نووسه‌ر :عەبدولسەلام بنعەبدعالی*

كەسانێكی هاوچەرخ هەن كە ئەم قسەیەی ئەرستۆ»مرۆڤ گیاندارێكی سیاسییە» ڕەچاو دەكەن، بەوەی كە ئاڕاستەیە بە سیاسەتمەدار نەك سیاسەت. دیسان، بە ڕا و بۆچوونی ئەوان، گریك سیاسەتیان نەئەفراند، هێندەی لە سیاسەتمەداردا ئەفراندنیان كرد. لەبەر هۆگەلی ئاڵۆزی مێژوویی، ئەوانە هەر لە سەدەی حەوتەمی بەر لە زایینەوە، بە ئەزموونێكی دەگمەنی مێژوویی و كۆمەڵایەتی ئاشنا بوون. بە سایەی ئەوەوە، ئیدی گرووپێك خەڵك لە توانایاندا بوو، وا لە گردبوونەوەكەیان بڕوانن، وەك ئەوەی شتێكی هاوبەش بێت و بە لای هەمووانیشەوە گرنگە، هەمووانیش تێیدا بەشدارن. ئەوان توانییان بوارێك دیاری بكەن كە تێیدا دەسەڵات پیادە بكرێت نەك بكرێتە موڵك، بوارێك كە تێیدا دەسەڵاتی دوور لە (دەستی) هەمووان دادەنرێت، یان ڕاستتر، لە ناوەندی هەمووان و لە نێوانی هەموواندا. هەروەها هەوڵیان دا بپرسن، ئاخۆ دەبێ دەزگاكان چۆن بن؟ تا «پۆلیس» بژی و تا شاریش بەم چەشنە بژی، واتە تاكوو مرۆڤ وەك مرۆڤ بژی، واتە رێك وەك گیاندارێكی سیاسی.

