زۆرجار باسی ئەوە كراوە كە لە كۆمەڵگەی نەریتی كەسایەتیی ئافرەت دەشكێندرێت و تواناكانی دەشاردرێنەوە، یان باسی ئەوە دەكرێ كە كارەكتەر و كەسایەتی ئافرەت ناشیرین دەكرێ، كۆسپ و تەگەرەی زۆریشی لە بەردەم ساز دەكرێ، بێگومان كۆمەڵگەی كوردیش لەم پەتایە بەدەر نییە، بەڵام ئایا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم دیاردە نەگریسە چ هەنگاوێك هەڵگیراوە و بۆ بنبڕكردنی چ رێكارگەلێك هەیە؟ ئەم ڕاپۆرتەی گوڵان ئەم بابەتە روون دەكاتەوە.
گوڵان: كۆمەڵایەتی
چالاكوانی بەحرەینی زەینەب خەواجە، لەیەكێك لە نووسینەكانیدا ئەوە دەخاتەڕوو كە ئافرەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە هەموو كەس زیاتر ڕووبەڕووی تووندوتیژی جۆربەجۆر دەبنەوە، بە بڕوای ئەو چالاكوانە پیاوان هەوڵیان داوە تواناكانی ئافرەت بشارنەوەو زیاتر هەڵەی ئافرەتان زەق بكەنەوە، بۆ ئەوەی تاوانباریان بكەن و پێناسەیەكی ناشیرین بخەنە پاڵیان.
شوان عەزیز توێژەری كۆمەڵایەتییە و لە دەستپێكی قسەكانیدا بۆ گوڵان هێما بۆ ئەوە دەكات ئافرەتان تا ئێستا لە ئاستی جیهاندا پێگەی خۆیان پێنەدراوە و بەردەوام پیاو پاش خۆی داوە، بەڵام زۆر گرنگە بۆ هەمووان وێنەیەكی زۆر جوان و دروستی ئافرەت بە جیهان پێشان دەن، نەك تەنیا وێنەیەكی نادروستی بۆ كۆمەڵگە بخەنەڕوو. گوتیشی «هەتا ئێستا ڕێكخراوەكانی ئافرەتان و سەرجەم ئەو ئافرەتانەی لە پۆستە جیاوەكانی سیاسی و كارگێڕیدان، نەیانتوانیوە بەشێوەیەكی سۆسیۆلۆژیانە كار لەسەر پرسی ئافرەت بكەن، هەروەها ڕاگەیاندنەكانیش ئەوەندەی باسی ئەوە دەكەن كە ئافرەتێك خۆی سووتاند، یان ئافرەتێك كاری لەشفرۆشیی دەكات، ئەوەندە باسی سیفەتە جوانەكانی ئافرەتان ناكەن، واتە بەداخەوە راگەیاندنەكانیش لەم رووە كەمتەرخەمن، چونكە نەیانتوانیوە ڕۆڵی گرنگی ئافرەتان بەرجەستە بكەن».
شوان جەخت لەوە دەكاتەوە كە هەتا ئێستا لە كوردستاندا ڕووپێوێك بۆ ئەوە نەكراوە، تاوەكو بزانن ئافرەت، یان پیاو كامیان لە بەڕێوەبردنی كاروباری كارگێڕیدا سەركەوتوو دەبن، بۆیە قسەكردن لەسەر دۆسیەكان بەبێ ئامار هەڵەیە، لەگەڵ ئەوەشدا گوتی «زۆرجار گوتراوە ئافرەتان لە بڕیاردا لەپیاوان لەسەرخۆترن، كەمتر پەنا بۆ توندوتیژی دەبەن، لەڕووی كارگێڕیشەوە كەمتر پەنا بۆ گەندەڵی دەبەن، بەلام دەكرێت ڕووپێوێك بكرێت بۆ ئەو ئافرەتانەی كە لە پۆستەكاندان، بزانین كامەیان سەركەوتوون و تاچەند نەكەوتوونەتە ژێرباری گەندەڵێیەوە».
