گەرچی لە ئاستی وڵاتانی پێشكەوتوودا هەوڵ دراوە دەرفەتی یەكسان بۆ دامەزرانی ئافرەتان و پیاوان لەپۆستە كارگێڕییەكان بڕەخسێنن، بەڵام لە زۆربەی وڵاتە نەریتییەكان جیاوازییەكی زۆر لەو بوارەدا دەكرێ، لە هەرێمی كوردستانیش ئەو جیاوازییانە دیارەدەیەكی بەرچاون و ئافرەتی خاوەن بڕوانامە بە دەگمەن لە پۆستە كارگێڕییەكان بەشدار دەكرێن. ئەگەر دوائاماری قوتابیانی كۆلێژی كارگێڕی و ئابووری بە نوونە وەر بگرین، دەبینین لە كۆی (3592) قوتابی كە لەو كۆلێژە دەخوێنن، (2291)یان ڕەگەزی نێر و (1301)كەسیان لە ڕەگەزی مێن، لە كۆلێژەكانی دیكەی زانكۆكان و لە پەیمانگەكانیش بە ڕێژەیەكی زۆری ئافرەتان دەبیندرێن و دەرچووان و خاوەن بڕوانامەكانی ئافرەتیش زۆرن، بەڵام بە هۆكاری جیاواز كەمتر لە پۆستە كارگێڕییەكان دەبیندرێن.

بەشداری ئافرەتانی هەرێم لە بواری ئیداری و پۆستی باڵا لە وڵاتانی ناوچەكە زۆر زیاترە
«ئەگەر كەمێك وردبینەوە دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە كچان كەمتر ڕوو دەكەنە كۆلێژی كارگێڕی و ئابووری، هۆكاری ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە پیشەی كارگێڕی پیشەیەكە لەڕووی پێكهاتەی كۆمەڵایەتییەوە زیاتر لەگەڵ ڕەگەزی پیاودا گونجاوترە، گەرچی زۆر كچیش دوای دەرچوون لەم بەشە ڕوویان لە كاركردن كردووەو لە بەشی كارگێڕی دامودەزگاكاندا دامەزراون، بەڵام دوای ئەوەی كە چوونەتە نێو پرۆسەی هاوسەرگیرییەوە، ئەو پۆستانەیان بەجێ هێشتووەو روویان لەو پیشانە كردووە كە بۆ ئەوان ئاسانترە، وەك مامۆستایی، ئەمەش ئەوەمان پێدەڵێت كە كچان خۆیان لەسەرەتاوە ڕوو ناكانە ئەو كارانەی كە بۆ ئەوان ئەستەم دەبێت و پیشەیەك هەڵدەبژێرن كە كەمتر ماندوویان بكات». ئەوە دەستپێكی قسەكانی پسپۆڕی كارگێڕی ئومێد كاكل بوو. ئەو پۆستە كارگێڕییەكان دابەشی چەند بەشێك دەكات، (یەكەم:پۆستە باڵاكان كە پۆستی وەزیر و بریكاری وەزیر و ڕاوێژكار و بەڕێوەبەری گشتی و جێگری بەڕێوبەری گشتی و شارەزا دەگرێتەوە. دووەم: پۆستە كارگێڕییەكانن كە لەڕووی ئیدارییەوە بە پۆستە ناوەندییەكان هەژماردەكرێن، وەك بەڕێوبەری بەشەكان و بەڕێوبەری بنكەكان دەگرێتەوە، سێیەم هەموو فەرمانبەرانی ئاسایی دەگرێتەوە .گوتیشی «ئافرەتانی هەرێمی كوردستان لەڕووی پۆستی باڵاوە بە بەراورد لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكە پشكی شێریان بەركەوتووە، چونكە بەشداری ئافرەتان لە پۆستە كارگێڕییەكانی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناگاتە (12%) بۆ نموونە بەشداری ئافرەتان لەپۆستە باڵاكان لە وڵاتێكی وەك بەحرەین لە (02%) تێپەڕ ناكات، بەڵام لە هەرێمی كوردستان ئافرەتان (30%)ی پەرلەمان پێكدەهێنن، ئەمە بێجگەلەوەی كە ئافرەتان بەشداری تەواویان لە پۆستەكانی دیكەدا هەیە، بەڵام گرفتی ئافرەتان ئەوەیە كە لەپۆستەكانی ناوەندیدا وەك بەڕێوبەری بەشەكان بەشدارییان زۆر كەمە، بۆ نموونە ئافرەتمان زۆرە كە بەڕێوبەری گشتی، یان ڕاوێژكاربن، بەڵام ئافرەتمان كەمە لە فەرمانگەیەك كە بەڕێوبەری كارگێڕی بن».
