خراپ به‌كارهێنانی ناڕه‌وای ئامێری ئەلكترۆنی توندوتیژی لێده‌كه‌وێته‌وه
January 30, 2014
کۆمەڵایەتی
تا عەقڵییەتی كۆمەڵگه نەگۆڕێ توندوتیژی درێژەی دەبێت
چالاكی بواری ئافرەتان شەرمین كەریم، ڕایوایه توندوتیژی لە هەر كۆمەڵگه‌یەك بە ئاسانی بنبڕ ناكرێ، گوتیشی: تا عەقڵییەتی كۆمەڵگه نەگۆڕێ توندوتیژی درێژەی دەبێت و بنبڕ ناكرێت.
شه‌رمین هێما بۆ ئه‌وه ده‌كات كه شێوەكانی توندوتیژی زۆرن و تەنها تاوانه‌كانی لێدان و ئەشكەنجە و كوشتن ناگرێته‌وه، به‌ڵكو ڕۆژانه به قسە و گوفتاری ناشیرین و سووكایه‌تی و ئیدانه‌كردن به‌رامبه‌ر به ئافره‌ت توندوتیژی ده‌كرێت. ئه‌و توندوتیژی دەروونی به یه‌كێك له جۆره مه‌ترسیدارەكانی توندوتیژیی هه‌ژمار ده‌كات و ده‌ڵێت: بێگومان ئەو كەسەی ئارەزووی بەدیهێنانی توندوتیژی دەكات، خۆی دەروونی نەخۆشە و ناخی نه‌خۆشی هانی ده‌دات بە دەوروبەری بڕێژێت و جه‌سته و ده‌روونیان بریندار بكات. ئەمەش لە نێو كۆمەڵگەی ئێمەدا بە زەقی بوونی هەیە.
به‌كارهێنانی نادروستی ئامێره‌ی ئه‌لكترۆنی كاردانەوەی مه‌ترسیداری بە دوای خۆیدا هێناوه
ئەو چالاكوانە هۆكارەكانی بەردەوامبوونی توندویژییەكان بۆ نەبوونی پلانێكی گونجاو و لاوازیی ئاستی هۆشیاركردنەوەی تاكەكان دەگەڕێنێتەوەو هاوكات دەڵێت: پێویستە بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی كاری زۆرتر بكرێت و ڕێكارە یاساییەكان باشتر و زیاتر بچنە بواری جێبەجێكارییەوە .
شەرمین سه‌باره‌ت به به‌كارهێنانی نادروستی تەكنەلۆژیا و كاریگه‌رییه‌كانی له‌سه‌ر به‌كارهێنانی توندوتیژی دەڵێت: بێگومان پێشكەوتنی هەر وڵاتێك بەندە بە پێشكەوتنی تەكنەلۆژیاوە، كه‌چی مخابن تەكنەلۆژیا دەڤەرەكەی ئێمەی تا ڕادەیەك بەرەو هەڵدێر بردووە، ئەمەش لە ئەنجامی خراپی و نەزانی لە بەكارهێنانی تەكنەلۆژیایه، كه كاردانەوەی خراپی له‌سەر كۆمەڵگە هه‌بووه، چونكە تاكەكان بە شێوەیەكی خراپ بەكاری دەهێنن، دواتریش باجی ئەو خراپ بەكارهێنانە ده‌درێ و زۆر به گرانیش بەرەو چارەسەر دەڕوات، جاری واش هەیە به‌كارهێنانی نادروستی ئامێره ئه‌لكترۆنییه‌كان كاردانەوەی مه‌ترسیداری بە دوای خۆیدا هێناوه‌و هه‌میشه‌ش ئافره‌ت بووه‌ته سووته‌مه‌نی و قوربانی ئه‌و نه‌زانییه و هه‌ندێك جاریش به له‌ده‌ستدانی گیانی باجه‌كه‌ی داوه.
هه‌موو جۆره‌كانی توندوتیژی كاریگەرییەكی
نه‌رێنی لەسەر ژیانی ئافرەت بەجێ دەهێڵێت
هەلز عەلی سەلیم خانمێكی میدیاكاره‌و هێما بۆ ئه‌وه ده‌كات كه هەر ڕەفتارێك ئازار بگەیەنێتە كەسی بەرامبەر، ئەوا ئەو ڕەفتارە بەتوندوتیژی هەژمار دەكرێت، جا ئەو جۆرە ڕەفتارە، ئازاری دەروونی، یان جەستەیی بێت، واته هه‌موو جۆره‌كانی توندوتیژی كاریگەرییەكی نه‌رێنی لەسەر ژیانی ئافرەت بەجێ دەهێڵێت و زۆرجار وای كردووه ئافرەتێك پەنا بۆ خۆكوشتن ببات .هه‌روه‌ها خراپ به‌كارهێنانی ئامێری ئەلیكترۆنی وه‌ك مۆبایل و ئینته‌رنێت ده‌چێته خانه‌ی توندوتیژییه‌كی مه‌ترسیدار، چونكه بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ كه‌سایه‌تی كه‌سێك ده‌شكێنێ و ته‌نانه‌ت مه‌ترسی گیانی بۆ دروست ده‌كات.
توندوتیژی له‌ڕووی چه‌ندایه‌تی
كەم و له‌ڕووی چۆنایه‌تی زیاتر بووه
بەگوێرەی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بەئافرەتان، لەمانگی تشرینی یەكەمی ساڵی (2013)دا تەنیا (30) حاڵەتی توندوتیژی لە هەرێمی كوردستان تۆماركراوە، لەبەرامبەردا (381) سكاڵا تۆماركراوە، واتا رێژەكە بەرەو كەمبوونەوە چووە.