ئەنوەر كەمال مامۆستایە لە زانكۆی سلێمانی و هۆكاری ئەوەی كە كارەكتەر و كەسایەتیی ئافرەت ناشیرین دەكرێ، لە چەند خاڵدا دەستنیشان دەكات، لەوانە: «نەبوونی مامەڵەیەكی تەندروست لەگەڵ ئەو بارودۆخانەی كە بەسەر ئافرەتان هاتووە، هەروەها زۆر لە ئافرەتانیش هەتا ئێستا وەك پێویست نەیانتوانیوە كار بۆ ئەوە بكەن كە دۆسییەی ئافرەتان پیشان بدەن» .
ئەو مامۆستایە گوتی «ئەگەر لە پێگەی سیاسیی ئافرەتان لەهەرێمی كوردستان وردبینەوە، دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە بە بەراورد لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكە زۆرترین رێژەی ئافرەتان لە پۆستە باڵاكانن، لەكوردستان ئافرەتانی خاوەن پلە دەتوانن لە سیستەمی كاركردن نموونەیەكی جوان پێشكەش بكەن، بۆ نموونە لە هەرێمی كوردستان ئافرەت پۆستی وەزیر، بریكاری وەزیر، ڕاوێژكاری وەزیریان هەیە و سەدان ئافرەتیش لە پۆستەكانی بەڕێوبەری گشتیدان، كە ئەم ڕێژە بە بەراورد بە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زۆر زیاترە، هەروەها لە هەرێمی كوردستان چەندین ئافرەتمان هەیە، لە پۆستەكانی دەسەڵاتی دادوەرین و پۆستی دادوەر و لێكۆڵەرەوەی داد وداوكاری گشتییان هەیە، كە ئەمە لە وڵاتەكانی ناوچەكە هەستی پێناكرێت، بۆیە پێویستە ئەو ئافرەتانەی كە لە پۆستە باڵاكاندا كار دەكەن، بتوانن وێنەیەكی جوان لە دەسەڵاتی ئافرەتان پێشكەش بكەن، بۆ ئەوەی بیسەلمێنن كە ئەوان لەپیاو زیاتر دەتوانن لە كێشەكان تێبگەن و چارەسەری بكەن، بەڵام سەبارەت بەوەی كە ئافرەت و پیاو كامیان دەستپاكترن، ناتوانین بڕیاری كۆتایی بدەین، چونكە هیچ ئامارێكی دیاریكراو لەبەردەستدا نییە، كە ئاماژە بەوە بدات، ئافرەت لەپیاو دەستپاكترە».
لەلای خۆیەوە سەرنووسەری گۆڤاری سڤیل (بێستوون نووری) سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە هەمیشە دەزگاكانی ڕاگەیاندن ئەركیان لەوەدا دەركەوێت كە بتوانن دیاردە و ڕووداوەكان وەك خۆی و بەبێ دەستكاری بگوازنەوە، باسی لەوەشكرد كە كۆمەڵگەی كوردەواری لەم قۆناغەدا و لە سەرجەم بوارەكان هەنگاوی باشی بەرەو پێش بڕیوەو بەرەو كرانەوە و پێشكەوتنی زیاتر دەچێت، بێگومان لەكاتی كرانەوەی كۆمەڵگەشدا كۆمەڵێك ئایدیا و دابونەریت بەرەنگاری دەبنەوە، واتە جۆرە پێكدادانێكی شارستانی دروست دەبێت، بەهۆی ئەوەشەوە قەیران و كێشەی كۆمەڵایەتی لەناو كۆمەڵگەدا زۆر دەبێت».