گریك (یۆنانی كۆن) دركیان كرد، كە ژیانی مرۆڤایەتی ژیانێكی گەلەكۆمی (پێكەوەیی)یە، ژیانی گەلەكۆمیش ژیان لە نێو پۆلیسدا، واتە لە كایەیەكدا تێیدا كاروباری شار بە هاوبەشیی هەمووان بەڕێوە دەچێت، ئازاد لە هەموو دەسەڵاتێكی دەرەكی. ئەوە راستە، تەدبیر لە شارێكەوە بۆ شارێكی دی جودایە، بەڵام بنیادەكە چۆنە، هەر وایە. ئەویش ئەوەیە كە كاروباری مرۆڤ لە شاردا بە دەستی مرۆڤەوەیە، هەڵبەت بە دەستی هەمووانە، هەموو ئەوانەی بە مرۆڤ دادەندرێن.
تەنانەت گریك بۆ دوورتر لەمەش چوون، پێیان وا بوو ئەو «سیاسەتمەدارە» رەنگە ببێتە مایەی بیركردنەوەیەكی عەقڵانی، دوور لە ئەفسانە، بە جیا لە شتی نائاسایی. كاروباری مرۆیی، واتە كاروباری سیاسی، ملكەچی یاساگەلێكە دەكرێ بگۆڕدرێن و گفتوگۆ بكرێن و مشتومڕیان لەبارەوە بكرێت و لە نێو یەكدا بەراورد بكرێن، تەنانەت (كار بۆ) گۆڕینیان (بكرێت).
هەڵبەت بە تەبیعەتی حاڵ، ئەوە واتای ئەوە نییە كە گریك لە پاڵ سیاسەتمەداردا سیاسەتیان نەناسیوە. بەڵام سیاسەت، وەك دواتر روون دەبێتەوە، ناكاتە سیاسەتمەدار. سیاسەت یەكەم و بەر لە هەر شتێك گریمانەی هەبوونی دەوڵەت دەكات، واتە هەبوونی دەسەڵاتێكی خاوەن لۆژیكێكی تایبەت، بە چەشنێك هەر كەسێك بیگرێتە دەست، دەتوانێت كار بۆ فراوان كردنی هەژموونی خۆی و «سەپاندن»ی دەسەڵاتەكەی بكات. دواتر هەر زوو كاروباری سیاسی، دەبێتە «پیشەسازییەك» كە حزبەكان پیادەی دەكەن، هەروەها رێكخراوی سیاسی دەیگرنە ئەستۆ، ئەوان دەبنە ئێشكگری بەڕێوە چوونی كاروبار و پاراستنی مافی تاكەكان، تەنانەت خودی دەسەڵاتیش لە نێوانی خۆیدا بەش بەش و دابەش و ورد دەكرێتەوە.
لە سیاسەتمەداردا مرۆڤ «لە» دەسەڵاتدا دەبێت، هەرچی لە سیاسەتدایە ئەوا مرۆڤ لە «بەردەم»ی دەسەڵاتدا دەبێت. سیاسەتمەدار تان و پۆی ژیانی مرۆییە، ئەو گۆشت و پێستی كۆمەڵە. هەرچی سیاسەتە، لۆژیكی دەوڵەتە، ئەویش رێكخراو و دەستە و پارتە. سیاسەتمەدار ئاستێكە لە ئاستەكانی هەر پێكهاتەیەكی كۆمەڵایەتیدا، ئەو ستوونی دیرۆك و هزرە، هەروەها هەر شتێكی دەكرێت و دەگوترێت: ئەو، وەك رۆلان بارت دەڵێ «رەهەندی بنچینەییە بۆ واقیع». هەرچی سیاسەتە، ئەو ئاستەیە كە تێیدا سیاسی دەگۆڕێت بە زرنگی و شارەزایی و تەنانەت زۆرزانی، ئیدی رۆحی دەست پێشخەری دەبێتە ملكەچ بوون بۆ فەرمانەكان، رەخنەش تێیدا دەبێتە وتنەوەی دروشمەكان، هەروەها هەوڵی گۆڕینی واقیع بەرەو «رەچاو كردنی واقیع» دەدرێت.
جا سەیر نییە كە رۆشنبیر، واتە ئەوەی باوەڕی وایە دروست رەخنە سەرمایەی بنەڕەتیانەی ئەوە، بەرامبەر بە سیاسەت هەست بە بێ ئومێدی دەكات، ئەو هەردەم هەست دەكات رەخنەی ئەو بە زۆری چی دی سوودی نییە، لە بەردەم گوتارگەلێك «مۆركخواز» دەبن و زمانێك «دەبێتە بەرد»، هەروەها لە بەردەم واقیعێكی كەللە رەق كە گوێی پێ نادات. هەڵبەت نابێ ئێمە لەوەوە بگەینە ئەوەی، رۆشنبیر بەمە پشت لە رەهەندی سیاسیانەی واقیع دەكات. هەڵبەت بێ ئومێد بوون هەمبەر بە سیاسەت، بە پێچەوانەی ئەوە، وا دەكات باوەڕ هێنان بە بایەخی سیاسەتمەداری بەهێز بێت، رێی پێچاوپێچ و رێچكەی ناڕاستەوخۆ دەكاتەوە تا كولتوور لە نێو سیاسەتدا كارا بكات.
تا لەو بیرمەندەی بەر لە كەمێك باسمان كرد، دوور نەكەتووینەتەوە، با ئەوەی «بارت» لەبارەی زمانەوە دەیڵێ، وەبیر خۆمانی بهێنینەوە، كاتێك پێداگیری دەكات، كە خەباتی ئەو وەك رۆشنبیر ناكرێ تەرخان بێت تەنیا بۆ زمان نەبێت. زمان سەبارەت بەو، ژەهر و تلیاكە. زمان هۆی دووركەوتنەوەیەتی لە خەباتی راستەوخۆی سیاسییەوە، چونكە قەڵای دۆسكا و نەریت و دووبارە كردنەوە و رەق هەڵاتن و كاوێژ كردنە. هەڵبەت لە هەمان كاتدا، ئەو (واتە زمان) ئامرازی ئەوە، وەك رۆشنبیر، بۆ بەرەنگار بوونەوەی دەسەڵاتەكان، هەروەها كایەی خەباتی ئەویشە.
«مانۆری زمان» و «كار كردن لە سەری» دوو ئامرازی رۆشنبیرن بۆ ناڕەزایی دەربڕین لە سیاسەت و باوەڕ هێنان بە سیاسەتمەدار.



* بیرمەندی مەغریبی و ئوستادی فەلسەفە لە زانكۆی ربات