پێم وا نییە خوێنەر هیچ پێویستی بەوە بێت، ئێمە عەلی مەردانی پێ بناسێنین، ئەم هونەرمەندە لە نێو میراتی ستران و مووزیكی كوردیدا، بۆ خۆی ناونیشانێكی دیار و بەرجەستەیە، نەتەوەیەك شانازی بەوەوە دەكات كە مامۆستای هەرە بەژن بڵندی مەقام لە ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا عەلی مەردانە.

ئا/تاریق كارێزی

ئەنسكلۆپیدیایەكی ئەلیكترۆنیی جیهانی بەم چەشنە پێناسەی ئەم هونەرمەندە دەكات: «عەلی مەردان هونەرمەندێكی كوردە، ساڵی 1904 لە شاری كەركووك لە گەڕەكی بەرتەكیە لە دایكبووە، بە درێژایی 35 ساڵ لە كاروانی هونەریی خۆیدا، پتر لە هەزار گۆرانی (مەقام و بەستە)ی چڕیوە و رۆژی 24ی تەمووزی ساڵی 1981 لە بەغدا كۆچی دوایی كردووە، لە گۆڕستانی شێخ محێدین لە كەركووك لە نزیك ئەو گەڕەكەی كە تێیدا لەدایكبووە، هەر لەوێ نێژراوە».
وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان لە حكومەتی هەرێمی كوردستان وەك رێزگرتنێك لە پاشای مەقام، پشتیوانیی لە دروستكردن و دانانی پەیكەری عەلی مەردان كرد، پەیكەرتاش و نیگاركێشی هەرە دیاری كەركووكیش (سامان ئەبووبەكر) ئەركی دروستكردنی ئەو پەیكەرەی گرتە ئەستۆ، بۆ دانانی پەیكەرەكەش چەند شوێنێك پێشنیار كران، دواجار گەڕەكی بەرتەكیە واتە شوێنی لەدایكبوونی عەلی مەردان كە نزیكەی 300 مەتر لە قەڵای كەركووكەوە دوورە، یەكێك بوو لەو شوێنانەی پێشنیار كرا پەیكەرەكەی لێ دابندرێت، سەرەنجام زۆربەی كەسایەتییەكان و لایەنانی پەیوەندیدار ئەوێیان بە پەسند زانی، تا یەیكەرەكە لە گەورەترین دامەزراوەی كولتوور و هونەر لە شارەكەدا، لە (سەنتەری رۆشنبیریی كەركووك) دابندرێت.
رۆژی 8/كانوونی یەكەم/2020 لە رێوڕەسمێكی فەرمی و جەماوەریی گەورەدا، بە لای راستی دەروازەی سەرەكیی سەنتەری رۆشنبیریی كەركووك، پەردە لەسەر پەیكەری عەلی مەردان لا درا.
لەوە دەچێت بەرزیی پەیكەرەكە هێندەی بەرزیی بەژنی راستەقینەی پاشای مەقام (عەلی مەردان) خۆی بێت كە 175 سم بەرزیی پەیكەرەكەیە، بنگەی پەیكەرەكەش بە هەمان ئەندازەی بەرزییەكەی (175 سم)ـە، بەم جۆرە پەیكەرەكە بە بنگەكەیەوە (3،5) مەتر بەرزە و لە مەڕمەڕی دەسكرد دروست كراوە. مۆدێلی پەیكەرەكە بە چاكەت و پانتۆڵ و بۆینباغەوە دروست كراوە، چونكە عەلی مەردان زۆربەی گۆرانی و مەقامەكانی بەم شێوە جلوبەرگەوە گوتووە، بۆیە دەبینین پەیكەرەكە مایكێكی ئەو سەردەمەی بە دەستەوەیە كە پاشای مەقام گۆرانی و مەقامی تێدا چڕیوە.
سەنتەری رۆشنبیریی كەركووك كە پەیكەرەكەی لە ئامێز گرتووە، كەمتر لە یەك كیلۆمەتر لە شوێنی لەدایكبوون و ئارامگەی عەلی مەردانەوە دوورەوە، رەچاو كردنی وابەستەیی نێوان سێكوچكەی (شوێن و كەس و پەیكەر) سەنگێكی واتایی گەورە بە پڕۆژەی هونەریی لەم جۆرە دەدات، لەوەش گرنگتر ئەوەیە ماڵ، یان مۆزەخانەیەكی تایبەت بە عەلی مەردان، بە هەماهەنگی لەگەڵ بنەماڵەكەی لە شاری كەركووك دابمەزرێت، هەر ئەو ماڵ یان مۆزەخانەیەش دەكرێت ببێتە ناوەندێك بۆ هونەری مەقام، بە تایبەتی كە ئێستا هونەری مەقام لە كەركووك رووبەڕووی دۆخێكی نائاسایی بووەتەوە و بە دەست بێكەسی و بێنازییەوە دەناڵێنێت. لەم شارەی كوردستاندا مەقامخوێن و مەقامناس و مەقامزان زۆرن، بەڵام نەبوونی ناوەندێك كە هەمووان لە ئامێز بگرێت و باوەش بۆ بەهرە و توانای تازە بكاتەوە، زیان بەم هونەرە بەرزەی كورد دەگەیەنێت و بەهرە و تواناكان پەرتەوازە دەبن، هەندێكیان لە عەشقی مەقامچڕین سارد دەبنەوە و بەهرەكەیان دەپووكێتەوە، ئەوانەشی لە عەشقی مەقامدا درێژە بە چڕینی دەدەن، دەرفەتی پێشخستن و زیاتر بووژاندنەوەی بەهرەكەیان نابێت.
رووی داوام لە كەس و لایەنی دڵسۆز بەم هونەرەیە، هەروەها دەكرێت وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان لە حكوومەتی هەرێمی كوردستانیش هاوكار و پشتیوان بێت بۆ پاراستنی هونەری مەقام و گەشە پێدانی لە نێو ئەو شارەی كە لە سەرانسەری كوردستانی مەزندا، كانگای مەقام و مەقام خوێندنە.
دانانی پەیكەری عەلی مەردان بە پشتیوانیی وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان، دەسكەوتێكە كە وەزارەت مافی خۆیەتی شانازیی پێوە بكات، هەموو ئەو كەس و لایەنانەی پەیوەندییان بە هونەری مەقامەوە هەیە، دەكرێت شانازیی ئەوەیان پێ ببڕێت كە مۆزەخانە: یان ماڵێك بە ناوی عەلی مەردان بكەنەوە، ئەو ماڵ و مۆزەخانەیەش ببێتە چەترێك و هەموو بەهرەدارانی مەقام لە ئامێز بگرێت، یان ببێتە ناوەندێكی توێژینەوە و پێگەناندن لە بوارەكەدا.