Yek ji taybetmendiyên hizra Karil Poper ew e ku hemû aydolojiyên totalîtaran di yek ast de û bê cudahî polîn dike, bi ya wî totalîtariyet Faşî û Nazî yan Stalînî be, her totalîtariyet e û nabe ji nava du şeytanan yek were helbijartin, di vê çarçovê de Poper wan rewşenbîrên dema şerê cîhanî yê duyan di navbera Hêtler û Stalînî de Stalîn helbijartî rexnedike, wate ev hizra Poper me ber bi wê yekê ve dibe ku em bazina dijminên civaka demokratî û vekirî bêtir fereh bikin, bipirsin gelo dibe popolîst û nîvpopolîst mîna dijminên civaka vekirî binasînin? helbet ezmûnên popolîstên kilasîkî ji me re dibêjin erê, ji ber ku hemû mîna Xwan Pîronî serokê Erjentînê bi riya kodetayên serbazî tên ser hikûm û her bi riya tundûtîjiyê deshelata xwe diparêzin, lê pirsa din ew e gelo nîvpopolîst jî her bi wî awayî ne yan na? bersiva vê pirsê ku gereke popolîstên rast û çep ji hev werin cudakirin, ji ber wê em ê berê xwe bidin wê vekolîna pirofîsor Liwîs Reybo ya di şêwirgeha Hadson de bi navê (popolîstên kevin û nû) belavkirî ku dibêje: "Liyu Tolistoy bas li wê kirye ku hemû serketinên popolîzmê weke hev in, di demekê de ku hemû bizavên wan yên serneketî ji hev cuda ne, pirisgirêk ew e ku popolîstarekê xudan serbûrek serketî di holê de tune. Maryano Girondona, ku çavdêr û gotarnivîsekê mezin e dibêje, popolîst hind ji hejaran hez dikin ku dixwazin hejmara wan zêde bikin. di vê barê de mirov dikare bibêje nimûnên vê dawiyê yên popolîstan ew in yên ku bi riya mîkanîzmên demokratî şerê deshelatê dikin", lê pirs li vir ew e şerê kîjan deshelatê kirin e û ew mîkanîzimên şerî pê dikin çi ne? tevî ku piraniya popolîstên kilasîkî yên Emrîka Latînî balrast bûn, lê nîvpopolîst çepin û bi popolîstên çep tên naskirin, ev jî wê watayê dide ku wan popolîstan paşxaneka Komonîzmî û Markisî heye, di binyat de rexneka dijwar li ser çawaniya giringî pêdan û şêwazê berhemanînê heye, ev jî ji ber ku wan baweriyeka bi hêz bi wê gotina Markis heye ew a dibêje ( di civaka samandarî de dewlemend dewlemend tir dibin û hejar hejar tir dibin), ji bo diyarkirina vê têwira leng ya Markis, Karil Poper wiha dide zanîn, raste di civaka samandarî de dewlemend qazanc dike, lê hejar jî di encama qazanckirina dewlemendî de dahatiyê xwe yê take kesî pir tir dike, di vê barê de Poper bêtir pêdiçe û dibêje ji ew dema Markis ew gotin kirî û pêde, sed caran dahatiyê hejar an di civaka samandarî de bêtir bûye û rêja hejar an jî li welatên xwedî sîstemek samandarî bi astekê mezin kêm bûye, lê ji bo ku bi temamî hejarî bê binbirkirin li Ewropa rojava soşyal hat peyrewkirin, Feryd Zekeriya di pirtûka (Ayndê azad) derbarî wê gelo çima cêwazê soşyal di demoktariya Emrîka de nayê peyrew kirin? bi vî rengî bersivê dide ku di şêwazê demokratiya Ewropa rojava de, dadperweriya civakê dibe binema û di şêwazê demokratoya Emrîka de azadî dibe binema, bi ya Zekeriyay dema azadî hebe (merema wê azadiya siyasî û azadiya bazar) sîstemê siyasî dê ber bi xweşbûna rewşa civakê gavan bavêje, li ser vê binemayê pirogramek ji bo giringî dan bi dewletên Emrîka Latînî tê peyrewkirin ku dibêjinê (kodengên Waşinton- Washington Consensus) ev kodenge wate dengê giştî yê welatên Emrîka Latîn ji bo avakirina demokratiyê li ser binemayên avakirina sazîyan, lê tevî wê popolîstên çep di binema de dijî şêwazê dirustkirina civaka samandarin, civaka samandar wate awayê lîbral demokratî, ew a li dijî civaka samandarî radiwest e, ew dijatiya civaka demokratî û xwedî sazî dike, di pênasîna civaka demokrat ku bi vê awayî ye ( di civaka vekirî de hemû tişt dikeve bin rexnê û çi tişt nakeve ser rexnê, çi tişt di civaka vekirî de bê kêmasî tune û gereke bizav berdewam bin ji bo çareserkirina kêmasiyan) em dibînin popolîst wek penabirin ji bo şêwazê (wela teqrebo al selah)(nêzî nivêjê nebin + bê dest nivêj) beşa yekê werdigirin û beşa duyem ku ne di berjewenda wan de ye pişt guh dixin, ev jî wate:

1- Popolîst mifayê ji wê aliyê demokratiyê û civaka vekirî werdigirin, ew ê dibêje çi tişt li ser rexnê tunene.