پسپۆڕی دەروونی بەهار ڕەفیق فەتحوڵڵا، ڕایوایه ڕێژه‌ی توندوتیژی لە هەرێمی كوردستاندا له‌ڕووی چه‌ندایه‌تی بەرەو كەمبوونەوە چووە، بەڵام چۆنایه‌تی و شێوازه‌كانی زیاتر بووه، واته چەندین جۆری دیكه‌ی توندوتیژی په‌یدا بووه، وەك توندوتیژیی ئەلیكترۆنی كه ژماره‌یه‌كی زۆر ئافرەتی كردۆتە قوربانی، توندوتیژی تەكنەلۆژی وەك چەكی كوشندە بەرامبەر ئافرەت بەكار دەهێنرێت هۆكارەكەشی بۆ ناوشیاری كۆمەڵگە بەرامبەر بە بەكارهێنانی ئامێرەكانی تەكنەلۆژیا دەگەڕیتەوە .
رائید ژیلەمۆ عەبدولقادر بەڕێوبەری بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی ئافرەتان لەشاری هەولێر، سه‌ره‌تا ئاماژه به‌وه ده‌كات كه بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی هەر دیاردەیەك پێویستە یاسایەكی بۆ دەربچێت، لەهەرێمی كوردستان یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی خێزانی لەساڵی 2011 دا دەرچووە، ئێستا ئەم یاسایە خەریكە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، هەروەها یەكێك لە هەنگاوە گرنكەكانی ئەم یاسایەو بەهێزكردنی تواناكانی ئەو یاسایە كردنەوەی دادگای تایبەتە بەكەیسەكانی توندوتیژی خێزانی هەموو ئەم هەنگاوانە هۆكارێكی زۆر گرنگ دەبن لەكەمكردنەوەی توندوتیژیی خێزانی و توندوتیژی دژ بەئافرەتان . گوتیشی: ئێمە بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی چەندین نووسینگەمان لە پارێزگاكان و شارۆچكەكان كردۆتەوە، ئەمەش خۆی لەخۆیدا كاریگەرییەكی زۆر گەورەی لەسەر كەمكردنەوەی توندوتیژی دەبێت.
كۆنترۆڵكردنی توندوتیژی بەهۆی ئامێرەكانی تەكنەلۆژیاوە زۆر ئەستەمە
رائید ژیلەمۆ ئەوەشی خستەڕوو كه ئەگەر بودجەی تایبەتیان هەبێت لەبەرنامەیاندایە لەساڵی 2014 لەهەموو شارۆچكەكان و هەموو ئەو شوێنانەی كە دادگایان لێیە، نووسینگەی تایبەت بكەنەوە.
له وه‌ڵامی ئه‌و پرسیاره‌دا كە ئامێره‌كانی ئه‌لیكترۆنی تاچه‌ند له سه‌ر ڕێژه‌ی توندوتیژییه‌كان كاریگه‌ری هەبووه و ئه‌و دیارده‌یه تاچه‌ند كۆنتڕۆل كراوه، بەڕێوبەری نەهێشتنی توندوتیژی گوتی: بێگومان كۆنترۆڵكردنی توندوتیژیی تەكنەلۆژی بەهۆی مۆبایل و ئەنتەرنێت و ئامێرەكانی تەكنەلۆژیاوە زۆر ئەستەمە، چونكە ئەو توانا بەهێزەی تەكنەلۆژیامان نییە كە بتوانین كۆنترۆڵی سەرجەم تۆڕەكانی پەیوەندی بكەین، بێگومان كێشەی سه‌ره‌كی لەوەدایە كە ئێستا سیمكارتی مۆبایل و ئینته‌رنێت بەشێوەیەكی نایاسایی دەفرۆشرێت، ئەمەش چارەسەركردنەكەی زەحمەت كردووە، به‌ڵام یاسایەكی باشمان هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بە ئامێرەكانی تەكنەلۆژی كە بەهۆی ئەم یاسایەوە دەتوانرێ سزای ئەو كەسانە بدرێت كە كاری نایاسایی بە مۆبایل و سەرجەم ئامێری ئەلیكترۆنی دەكەن .
چالاكی بواری ئافرەتان شەرمین كەریم، (گرتنەبەری كاری جددی و وشیاركردنه‌وه‌ی تاك و یەكدەنگی ژنان و به‌دواداچوون بۆ جێبه‌جێكردنی یاساكانی تایبه‌ت به توندوتیژی خێزانی) به باشترین ڕێگه بۆ زاڵبوون به‌سه‌ر ئه‌و ئاریشانه‌دا ده‌ستنیشان ده‌كات.
هەلز عەلی سەلیم، هه‌مان ڕای هه‌یه و هاوكات پێشنیار ده‌كات وشیاركردنەوەی تاك لە قوتابخانە و خێزانەوە دەست پێبكات، بە جۆرێك پەروەردەكردنی خێزان لەسەر بنەمایەك بێت كە كێشەكانی كەم بكاتەوە، هه‌روه‌ها پێویستە كاربكرێت بۆ بەهێزكردنی پڕۆگرامەكانی خوێندن و بەتایبەتی پێویستە سیستەمی پەروەردە له دژی جیاوازیی ڕه‌گه‌زی تاكی بڕوادار به مافی مرۆڤ په‌روه‌رده بكات.
بەهار ڕه‌فیق به پێویستی ده‌زانێت سانسۆرێك بۆ بەكارهینانی ئامێرەكانی تەكنەلۆژیا هەبێت و دەڵێت: لە هەموو وڵاتانی جیهاندا به‌پێی یاسای سانسۆر لەسەر ئامێرەكانی ئه‌لیكترۆنی و ئەو تەمەنانەی كە به‌كاری ده‌هێنن، كۆنتڕۆڵی توندوتیژییه‌كان و خراپ به‌كارهێنانی ده‌كرێ.