ئافرەتانی فەرمانبەر لە زۆربەی خزمەتگوزارییەكان بێبەشن
ئومێد كاكل لە درێژەی قسەكانیدا جەختی لەوە كردەوە كە «حكومەت وەك پێویست بەرنامەی بۆ ئافرەتان دانەڕشتووە كە بتوانن پێگەی كارگێڕییان هەبێت»، گوتیشی «بێگومان ئەمڕۆ ڕێژەی قوتابیانی كۆلێژی كارگێڕی و ئابووری كوڕان دوو بەرامبەری قوتابیانی كچ دەبن، بەڵام ئەگەر بۆ دە ساڵ بەر لە ئێستا بگەڕێینەوە، بەپێچەوانە بووە، چونكە زۆربەی قوتابیانی ئەم كۆلێژە ڕەگەزی مێینەبوون، بەڵام چەندین هۆكار وایكردووە كە كچان روو لەم كۆلێژە نەكەن، بەبڕوای من یەكەمیان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە دەرچووی ئەم بەشە دەكرێنە فەرمانبەر، ئەوەشمان لەیاد نەچێت ئافرەتی كۆمەڵگەی ئێمە دوای چوونە نێو پرۆسەی هاوسەرگیری زۆربەیان ناتوانن وەك فەرمانبەر بمێننەوەو دەیانەوێت ببنە مامۆستا، ئەمەش هۆكاری هەیە لەوانە ئافرەتانی فەرمانبەر لە زۆربەی خزمەتگوزارییەكان بێبەشن، بۆ نموونە ئافرەتێك لە فەرمانگەیەك زۆر ماندووەو هەتا كاتژمێر سێ لەدەوام خەریكی كاركردنە، كە دەشڕواتەوە بۆ ماڵەوە دەبێت خزمەتی ماڵ و مێردی بكات و خەمی منداڵانی بێت، ئەمە گرفتە لێرەدا دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە كەمتەرخەمی یەكەم حكومەتە، كەمتەرخەمی دووەم ڕێكخراوەكانی ئافرەتان و ژنانن، كەمتەرخەمی سێیەمیش ئەو ئافرەتانەن كە لە پۆستە باڵاكاندان و بە هیچ شێوەیەك كاریان بۆ ئافرەتان نەكردووە، ئەمانە هەمووی هۆكارن».
ئافرەتی كورد خۆی لە كاروباری كارگێڕی بەدوور دەگرێ
توێژەری كۆمەلایەتی شەوین عەلی سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت «ئەگەر تەماشا بكەین ڕێژەی قوتابیانی كوڕ دوو هێندەی ڕێژەی قوتابیانی كچە، هۆكارەكەشی بۆ چەند خاڵێك دەگەڕیتەوە، یەكێك لەوانە ئەوەیە كە لە كۆمەڵگەی ئێمە زیاتر گرنگی بە كوڕان دەدەن، بۆ ئەوەی دریژە بەخوێندن بدەن، ئەمە بێجگە لەوەی كە كچان كەمتر روودەكەنە كارێك كە ئەركی بەرپرسیارێتی تێدابێت، و زیاتر روودەكەنە ئەو پیشانەی كە ماوەی كاركردنیان كەمترە وەك مامۆستایی ئەمەش بە روونی دیارە، واتە زۆربەی ئافرەتی كورد خۆیان لە كاروباری كارگێڕی بەدوور دەگرن».
