گەرچی هەرێمی كوردستان لە پاش ڕاپەڕین و لە دوای ڕزگاربوونی لە دەستی بەعس و دامەزرانی پەرلەمان و حكومەتی كوردستان، بە دامودەزگە حزبی و حكوومی و ناحكوومییەكانەوە كۆمەڵێك چالاكی هەمەجۆر و بەرچاویان بۆ دەستەبەركردنی مافەكانی ئافرەتان ئەنجام داوە، بەڵام تا ئێستاش شارەزایانی و خانمانی چالاكوان هێما بۆ ئەوە دەكەن، كە هەنگاوەكان هێشتا لە سەرەتادان و بە پێویستی دەزانن حكومەت گرنگی زیاتر بە داهاتی ئافرەتان بدات و دەرەفەتی یەكسانیان لەگەڵ پیاو بۆ خوێندن و كاركردن بڕەخسێنێت، پەرلەمانیش بە یاسا داكۆكی لە مافی نەهێشتنی جیاوازیی ڕەگەزی بكات.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

هەنگاوەكان بۆ نەهێشتنی جیاوازی ڕەگەزی هێشتا لە سەرەتادان
ئاراس نوری ئەحمەد تەها، سیاسەتوان و چالاكی مەدەنی و كوردی دانیشتووی ئەڵمانیا، لە دەستپێكی قسەكانیدا سەبارەت بە ڕوانگەی خۆی بەرامبەر بە مافەكانی ئافرەت و نەهێشتنی جیاوازیی ڕەگەزی لە هەرێمی كوردستان دەڵێت «هەنگاوەكان بۆ دەستەبەری مافی ئافرەت و نەهێشتنی جیاوازی ڕەگەزی لە كۆمەڵگەی كوردی هێشتا لە سەرەتادان، تەنانەت لە وڵاتە پێشكەوتووەكانیش جگە وڵاتە ئەسكەندەناڤییەكان، سیاسەتكردن بۆ ژن و گەیشتنی بە پلەو پایەیەكی بەرز وزەیەكی زۆری پێویستە و ڕێگەیەكی بەردەڵانە و داوای قوربانییەكی زۆر لە ژن دەكات، لەبەر ئەوەی زۆرینەی ئەوانەی خاوەن بڕیارن، نێرینەن، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا ژن لە وڵاتە پێشكەوتووەكاندا پێگەی خۆی هەیەو جاری واشە گەرچی بە ژمارە كەمن، بەڵام پلەی بەرزیان لە ئاستی ڕێبەرایەتیی حزب و دەسەڵاتی حكوومیدا هەیە، بەڵام ئەوە لە كوردستان بەدی ناكرێت».
ئاراس ڕایوایە «لە وڵاتە پێشكەوتووەكاندا بەپێچەوانەی كوردستان تێچووی ماددیی ئەو كۆنفرانس و هەڵمەتانەی دەیكەن، زۆر كەمترە لە ڕەنگدانەوەی و كاریگەرییە ئەرێنییەكانی، بەڵام لە كوردستان پارەیەكی زۆر و خەیاڵی لەو بوارەدا خەرج دەكرێت و كاریگەریشی لەسەر باشتركردنی مافی ژنان زۆر كەم بووە». گوتیشی «ئەوە چەندەمین كۆنفرانسە كە خانمان لە باشووری كوردستان لە دژی توندوتیژیی خێزانی و لەپێناوی مسۆگەركردنی مافی ژنان ڕێكیدەخەن، كە تێچووی ماددی زۆر زیاترە لە كاریگەری و چاكسازییەكانی، چونكە بەلاغی كۆتایی ئەو كۆنفرانس و هەڵمەتانە چ كاریگەرییەكی لە نەهێشتن یان كەمكردنی دیاردەی نەگریسی توندوتیژیی خێزانی نەبووە و مافەكانی ژنیشی دەستەبەر نەكردووە. چونكە ئەو كەسانەی كە تەوەرەكانی خۆیان بۆ چارەسەری كێشەی ئافرەت دەخەنەڕوو، بە ناخی كێشەكان و رێگرییە نەریتییەكانی كۆمەڵگەی كوردی ئاشنا نین، یان ئەگەر ئاشنان، ناوێرن لە بەر هۆكاری جیاوازیی نەریتی و ئایینی باسی بكەن».
شوان نافع خورشید مامۆستای زانكۆی سەلاحەدین لە كولیژی یاسا و رامیاری، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت «دەستەبەری مافەكانی ژن و چارەسەركردنی كێشەی توندوتیژی خێزانی پێویستی بە چەند هەنگاوێكی گرینگ هەیە. یەكێ لەو هەنگاوانە ئەوەیە ڕێژەی ٥٠٪ ی هەموو پۆستەكانی پارتەكان، دەوڵەت و پەرلەمانیان بۆ دابین بكرێ. هەڵبەتە ڕەنگە بگوترێ لە كوێ ئەوەندە ژنی سیاسی و لێهاتوو پەیدا بكەین؟ بەڵام كاتێك دەرفەتیان بۆ بڕەخسێت، لە پیاوان كەمتر نابن. ئەوەش نەریتێك درووست دەكات كەلە كۆمەڵگەدا رێزی ژن بگیرێت.
