشەییانەی كە دەیكاتەوە، زیاتر گرنگی به ئافرەتان بدات، نەك وەك ئەوەی كە دەبینین ئەو خولانە زۆرتر بۆ پیاوان ڕێكده‌خرێن».
ئه‌و پسپۆڕه كارگێڕییه جەختی لەوە كردەوە كە نەبوونی هاوكاری لەنێوان هەردوو ڕەگەزدا كاریگەرییەكی زۆر نه‌رێنی ئابووری دەبێت و وادەكات كۆمەڵگە هەر بە دواكەوتوویی بمێنێتەوە، گوتیشی «ئافرەتانی زۆر كۆمەڵگە سەركەوتووانە توانییان قۆناغەكان ببڕن، لە وڵاتێكی وه‌ك لوبنان هەردوو ڕەگەز وەك یەكتر كاردەكەن، ئەمەش وایكردووه ئه‌و وڵاته بتوانێت خۆی دروست بكاتەوە».
