چەندە یەكسانی ژەندەری و ئیتنی لە كوردستان فەراهەم بێ، ئەوەندە هەستی ئینتیما و هاوڵاتیبوون بەهێزدەبێ

"بێ بوونی یەكسانی ژەندەری شارستانییەتی مرۆڤایەتی ناكامڵ و پێنەگەیشتووە"
-شوبنهۆر-
فەیلەسوفی بەناوبانگ (شۆبنهۆر) دەڵێت "هەندێك، ژیار و شارستانییەت تەنیا لەدروستكردنی باڵەخانەی زەبەلاح و رێگاوبان و هێڵەكانی تەلەفۆن و گەیاندن دەبینین بێئەوەی بزانن كە شارستانییەتی نوێ واتای رەتكردنەوەی جیاكاریی و خوڵقاندنی یەكسانییە".
شوبنهۆر، كە بەفەیلەسوفێكی گاڵتەجاڕ ناسراوە پێیوایە بێ بوونی یەكسانی ژەندەری شارستانییەتی مرۆڤایەتی ناكامڵ و پێنەگەیشتووە و دەڵێت: "كەسی شارستانی و پێشكەوتوو ئەو كەسەیە كە باوەڕی بەیەكسانی هەیە و لەئەرك و مافدا جیاكاری لەنێوان نێر و مێدا ناكات".
یەكسانی "Equality" وەك چەمكێك لەسەدەی هەژدەهەمی زاینیدا هاودەم لەگەڵ هەڵگیرسانی شۆڕشی فەرەنسی و پیشەسازیدا لەنێو منداڵدانی ئەو شۆڕشەدا هاتە لەدایكبوون، ئەو چەمكە لەكورتترین پێناسەیدا واتای رەتكردنەوەی جیاكاریی چینایەتی و ئیتنی و فیكری و رەگەزی دەگەیەنێت.
بەمانایەكی دیكە، هەمووان بەجیاوازی ئینتیمای نەتەوەیی و فیكری و ژەندەری و هەتا رەنگی پێست و دەموچاویش یەكسانن و هەر نادادییەك لەمانە دەچێتە خانەی پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤەوە.
كڕۆك و ماهییەتی یەكسانی، رەتكردنەوە و قەڵاچۆكردنی هاڵاواردنە لەئەرك و مافەكاندا، بەتایبەتیش جیاكاریی لەنێوان نێرومێدا، یەكسانی رەگەزی بەمانا فراوانەكەی زۆر روو و لایەنی ژیان لەخۆدەگرێت، بەتایبەت ئەو لایەنانەی پەیوەستن بەماف و گوزەرانی ژنانەوە، تەنیا مافی كاركردن و پێدانی میرات و خوێندن...تد بەس نین بۆئەوەی بڵێین ژنان هاوتای پیاوانن لەمافەكاندا، پێویستە پێداگیری و وردبوونەوە لەوە بكرێ ئایا ئەو مافانە تەنیا دیكۆر و ماكیاژن یان مافی راستەقینە؟ ئایا لەمەشدا ئافرەتان گومڕا و هەڵخەڵەتێنراون؟
لێرەوە پرسی یەكسانبوون لەنێوان نێر ومێدا وەك پرسێكی ژەندەری خۆی قووت دەكاتەوە، واتە چۆن پیاو رەگەزێكی سەربەخۆیە، ئافرەتیش بەهەمان شێوە، مێینەش وەك ژەندەرێك هیچ كەموكورتییەكی نییە، بەڵكو لەڕووی بایۆلۆژییەوە تایبەتمەندی ئەوتۆی هەیە كە لەپیاواندا بەدی ناكرێت، هەر ئەو تایبەتمەندییانەش "دووگیان بوون و بەخێوكردنی منداڵ و بەڕێوەبردنی ماڵ"بەشێكن لەنهێنییەكانی ژیانی و بەردەوامبوونی. پێویستە لەكاتی داڕشتنی مافە مەدەنییەكاندا حسابیان بۆ بكرێت.