دووەم، دەبێت كەمپینێكی چڕی وشیاركردنەوە دەستپێبكرێت، كە تێدا سیاسییە گەورەكان پێشەنگییەك بۆ پێناسەی خۆشەویستی و شەرەف دروست بكەن، چونكە ئەگەر توندوتیژی روو دەدات لە بەر ئەوەیە كە خەڵك هەستدەكەن شەرفیان چووە، واتە ڕەگەزی نێرینە لە كۆمەڵگەی ئێمە ئەگەر ئاشكرا كرابێت كە ڕەگەزی مێی خێزانەكەی پەیوەندیی دڵداری پەیدا كردووە. بە بیانووی شەرەف تا ئاستی كوشتنی توندوتیژی جۆاروجۆری بەرامبەر بەكار دەهێنێت، ئەم جورە هەست و بۆ چوونە دەبێت بگۆڕێت. دەبێت نەریتێكی نوێ بەرجەستە بكرێ كە توندوتیژی بەرامبەر بە ڕەگەزی مێ جێی شەرم بێت، نەك خۆشەویستی دوو گەنج بە عەیبە بزانرێ، واتە پێویستە نەریت و كەلتوورێكی تازە پەیدا بكەین كە بەگشتی شەرم لە بەكارهێنانی توندوتیژی بكرێت، هێزیش تەنها بۆ ڕێگری لە بەكارهێنانی توندوتیژی بەكار بهێندرێت».
بەڵام شادیە عەبدولوەهاب چالاكوانی كۆمەڵی مەدەنی ڕایوایە «ئافرەتان خۆیان لەهەوڵدان بۆ دەستەبەركردنی مافەكانیان كەمتەرخەمن»، گوتیشی «ئەگەر تەماشای یاساكان بكەین كە تایبەتن بەپاراستنی مافەكانی ئافرەتان، بەشێكی زۆری جێبەجێكردن، یاخود دواخستنی جێبەجیكردنیان كەمتەرخەمییەكان بۆ خودی ئافرەت دەگەڕێتەوە، پەرلەمانتاری ئافرەتمان هەیە، نوێنەری خەڵكە كەچی دەست بۆ فرەژنی و پێشێلكارییەكانی مافی ئافرەت بەرز دەكاتەوە».
ئەو چالاكوانە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «ئافرەتان لەڕۆژگاری ئەمڕۆدا چەندین هەلیان لە كار و پۆستەكان دەستكەوتووە، كە پێشتر تەنیا لەسەر پیاوان حساب كرابوو»، نموونەش بە كۆلیژەكانی سەربازی و پۆلیس دەهێنێتەوە كە چەندین ئافرەتی بە پلەی جۆراوجۆری سەربازی پەروەردە كردووە، كە پێشتر تەنیا تایبەت بە پیاوان بووە، ئێستا هەردوو ڕەگەز دەتوانن ڕوو لەو ناوەندانە بكەن، گوتیشی « گرفتەكە لەوەدایە كە هەتا ئێستا هەستی بڕوا بەخۆبوون لە ناو ئافرەتان بەدەگمەن بەدی دەكریت، بەداخەوە ئافرەتان خۆیان وادەكەن كە مافیان بچێتە ژێر گڵەوە، چونكە شەرمنی و نەبوونی كەسایەتیی بەهێز وادەكات ئافرەت نەتوانێت مافەكانی دەستبكەوێت، مافیش هەتا هەوڵی بۆ نەدەی، دەستت ناكەوێت.»
نەریتی كۆمەڵگەی خێڵەكی بەسەر یاسادا زاڵ بووە
پارێزەر چنوور سالم گرفتی سەرەكیی دەستەبەرنەبوونی مافی ئافرەتان لەكۆمەڵگەدا بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە، كە هەتا ئێستا وەك پێویست یاسا نەیتوانیوە پێگەو ڕۆڵی خۆی لە كۆمەڵگەدا دەستەبەربكات، دەشڵێت «بەداخەوە باڵادەست نەبوونی یاسا بۆتە هۆی ئەوەی كە نەریتی كۆمەڵگەیەكی خێڵەكی بەسەر هەموو بنەماكانی ژیاندا زاڵ بێت».
زۆرجار لەڕووی ئابوورییەوە نەتوانراوە مافی ئافرەت بپارێزرێت و ئافرەت وەك پاشكۆی پیاو تەماشا كراوە، وەك زانای بە ناوبانگی جیهانی كارل ماركس دەڵێت: هەتا ئابوورییەكی ئازادت نەبێت بیركردنەوەی ئازادت نابێت، لەسۆنگەی ئەم وتەیەوە ئابووریناس شوان عومەر دەڵێت «گەرچی ئافرەتی سەرمایەدار و خاوەن كۆمپانیامان هەیە و بەگوێرەی پێویستیش چەندان كچ لەبواری كەرتی تایبەت لە سوپەرماركێت و مۆڵەكان و ئارایشتگاكان كاردەكەن، بەڵام هەتا ئافرەت لەڕووی ئابوورییەوە سەربەخۆ نەبێت، ناكرێ بگوترێ مافەكانی دەست كەوتووە».
بە بڕوای ئەو ئابووریناسە «تاكە ڕێگە بۆ ئەوەی كە ئافرەتان بتوانن مافەكانیان دەستەبەربكەن، ئەوەیە كە حكومەت لەڕووی ئابوورییەوە گرنگی بەكەرتە جیاوازەكان بدات و دەرفەتی زیاتر بۆ كار و داهاتی ئافرەت بڕەخسێنێت»