بێستوون نووری سەبارەت بە ڕۆڵ و ئەدای ئافرەتان لە جومگەكانی كۆمەڵگە ڕایوایە «ڕۆڵێكی زۆر باشیان» هەبووە، ئەوەش دەخاتەڕوو كە ڕاگەیاندن ئەركی گواستنەوەی واقعە و گوتی «بێگومان لە كۆمەڵگەی ئێمەشدا سەرەڕای بەهێزبوونی پێگەی ئافرەتان، بەڵام هەتا ئێستا ئافرەت لە هەندێك لەمافەكانی بێبەشەو ئافرەت هەتا ئەمڕۆش دەكوژرێت و توندوتیژی بەرامبەری بەكاردێت و هەوڵی ناشیرینكردنی دەدرێ، بەڵام لەهەمانكاتدا ئافرەت پۆست و پلە وەردەگرێت و بەشداری سیاسەت دەكات، ئافرەت لە رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیش وەك پیاو كار دەكات، بۆیە بەجۆرێك دەتوانین بڵێین ئافرەتان ڕۆڵێكی زۆر باشیان لەبەرەوپێشچوونی كۆمەڵگە هەیە، ئەمانە هەمووی هەنگاوی پێشكەوتوون و سوودبەخشن».
سەرنووسەری گۆڤاری سڤیل بە ئەركی میدیا و ڕاگەیاندنی دەزانێت كە بەجۆرێك كار بكەن كێشەكان بەرەو چارەسەر ببەن، گوتیشی «باسكردنی كێشەكان لەلایەن ڕاگەیاندنەكانەوە پێویستە بە ئاراستەیەك بێت كە كێشەكان وەك خۆی بخرێتە بەرچاو بۆ ئەوەی لەلایەن لایەنی پەیوەندیدارەوە چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە، واتە كار بۆ ئەوە بكەن كە هەموو دیاردە چەوتەكان بەرەو چارەسەربوون بڕوات» .
هێمن عومەر توێژەری كۆمەڵایەتییەو سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت «لەڕاستیدا ئێمە لە كۆمەڵگەیەكی پیاوسالارین و نامانەوێت بە هیچ شێوەیەك ئافرەت دەسەڵاتی كۆمەڵایەتی پێ بدرێ، هەر بۆیەش ئەو باوكسالارییە سەرلەبەری كۆمەڵگەی بە لایەنە كۆمەڵایەتی و سیاسی و تەنانەت ئابوورییەكەشی كۆنتڕۆڵ كردووە، پیاوان وایان لە بەرژەوەنددایە كە ئافرەت بكەنە كۆیلەو ژێردەست و خزمەتكاری خۆیان و وەكو كەرەستە سوودی لێوەربگرن، نەك وەكو مرۆڤ، بۆیە ناشیرینكردنی ئافرەت بەلایانەوە كارێكی زۆر قورس نییە، بۆیە بەردەوام كچان و ژنان ڕووبەڕووی زۆر كێشەوگرفتی كۆمەڵایەتی دەكرێنەوە، تەنانەت ئافرەتان گەر داوای مافەكانی خۆشیان بكەن ڕێگەیان پێنادرێت و بەناوی عەیبەو شەرمەی كۆمەڵایەتییەوە دەمكوتیان دەكەن، بۆیە نەیانتوانیوە بێنە پێشەوە و بوونی خۆیان بسەلمێنن». هێمن جەختی لەوەش كردەوە كە «چارەسەركردنی ئەو كێشانەو یەكسانبوونی جێندەری لە كوردستان روونادات». ئەو ڕایوایە «ئافرەتان تاوەكو دەست بە شۆڕش و ڕاپەرین نەكەن و خۆیان سەركردایەتییەكی مێینەیان نەبێت، ناتوانن مافەكانیان مسۆگەر بكەن». گوتیشی «بێگومان رێنیسانسی ئافرەتان پێویستی بە هۆشیارییەكی راستەقینە هەیە، نەوەكو هۆشیاریەكی فریودراو، كە وەكو لەدوای ڕاپەڕینەوە زۆرێك لە گەورەكچان بەناوی رێكخراوەو سەنتەرو دامەزراوەی ئافرەتانەوە لەژێر بیانووی كاركردن بۆ مافەكانی ئافرەت پارە لە حكومەت وەردەگرن، دواجار هەر خۆیان سەر بە هەوێ شوویان كردووە، یان خۆیان كردووەتە كۆیلەی پیاوێك بە زێڕو بە ماڵ، بۆیە زۆر گرنگە سەركردایەتیكردنی ئەو ڕاپەرینە ژنانەیە هەڵقووڵاوی ناخی ئافرەتان و داواكارییەكانی بێت».