بەبروای ئەو توێژەرە ڕێگەكانی چارەسەركردن زۆرن، لەوانە: پێویستە هەوڵبدرێت سیستەمێكی تایبەت بەخوێندنی ئافرەتان هەبێت كە حكومەت گرنگی زیاتر بەدامەزراندنی ئافرەتان بدات. گوتیشی «بەداخەوە ئەگەر ئێمە ڕووپێوێكی بەرفراوان لەسەر ئاستی شاری هەولێر ئەنجام بدەین، لەكۆی ئەم هەموو وەزارەت و بەڕێوبەرە گشتی و فەرمانگە حكوومییانە كەمترین رێژەی ئافرەت لەپۆستە كارگێڕییەكاندان، وەك بەڕێوبەری كارگێڕی و بەڕێوبەری خۆیەتی و بەڕێوبەری میلاكات و بەڕێوبەری بەشەكان، بەپێچەوانەوە سەرجەم ئەم پلە و پۆستانە لەلایەن پیاوانە دەستی بەسەردا گیراوە، ئەمەیە گرفت، بۆنموونە من ماوەكانی ڕابردوو چوومە یەكێك لە فەرمانگەكان كە بەڕێوبەری ئەو فەرمانگەیە ئافرەتیش بوو، كەچی ئەو سێ بەشەی كە باسمكرد (كارگێڕی و خۆیەتی و میلاكات) لەلایەن سێ پیاوە بەڕێوە دەبرا، لەكاتێكدا سەرجەم فەرمانبەرەكانی ئەم بەشانە ئافرەت بوون، كە واتە كۆمەڵگە قبووڵی ئافرەت ناكات، گەر وانەبێت، لە پانزە ئافرەتی فەرمانبەر دەتوانرا ئەو بەڕێوبەرە ئافرەتەوە سێ ئافرەتی بەتوانا دەستنیشان بكات بۆ ئەوەی كارەكان بەڕێوەبەرن، واتا كێشەكە لە بوونی ئافرەتی پسپۆڕدا نییە و كێشەكە لە كۆمەڵگەیە» .
بەشداریی ئافرەت لەپۆستە كارگێڕییەكان گەندەڵی كەم دەكاتەوە
ئابووریناس شەهلا عەلی، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە بەپێی ڕاپۆرتی ئەنجوومەنی گشتیی ڕێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان دەركەوتووە كە بەشداریی ئافرەت لەپۆستە كارگێڕییەكان دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی گەندەڵی، ئەمەش لەچەند وڵاتێكی جیهاندا هەستی پێكراوە، نموونەشی بە وڵاتانی ئەنگۆلا، باشووری ئەفریقا، زمبابوی هێناوە كە ئافرەتان لە زۆر پۆستی ئیداریدا بەشدار كراون و گەندەڵی كەمتر بووە، بەڵام ئەمە گشتگیر نییە، واتە نابێتە مەرج، چونكە ئافرەتیش هەیە گەندەڵە، ئافرەتیش كە نەتوانێ كارەكەی بپارێزێت، یان كەمتەرخەمی تیا بكات، تووشی سستی و گەندەڵی دەبێت، بەڵام گرنگە ئەوەیە بزانرێت كە ئافرەتان كە تاچەند توانیویانە بەشداری لەكارەكاندا بكەن، بۆ نموونە تەنیا لەچەند مانگی رابردوودا چەندین پۆستی گرنگ لەهەرێمی كوردستان كەوتە دەست ئافرەتان، بەلام ئەوە گرنگە كە ئافرەتان بتوانن بە ئەمانەتەوە كار لەم پۆستانە بكەن و سەركەوتووبن، بۆ ئەوەی بیسەلمێنن كە توانای بەڕێوەبەری و كارگێڕییان هەیە.ئەو ئابووریناسە جەختی لەوە كردەوە كە ئافرەتانی كوردستان بەراورد بە ئافرەتانی وڵاتانی ناوچەكە پێگەیەكی باشتریان هەیە.
ئارام شاهید مامۆستای زانكۆیە و لە لێدوانێكیدا بۆ گۆڤاری گوڵان ئاماژە بەوە دەكات كە «ڕێژەی قوتابیانی كوڕ و كچ لە زانكۆكانی كوردستان ئێستا لەیەكتر نزیك بۆتەوە، پیشتر ئافرەتان زۆرینە بوون لە قوتابیانی زانكۆ چونكە ساڵانی رابردوو رێژەیەكی كوڕان بەهۆی خراپی باری گوزەرانەوە، وازیان لەخوێندن هێنابوو، بەڵام ئێستا باری ئابووری بەشێوەیەكی گشتی بەرەو باشتربوون چووە، لەبەر ئەوە هەردوو ڕەگەز وەك یەكتر دەخوێنن» . گوتیشی «ئافرەتانی بەشداری كارایان هەیە، بەڵام كێشەكە لەوەدایە كە دابەشكردنی پۆستەكان لە هەرێمی كوردستان لەسەر بنەمای حزبییە، نەك پسپۆڕی.»