توندوتیژی ژێندەری، دیاردەیەكە تەنها لەجوغزی كۆمەڵگا موسڵمان و پاشڤەرۆكان چڕناكرێتەوە، بەڵكو لەهەموو كوچە و پنتێكی دنیادا بەشێوەگەلی جیاواز پێڕەو دەكرێ، بەچەشنێك ئەو دیاردە نێودەوڵەتییە تەواوی رێسا و دەستوورەكولتووری و ئایینی و نەتەوەییەكانی بەزاندووە و لەهەر شوێنێكدا نێر و مێ بوونی هەبێت ئەویش لەوێدایە، بەڵام رەنگە رێژەكان گۆڕانی بەسەردابێت. لەبەرئەوە بۆ تێگەیشتن لەو دیاردەیە ناكرێ یەكسەر پەلاماری كۆمەڵگا رۆژهەڵاتی و ئیسلامییەكان بدەین. كاتێك ئەو قسەیە دەكەین، مانای ئەوە نییە كە رێژەكە لەوڵاتانی رۆژئاوا لەئێمە زۆرترە یان وەك ئێمەیە، بێگومان لەكۆمەڵگا رۆژهەڵاتییەكان زۆر بڵاوترە، بەڵام زۆربەی وڵاتانی لەڕێی بەرپاكردنی شۆڕشی كۆمەڵایەتی گەورە پیاوان و ئافرەتان شان بەشانی یەكتر، بەشێوەیەك پیاوانی ئایینی و رۆشنبیرانیش تێیدا بەشداربوون و بوونە هۆی كەمكردنەوەی ئاستی هەڵاواردن و توندوتیژی ژێندەری و رزگاركردنی ئافرەت لەوابەستەیی و پاشكۆیەتی پیاوانەوە.
هەر بۆیە دەتوانین بڵێین، ئەو دیاردەیە ئابڕووچوونێكی مرۆڤایەتییە دژی هەموو بەها و پێوانە مرۆییەكانە. لەبەرئەوە چارەسەركردنیشی پێویستی بەهاوئاهەنگی و هاڕمۆنیەتێكی نێودەوڵەتی هەیە. بەشێوەیەك دەبێ چالاكگەر و داكۆكیكارەكانی ئەو بوارە لەتەماس و هەماهەنگی بەردەوامدابن لەڕێی دۆزینەوەی میكانیزمی گونجاو و هاوبەش بۆ بەگژداچوونەوەی، بەشێوەیەك بتوانرێ وڵاتان ملكەچ بكرێن بەو بەڵێنانەی داویانە، هاوكات لەگەڵ رووبەڕوونەوەی ئەو یاسایانەی كە بۆنی توندوتیژی و هەڵاواردنی ژێندەری لێدێت. چونكە ئەم مەسەلەیە راستەوخۆ وابەستە و گرێدراوی توندوتیژی ژێندەرییە. هەڵاواردنی ژێندەریش، توندوتیژی ژێندەری لێدەكەوێتە، توندوتیژیش دەرهەق بەهەر كەسێك پێڕەوبكرێ واتە پەراوێزخستنی قوربانییەكە وەك مرۆڤێك، لەزۆربەی وڵاتانیشدا هەڵاواردن و توندوتیژی نەك تەنها لەسەر ئاستی كۆمەڵایەتی و ئابووری و كولتووریدا بەدیدەكرێ، بەڵكو لەسەر ئاستی تەشریعاتە قانوونییەكانیش، بۆ نموونە ئەو وڵاتانەی كە سزای لەسەر تاوانبارانی بەناو كڕینەوەی نامووس (غسل العار) سووك دەكات، ئەوا نەك تەنها جەسارەت و بەڵگە دەداتە دەستی پیاوان بۆ ئەنجامدانی بەڵكو هانی نێرینەش دەدات بۆ بەردەوامبوون لەسەر تاوانی كوشتن.
هەروەك نابێ ئەوە لەیادبكەین، كە كرانەوەی خێرای كۆمەڵگا رۆژهەڵاتییەكان بەڕووی دنیای گڵۆباڵدا و كولتووری رۆژئاوا و وەرگرتنی كوێرانەی هەر شتێك لەرۆژئاواوە بێت، بەریەكەوتنی كولتووری و ئاستی توندوتیژی و هەڵاواردنیان لەرۆژهەڵات زیاتركردووە، چونكە جیهانی رۆژئاوا هەموو ئەو دەسكەوتە كۆمەڵایەتی و فیكری و سیاسییەی كە ئەمڕۆ پێی دەنازێ لەشەو و رۆژێكدا بەدەستی نەهێناوە، بەڵكو پرۆسەیەكی قۆناخبەدنیانە و مێژووكردە، بەرهەمی چەندان دەوران و قۆناخی جیاوازە، بۆیە دەبێ ئێمەش زۆربەی ئەو قۆناخە مێژووییانە بەجێ بهێڵین تا دواجار دەگەینە هەمان ئەو دەسكەوتانە. ئەگەرچی ئێستا لەكۆتایی تونێلەكەدا تروسكایی بەدیدەكەین، بەڵام كز و هێواشە، پێویستیمان بەئاكسیۆنێكی سیاسیی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و فیكری هەیە بۆ گۆڕینی ئەو دۆخە سەختگیرە. بۆ بەگژداچوونەوەی ئەو هەلومەرجانەش، سەرەتا دەبێ لەگەڵ خودی خۆمان و لەگەڵ رۆح و زاتی خۆمانەوە دەست پێبكەین، ئینجا دەتوانین بەڕووی دەرەوەمان بكرێینەوە و میكانیزم و ستراتیژی میللی بگرینە بەر كە گرنگی بەبەهاكانی یەكسانی و نەهێشتنی هەڵاواردن بدات، چونكە بەبێ برەودان بەئاستەكانی هۆشیاری و گۆڕینی پاشخانی كولتووریمان مەحاڵە بتوانین ئافرەت لەزوڵم و بندەستی و زەبروزەنگ رزگاربكەین و دواجاریش كۆمەڵگایەكی لێبووردە و تەندروست و ئایدیاڵی بەرهەم بهێنین.