ئەمڕۆ پرسی یەكسانی ژەندەری پرسێكی دوورمەودا و فرە رەهەندە، سەنتێزی سیاسی و ئیتنی هەیە، رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و هەندێ لەوڵاتانیش بەپرەنسیبی "هاووڵاتیبوون"ی دەبەستنەوە، بەچەشنێك لەهەر وڵاتێكدا چەند یەكسانی ژەندەری و ئیتنی فەراهەم بێ ئەوەندە هەستی ئینتیما و هاوڵاتیبوون بەهێزە. ئەوروپییەكان، بەتایبەتی وڵاتانی ئیسكەندەناڤیا چەمكی یەكسانی بوونیان لەوە فراوانتر كردووە لەوەی تەنیا ژەندەر یان هاوڵاتی خۆیان بگرێتەوە، بەڵكو بەئایدیایەكی ئینسانیانەی گشتگیر تەماشای مەسەلەكە دەكەن، ئەوان هەوڵیانداوە لەڕێی یاسا ئیداری و مەدەنییەكان مافی یەكسانی بوون بۆ ئەو سەدان هەزار پەناهەندەش فەراهەم بكەن كە روویان تێكردوون، وڵاتی فینلەندا و سوێد دوو تەجرەبەی مودێرن و سەركەوتووی هێنانەدی یەكسانی ژەندەرین.
لەفینلەندا ژنان و پیاوان هاوتای یەكدین لەمافەكاندا، لەوێدا یاسایەك هەیە بەناوی (یاسای یەكسانی) كە راستەوخۆ لەلایەن هەیئەتێكی رەسمییەوە بەناوی (مەندوبی یەكسانی) چاودێری دەكرێت، هەر لەوڵاتی فنلەندا جگە لەو هەیئە فەرمییە چەندین كۆمەڵە و رێكخراوی داكۆكیكار لەیەكسانی ژەندەری هەنە، دیارترینیان كۆمەڵەی (سیتا Seta)یە، كە وەك رەقیبێك چاودێری پرسی یەكسانی دەكات.
لەسوێدیش سیستمی (ئەمبۆدسمان) سیستمێكی فەعال و چالاكە لەڕووبەڕووبوونەوەی نادادی و نایەكسانی، (ئەمبۆدسمان) دەستەیەكە كەسانێكی بژاردە لەخۆدەگرێت كە چاودێری ئەدای كاری فەرمانبەر و پیاوانی دەوڵەت و دیاردەكانی نێو كۆمەڵ دەكات، ئەو دەستەیە راپۆرت و زانیاری بۆ پەرلەمانی سوێد بەرز دەكاتەوە، بەڵام بۆی نییە چاودێری كاری ئەندامانی پەرلەمان و ئەنجوومەنی وەزیران بكات، لەساڵی 1980 یەكەمین نووسینگەی (ئەمبۆدسمان) ی تایبەت بەكاروباری یەكسانی ژەندەری كرایەوە، ئەم نووسینگەیە ورد و فەعالانە بەدوای ئەو كردار و دیاردانە دەچێ كە بۆنی جیاكاریی لێدێت. بۆ نموونە، ئەگەر لەسوپەرماركێتێكی سوید (10) كاركەر لەنێرومێ كار بكەن (ئەمبۆدسمان) داوای راپۆرتێك لەخاوەنی كارگەكە دەكات كە بەچ شێوازێك توانیویەتی یەكسانیان لەنێوان بكات. بەكورتی سوێد بەهۆی یاساو ئەو سیستمەوە توانیویەتی تا ئاستی بنبڕكردن، جیاكاری قەڵاچۆ بكا و یەكسانی ژەندەری بخوڵقێنێ.
لای خۆشمان، كە كار بۆ كاڵكردنی جیاكاریی رەگەزی و هێنانەكایەی یەكسانی كراوە، بەڵام هێشتا نایەكسانی ژەندەری باڵا و زەقترە، ئایا كەموكورتی لەیاسا و شێوەی دانانی مافە مەدەنییەكانە، یان باڵادەستی عادات و تەقالیدە كۆمەڵایەتییەكان؟ یان هەموو ئەوانە ناتەواون؟ گەر وایە پێویستە لەكوێوە دەست پێبكەین؟ چ مودێلێك شیاو و هاوتای كۆمەڵی ئێمەیە؟ ئایا كوردیش شێوەی (سوێد) پێوسیتی بە(ئەمبۆدسمان) نییە؟ بۆ وەڵامدانەوەی هەموو ئەمــــــــــانە، شارەزایانی بواری هەڵاواردن و یەكسانی ژێندەری وەڵامی پرسیارەكان دەدەنەوە.