2- lê popolîst wî alî retdiken ku hemû tişt di civaka vekirî û demokratî de bê kêmasî nînin, û gereke bizavkirin ji bo çareserkirina kêmasiyan bi riya sazîyan berdewam werin kirin.


Hevdijî û sertêkçûna popolîstan di vê xalê de dibe çavkanî, ku ew qada azadiyê û rexnegirtinê ji bo têkdana saziyên civaka demûkrat û bê qazanckirina saziyên siyasî û abûrî bêxinkar, û dixwazin bi rêya guhartina vê qada azad ji bo dijwarî û têkdana ewlehiya civakî bigehin kursiya deshelatê, lewre hizirmend û pisporên siyasî hertim basê bihêzkiria sazî û dezgehên civaka demokrat dikin, daku diyarda popolîzim ya kirêt serhilnede, û hemû hêzên siyasî yên di civaka demokratî de kar dikin, gereke rêyên zanistî û jîr ji bo çareserkirina pirsgirêkên civaka vekirî bikin armanca xwe, ji ber ku tenê çarçovê saziyan dibe sedem ku guhartinên bê tundûtîjî werin encamdan, lê ew hêz û alî ku ji bo çareseriya pirsgirêkên civakê riyên tundûtîjî bikartînin, ewane ew popolîstin yên ku baweriya wan bi guhartinên yotobiyane û caduyî yên civakê henî, û hemû hizirmendan jî ew rastiye xuyakirye ku demokratî nabe çareseriyeka cadeyî, weha qet ew civaka yotobî ya hizrên tevgir xewnê pêvedibînin tevî civaka demokratî û vekirî hevseng û hev rê nabe, lewre li şûna ku bibin egerek bo pêşdeçûna civaka vekirî dibin dijmin ên civaka vekirî ya demokrat.

Popolîstar yan çepê popolîst, pir caran di nava pirosêsa demokratî ya qûnaxa demkî de serhildidin, ji ber ku di vê qûnaxê de hemû tişt di destpêka xwe de ne yan di nîva rê de ne, weha biyavê tuxmê ciwankirina pirosêsa demokratiyê ji aliyê popolîstan ve ji bo nehêlana civaka demokrat bikar tê û li ser binemayê wê mîtyuda Karil Poper nav lê kirî (endazê civaka yotobî) bizav dikin dijatiya civaka demokratî bikin û bi awayekê radîkalî hizirên totalîtar belav dikin daku tundûtîjiyê li dijî part û aliyên siyasî bînin holê û bizava ji navbirina saziyên şer'î tê kirin, pir ji caran peyva ji navbirin weke pirs datînin ber singê hêzên popolîstên opozisyonê, tê hest kirin ku ew popolîstên opozisyonê bi peyva jinavbirin dudil û nerihet dibin û dibêjin me ne gotiye em ê ji navbin, belku me gotiye bila ev sîsteme were guhartin, lê pirs li vir ew e guhartina sîstemekê demokratî bo sîstemekê popolîstî, gelo ma ne ji navbirina sîstemê demokratiyê ye?! derbarî giringiya saziyên civaka demkrat û çewaniya çareserkirina pirsgirêkan D. Xalid Heyder şareza di biyavê abûrî û mamustayê zanîngeha Sulêmaniyê di daxuyaniyek taybet de ji Gulan re got: " saziyên yasadanan û cêbicêkar rolekê bi bandûr û pir giring di pêşdeçûna abûr û civaka siyasî de dibînin, çi çalakî û çaksazî bê hebûna saziyan sernakeve. tevaya çalakiyên îdarî û abûrî û pêşesazî û biyavên din jî bi taybet di dorhêla herêma Kurdistanê de bê hebûna van saziyan çalaknabin, ku niha di qûnaxa damezrandin û li detspêka rêya ber bi abûrê bazar û pejirandina demokratiyê de ye. ev çaksazî û çareserkirina kêmasiyan bi rêya kesên ekadimî û pirofîşnal dê bicî were ne bi rêya hevrikiya parta û siloganên wan. nabe çaksazî û guhartinên me tenê ji bo razîkirin û micamela siyasî be, her wek çawa li Bexda saziyek nû ji bo Eyad Elawî damezrandine, ev gave jî dûre ji armancên serekî yên damezrandina saziyan, belku tenê mezaxtina pere û bi herweçûna şiyanên mirovan e, ew rewş berûvajî saziyên perlemana herêma Kurdistanê ne, ku saziyek şer'î û yasayî ye û bi helbijartinan hatiye helbijartin. derbarî hikûmetê jî ku hikûmeta milet e û hemû kesên vê civakê bi merema bilindkirina astê şiyanên saziyan maf heye daxwaza çaksaziyan bikin, bo nimûne di piraniya rêveberiyan de rêja bêkariya jêrperde nêzîkî 60% ye, helbet ev pêdivî bi dubare darêtina peykerê îdarî heye, ev guhartine jî normale û gereke hertim hebe.

Veguhastin ji K.Jêrî: Bijar Şêxmemî